तुकारामगाथा ४५०१ - ४५८३
4501 लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी
मांडीवरी ॥1॥ मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥2॥ नभाचा
ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वाळिते माता हातें त्यासि
॥3॥ हातें
कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे म्हणे तीस
पोट धालें ॥4॥ पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भक्तिचें तें फार तुळसीदळ ॥5॥ तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार
त्याहुनि क्षीरसागरा ॥6॥ क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तिचें तें जळ गोड देवा ॥7॥ देवा भक्त जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति
त्यांच्याठायीं ॥8॥ त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका म्हणे करी सर्व काज ॥9॥
4502 जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं
तैसें होणें लागे ॥1॥ लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन
मायबाप ॥2॥ माय
जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥3॥ जाला
तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥4॥ मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा ।
देखिला सोहाळा ब्रह्मादिकीं ॥5॥ ब्रह्मांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं ।
तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥6॥ वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी
ज्याची आई तैसा जाला ॥7॥ लाघव कळलें ब्रह्मयासी याचें । परब्रह्म
साचें अवतरलें ॥8॥ तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता
बोलियेला ॥9॥ लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भक्ति स्तोत्रें ॥10॥ भक्तिकाजें देवें केला अवतार । पृथ्वीचा भार
फेडावया ॥11॥ पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥12॥ तया
काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥13॥ स्वहित
दासांचें करावयालागीं । अव्यक्त हें जगीं
व्यक्तिं आलें ॥14॥ लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें
वाचा बोले हरी ॥15॥ हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला
घरासि गौळियांच्या ॥16॥ गौळिये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥17॥ तरतील
नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥18॥ पाप ऐसें
नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥19॥ मुख
माझें काय जो मी वर्णू पार । मग नमस्कार घाली ब्रह्मा ॥20॥ ब्रह्मा
नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥21॥ देव चि अवगा जालासे सकळ । गाई हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥22॥ तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख
त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥23॥ दुजा भाव तुका म्हणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥24॥
4503 कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे
देव ऐसा ॥1॥ देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥2॥ कळला हा
देव तया साच खरा । गाई वत्सें घरा धाडी ब्रह्मा ॥3॥ ब्रह्मादिकां
ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥4॥ जाणवेल देव गौळियांच्या भावें । तुका म्हणे सेवे संचित हें ॥5॥
4504 संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे
वांयां परि त्याचें ॥1॥ त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाईवरी आणिक गाई ॥2॥ गाई दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव म्हणे हरि बांधा त्या ही ॥3॥ त्याही तुम्ही बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाड्यांतुनि ॥4॥ पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी
खरा नारायण ॥5॥ नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥6॥ मेलीं
हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका म्हणे ॥7॥
4505 तुका ह्मणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती
कांबळीं करुनि ध्वजा ॥1॥ करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ
दगडाचे ॥2॥ दगडाचे
टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥3॥ नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ
सावळा तयामध्यें ॥4॥ मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव
काळें नाहीं तयां ॥5॥ तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी
लोटांगणीं ॥6॥ निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका म्हणे संगीं क्रीडे तयां ॥7॥
4506 तयांसवें करी काला दहींभात । सिदोर्या अनंत मेळवुनी ॥1॥ मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें
कांहीं उरों नेदी ॥2॥ नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं
साचें द्यावें तेथें ॥3॥ द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा
वेव्हार सांडवावा ॥4॥ वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे
तया तैसें द्यावें ॥5॥ द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि
खावें त्यांचें तुक ॥6॥ तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे
गति भला बुरा ॥7॥ राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें
जैसें तैसें ॥8॥ तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां
गोपाळांसि ॥9॥ गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥10॥ त्यांचिये
मुखींचे काढूनियां घांस । झोंबतां हातांस खाय बळें ॥11॥ बळें
जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥12॥ पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील
मांदीं मेळवुनी ॥13॥ मांदीं मेळवुनी धणी दिली आम्हां । तुका म्हणे जमा केल्या गाई ॥14॥
4507 केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें
त्यासरिसे थाट चाले ॥1॥ थाट चाले गाई गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥2॥ सोयी
लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥3॥ तयांचिये
चित्तीं बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥4॥ सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका म्हणे जुगें घडी जाय ॥5॥
4508 जाय फाकोनियां निवडितां गाई । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥1॥ घराचिये
सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे ॥2॥ गोविंदे वेधिलें तुका म्हणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥3॥
4509 संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुश्चित्त गोपाळ आला दिसे ॥1॥ गोपाळ
गुणाचा म्हणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥2॥ उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली ॥3॥ दिठी
घाली माता विश्वाच्या जनका । भक्तिचिया सुखा
गोडावला ॥4॥ लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला
देवी ॥5॥ देवी म्हैसासुर
मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥6॥ हरि
तुका म्हणे अवघा एकला । परि या धाकुला भक्तासाटीं ॥7॥
4510 भक्तिसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी
डोळे देव ॥1॥ देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय म्हणे कोण येथें दुजें ॥2॥ दुजें
येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥3॥ देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि
॥4॥ यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥5॥ लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥6॥ सांग म्हणे माय
येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रह्मांड देखे माजी ॥7॥ माजी
जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भक्तांकारणें
बाळलीला ॥8॥ लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन
देवादिदेव ॥9॥ देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां
मायबापें ॥10॥ मायबाप म्हणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥11॥ तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि
मी च ॥12॥ मीं च म्हणउनि जें
जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥13॥ तें
मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रह्मांडांत ॥14॥ ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥15॥ मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥16॥ निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका म्हणे भूतीं नारायण ॥17॥
4511 नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥1॥ येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा
॥2॥ देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुद्धि ॥3॥ बुद्धीचा
पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्तीं ॥4॥ चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥5॥ तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥6॥ चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकिळक देव देखे ॥7॥ देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥8॥ काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । म्हणउनि भाव धरूनियां ॥9॥ यांसि
कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥10॥ गोपाळांसि
डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥11॥ पसरूनि
मुख गिळियेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥12॥ संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । म्हणती ते आतां कळलांसी ॥13॥ कळला
हा तुझा देह नव्हे देवा । गिळिला वोणवा आणीक तो ॥14॥ तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥15॥ सीण उरे तुका ह्मणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥16॥
4512 भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥1॥ सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं
॥2॥ आजि आम्हां येथें
राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥3॥ न
वंचत्या गाई जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥4॥ पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥5॥ गोपाळांसि म्हणे
वैकुंठनायक । भले तुम्ही एक पुण्यवंत ॥6॥ करी तुका म्हणे करवी
आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥7॥
4513 काय आम्हां चाळविसी
वायांविण । म्हणसी दुरून देखिलासि ॥1॥ लावूनियां डोळे नव्हतों दुश्चित । तुज परचित्त माव होती ॥2॥ होती
दृष्टी आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची
झाकुं ॥3॥ जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गिळियेला वाचा धूर आगी ॥4॥ आगी
खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥5॥ भोंवतीं
आपणा मेळविलीं देवें । तुका म्हणे ठावें
नाहीं ज्ञान ॥6॥
4514 नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥1॥ जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले ॥2॥ वादियासि
भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥3॥ दुरावले
दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥4॥ चित्तीं
द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥5॥ नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥6॥ जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका म्हणे खरी खेप त्यांची ॥7॥
4515 खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥1॥ मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥2॥ ओवाळिलें तिनें करूनि आरती
। पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥3॥ पुसे
पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥4॥ कवतुका
कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥5॥ नयन
गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥6॥ तेव्हां
कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥7॥ हळुहळु
त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥8॥ तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें
गोविंदाच्या ॥9॥ दावी तुका म्हणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥10॥
4516 काय आतां यासि ह्मणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥1॥ माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥2॥ क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥3॥ करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥4॥ तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका म्हणे परी आपुलाल्या ॥5॥
4517 आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥1॥ खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥2॥ आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥3॥ गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण म्हणे दुजा ॥4॥ जाणोनि
गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥5॥ सांगे
सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुम्ही माझा ॥6॥ मज
हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥7॥ माझे
हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥8॥ एका
समतुकें अवघेचि राहा । जाईल तो पाहा धरा चेंडू ॥9॥ चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥10॥ चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकिळक पाहात चि
॥11॥ पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं म्हणे धरा ॥12॥ धरावा
तयानें त्याचें बळ ज्यासि। येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥13॥ नव्हे काम बळ बुद्धि नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥14॥ विचारीं
पडिले देखिले गोपाळ । या म्हणे सकळ
मजमागें ॥15॥ मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का
बहुत जन ॥16॥ चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग
पाहोनियां ॥17॥ या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले
सीतळ पंथ ठायां ॥18॥ पंथ
जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥19॥ हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥20॥ पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥21॥ वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥22॥ सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं
नये ॥23॥ नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा
॥24॥ रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥25॥ लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥26॥ चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति
गोपाळांची ॥27॥ गोपाळांचा
धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें ॥28॥ साया
धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभाळिलें ॥29॥ सांभाळिलें तुका म्हणे सकळ हि
। सुखी जाले ते ही हरिमुखें ॥30॥
4518 मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये
माथां ॥1॥ माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥2॥ जळांत पाहातां हाडति या दृष्टी । म्हणे जगजेठी
ऐसें नव्हे ॥3॥ नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें
चित्त लावा वरी ॥4॥ वरी
देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । म्हणती
गोपाळा आतां कैसें ॥5॥ कैसें
करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥6॥ डोहो बहु खोल काळिया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥7॥ जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि
॥8॥ त्यासि नारायण म्हणे राहा
तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥9॥ वरि
जातां वरि पाहाती गोपाळ । म्हणति सकळ आम्ही नेणों ॥10॥ नेणों
म्हणती हें करितोसि काई । आम्हां तुझी आई देइल सिव्या ॥11॥ आपुलिया
कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टाळियेलें ॥12॥ निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी
॥13॥ खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू
तळीं ॥14॥ तळील नेणती तुका म्हणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥15॥
4519 नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥1॥ न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । म्हणीतलें गडे सांभाळावें ॥2॥ सांभाळ
करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा म्हणे बरें ॥3॥ बरें विचारुनी करावें कारण । म्हणे नारायण बर्या बरें ॥4॥ बरें म्हणउनि
तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥5॥ तयासवें
उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥6॥ येतां
त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥7॥ पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥8॥ न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥9॥ मायबापें तुका म्हणे न
देखती । ऐसें दुःख चित्तीं गोपाळांच्या ॥10॥
4520 गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची
॥1॥ जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । म्हणती तुम्हांपासीं देव
होता ॥2॥ देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥3॥ आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । म्हणउनि ऐशी परि जाली ॥4॥ जाणविल्याविण
कैसें कळे त्यांसि । शाहाणे तयांसि कळों आले ॥5॥ कळों आलें तीहीं काुंफ्द शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥6॥ होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥7॥ सांगे आतां हरि तुम्हां आम्हां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥8॥ यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥9॥ परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका म्हणे माता लोकपाळ ॥10॥
4521 पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥1॥ काय ऐसें पाप होतें आम्हांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥2॥ एकांचिये डोळां असुं बाह्यात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥3॥ जळतील एकें अंतर्बाह्यात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥4॥ निवांत
चि एकें राहिलीं निश्चिंत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥5॥ त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या
गोपाळांवांचूनियां ॥6॥ वांचणें
तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥7॥ सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥8॥ नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव
सांडियेलें ॥9॥ सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्तीं तो
गोपाळ धरुनि जाती ॥10॥ तिरीं
माना घालूनियां उभ्या गाई । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥11॥ यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली । दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥12॥ यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥13॥ मायबाप तुका म्हणे सहोदर
। तोंवरी च तीर न पवतां ॥14॥
4522 तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥1॥ कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥2॥ मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥3॥ अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥4॥ जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका म्हणे कुडी भावना हे ॥5॥
4523 भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥1॥ पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न
करवे ॥2॥ न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥3॥ अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥4॥ गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती
तीं ॥5॥ तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥6॥ मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका म्हणे अंतीं कळों आलें ॥7॥
4524 आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥1॥ होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं
॥2॥ आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली
॥3॥ दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥4॥ भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥5॥ गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥6॥ चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका म्हणे देवा कारण हें ॥7॥
4525 काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥1॥ लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥2॥ उघवला खांब कर्दळीचा गाभा
। ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥3॥ पाहिला
सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥4॥ विसरु
हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥5॥ दिसतसे
रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥6॥ पाहिलें
पर्तोनि काळा दुष्टाकडे । मग म्हणे कुडें जालें आतां ॥7॥ आतां
हा उठोनि खाईल या बाळा । देईल वेल्हाळा माय जीव ॥8॥ जीव
याचा कैसा वांचे म्हणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥9॥ रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका म्हणे ॥10॥
4526 म्हणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥1॥ त्याचें आइकोन निष्ठ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥2॥ तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली
वेगीं ॥3॥ वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आम्हांवरीं ॥4॥ वरि
उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥5॥ संचार
करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥6॥ अवचिता
नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥7॥ मोठ्यानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥8॥ जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥9॥ यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । काळ्याकृतांतधूदकारें ॥10॥ कारणें
ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥11॥ दोघांमध्यें
जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥12॥ चिंतावला
चित्तीं तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥13॥ जाला
सावकाश झेंप घाली वरी । तंव म्हणे हरि मुष्टीघातें ॥14॥ तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव जाला ॥15॥ आठवले
काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥16॥ कल्हारीं
संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥17॥ यांस
तुका म्हणे नाहीं भक्तिविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥18॥
4527 निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेष्टीयेला ॥1॥ लहानथोरें
होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥2॥ निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥3॥ एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती
॥4॥ यथेष्ट भिक्षलीं पोट धाये वरी । तंव म्हणे हरि पुरे आतां ॥5॥ आतां
करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥6॥ यासि
नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥7॥ चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥8॥ विसरु न पडे संवगड्या गाई । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥9॥ त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती
येथें हरि ॥10॥ हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका म्हणे देव आला वरी ॥11॥
4528 अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥1॥ आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि ॥2॥ गडियांसि
म्हणे वैकुंठनायक । या रे सकिळक मजपाशीं ॥3॥ मजपाशीं तुम्हां भय काय
करी । जवळि या दुरी जाऊं नका ॥4॥ कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । म्हणती नवल चला पाहों ॥5॥ पाहों
आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आलिंगिले ॥6॥ आल्या गाई वरी घालितील माना ।
वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥7॥ लोटती
सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥8॥ कुर्वाळलीं
आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥9॥ त्यां
च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥10॥ याति
वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥11॥ दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश । तुका म्हणे आस
निरसली ॥12॥
4529 आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥1॥ पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी
॥2॥ हाका आरोळिया देउनि नाचती । एक
सादाविती हरि आले ॥3॥ आरंधीं
पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥4॥ लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥5॥ आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥6॥ आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका म्हणे जन परिचयें ॥7॥
4530 जननी हे म्हणे आहा
काय जालें । शरीर रक्षिलें काय काजें ॥1॥ काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें
॥2॥ हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका
वेळे ॥3॥ एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥4॥ करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका म्हणे ॥5॥
4531 शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥1॥ आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥2॥ हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥3॥ गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥4॥ थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥5॥ आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥6॥ नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥7॥ नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥8॥ तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥9॥ सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥10॥ हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥11॥ सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥12॥ मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका म्हणे ॥13॥
4532 नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आलंगिलीं ॥1॥ हरि
लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥2॥ पारणें
तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रह्म ॥3॥ ब्रह्मानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥4॥ घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥5॥ दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण ॥6॥ नारायण
तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥7॥ यांचें
ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥8॥ हीं
नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥9॥ सेवाॠणें तुका म्हणे
रूपधारी । भक्तांचा कैवारी नारायणा ॥10॥
4533 नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥1॥ बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥2॥ मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥3॥ सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥4॥ लोक गेले कामा गाईपें
गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥5॥ लोभ
दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥6॥ आशेचे
बांधले तुका म्हणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥7॥
4534 जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥1॥ येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं ॥2॥ इंद्रा
दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥3॥ हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । म्हणती गोपाळा बरें नव्हे ॥4॥ नव्हे
तें चि करी न भे कळिकाळा । तुका म्हणे लीळा खेळे देव ॥5॥
4535 खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव म्हणे तयां भेऊं नका ॥1॥ नका
धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौळियांसि ॥2॥ गौळियांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥3॥ वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥4॥ नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका म्हणे वरि भारवाही ॥5॥
4536 भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥1॥ अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥2॥ मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुद्धि स्थिर ॥3॥ बुद्धि स्थिर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥4॥ लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका म्हणे तेणें दुःखी होती ॥5॥
4537 दुःखी होती लोभें करावें तें काई । उडतील गाई म्हैसी आतां ॥1॥ आणीकही कांहीं होईल
अरिष्ट । नायिके हा धीट सांगितलें ॥2॥ सांगों
चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥3॥ रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥4॥ क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका म्हणे भाग न लभती ॥5॥
4538 भाग त्या सुखाचे वांकड्या बोबड्या । आपलिया
गड्या भाविकांसि ॥1॥ भारवाही
गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥2॥ काला
करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥3॥ खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्तीं कवणाचें ॥4॥ कवणाचें चाले तुका म्हणे बळ । जयासी गोपाळ साह्य जाला ॥5॥
4539 जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥1॥ तातडिया मेघां आज्ञा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥2॥ नेदाविया
काई म्हसी वांचों लोक । पुरा सकिळक सिळाधारीं ॥3॥ धाक नाहीं माझा गोवळियां पोरां । सकिळक मारा म्हणे मेघां
॥4॥ म्हणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥5॥ मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया
॥6॥ अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका म्हणे तई देव दुरी ॥7॥
4540 देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान ॥1॥ नाडलीं
आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥2॥ फारें
चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥3॥ विश्वासावांचुनि
कळों नये खरा । अभक्तां अधीरा जैसा तैसा ॥4॥ जैसा भाव तैसा जवळि त्या दुरि । तुका म्हणे हरि देतो घेतो ॥5॥
4541 तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । म्हणउनि धारा घाली सिळा ॥1॥ घाली
धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥2॥ देखती
पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥3॥ विचार
पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ म्हणती केला
॥4॥ लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥5॥ आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥6॥ यांचिया विचारें होणार ते काई । तुका म्हणे ठायीं
वेडावलीं ॥7॥
4542 वेडावलीं काय करावें या काळीं । म्हणे वनमाळी गोपाळांसि ॥1॥ शिरी
धरूं गोवर्धन उचलूनि । म्हणे तुम्ही कोणी
भिऊं नका ॥2॥ नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या
हाका आरोळिया ॥3॥ अशंकित
चित्तें न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें म्हणती चला ॥4॥ चित्ती
धाक परि जवळी अनंत । तुका म्हणे घात
होऊं नेदी ॥5॥
4543 नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥1॥ आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥2॥ पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥3॥ आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥4॥ निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥5॥ दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥6॥ सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका म्हणे ऐसा कृपावंत ॥7॥
4544 कृपावंतें हाक दिली सकिळकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥1॥ निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवर्धन उचलिला ॥2॥ लाविले
गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काुंफ्दे
रडे कोणी धाकें ॥3॥ धाकें
हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥4॥ तयाखालीं
गाई वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकळिक जीवजाति ॥5॥ जिहीं
म्हणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥6॥ जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका म्हणे ॥7॥
4545 त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । कळिकाळासि वास पाहों नेदी ।1॥ पाउस
न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥2॥ येउनि
दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळांचिये ॥3॥ शिळांचिये
धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥4॥ एक
सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आम्ही ऐसे ॥5॥ ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । म्हणे तुम्हीं आतां हात
सोडा ॥6॥ हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥7॥ दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥8॥ भार आम्हांवरि
घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥9॥ निमित्य
अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥10॥ सिणले
हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥11॥ यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका म्हणे वाचा वाचाळ ते ॥12॥
4546 वाचाळ लटिके अभक्त जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥1॥ बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधळ्यांचे ॥2॥ आसुडिल्या
माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥3॥ लटिका
चि आम्हीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि
॥4॥ आलें कळों तुका म्हणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥5॥
4547 सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं ॥1॥ लोटांगणीं
आले होऊनियां दीन । मग नारायण म्हणे भलें ॥2॥ भला आजि तुम्ही केला साच
पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥3॥ लागती
चरणा सकळ ते काळीं । आम्हांमध्यें बळी तूं चि एक ॥4॥ एका तुजविण न यों आम्ही कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥5॥ आजिवरि
आम्हां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥6॥ तुझा पार आम्ही नेणों
नारायणा । नखीं गोवर्धना राखियेलें ॥7॥ राखियेलें गोकुळ आह्मां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥8॥ वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकिळक ॥9॥ सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥10॥ त्यासि कळों आला वैकुंठनायका । तुका म्हणे लोक
निर्भर ते ॥11॥
4548 लोकां कळों आला देव आम्हांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥1॥ शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥2॥ मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥3॥ कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चित्त जालें
त्यांचें ॥4॥ त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च
वाव सुख जालें ॥6॥ सुखें
तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥6॥ चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका म्हणे मनीं समाधान ॥7॥
4549 समाधान त्यांचीं इंद्रियें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥1॥ गोविंदाचा
जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥2॥ काज
काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥3॥ माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥4॥ दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका म्हणे सुखें कृष्णाचिया ॥5॥
4550 कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥1॥ कळलें चि ऩाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥2॥ विसरु कामाचा तुका म्हणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥3॥
4551 जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥1॥ कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥2॥ कवतुकासाठीं भक्त देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया ॥3॥ यासि
नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भक्ता मुखें ॥4॥ मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥5॥ दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥6॥ तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥7॥ द्वेषियाचा
संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥8॥ करितां
आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥9॥ पतन
उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥10॥ संतसेवीं
जोडे महालाभरासी । तुका म्हणे यासि नाश नाहीं ॥11॥
4552 नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥1॥ सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥2॥ येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥3॥ सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाई वत्स पशु जीवां ॥4॥ वारला
पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका म्हणे
देवावांचूनियां ॥5॥
4553 यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा म्हणे देव ॥1॥ देव
राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥2॥ दासां
दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥3॥ नाहीं
मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥4॥ एवढें भक्तांचें
सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका म्हणे ॥5॥
4554 काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया म्हणे हरि वोसरला ॥1॥ वोसरला
मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥2॥ कवतुक
जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥3॥ भावें
तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥4॥ गीत
गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥5॥ वत्सें गाई पशू नाचती आनंदें ।
वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥6॥ चित्त
वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥7॥ तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥8॥ गोविंदाचा संग तुका म्हणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥9॥
4555 गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥1॥ इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥2॥ आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं
शिळाधारीं ॥3॥ रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो
भाव न कळतां ॥4॥ न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती
अपमान ॥5॥ माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥6॥ पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका म्हणे ॥7॥
4556 नाचतां देखिलीं गाई
वत्सें जन । विस्मित होऊन इंद्र ठेला ॥1॥ लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें
॥2॥ येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निर्विघ्न तें ॥3॥ विचारितां
उचलिला गोवर्धन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥4॥ आला गौळियांच्या घरा नारायण ।
करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥5॥ त्यांच्या
पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रह्मयासि ॥6॥ सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥7॥ समागमें गाई वत्स पुण्यवंता । देह
कुर्वाळितां अंगसंग ॥8॥ संग
जाला मायबापां लोकपाळां । आलिंगिती गळा
कंठाकंठ ॥9॥ करिते हे जाले स्तुती सकिळक । देव इंद्रादिक
गोविंदाची ॥10॥ करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव
पूजियेला ॥11॥ पुष्पांजुळी
मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥12॥ नामाचे
गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥13॥ तो
सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥14॥ दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥15॥ भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका म्हणे भेटी गोविंदाचे ॥16॥
4557 गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥1॥ भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥2॥ वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या ॥3॥ सकळ
ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा म्हणे घरा ॥4॥ राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें ।
पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥5॥ छंद
तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥6॥ त्यांच्या
तुका म्हणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥7॥
4558 समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥1॥ अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकिळकां ॥2॥ सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥3॥ सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥4॥ त्यां जाला निर्धार हरि आम्हांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥5॥ निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकिळक नारायणें ॥6॥ नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका म्हणे नांवा अनुसरे त्या ॥7॥
4559 ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे ॥1॥ हें
सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥2॥ आहे तुका म्हणे धर्म
संस्थापणें । केला नारायणें अवतार ॥3॥
4560 अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा ॥1॥ परपीडा
करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥2॥ लाविलें
लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥3॥ दुष्टजन
परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥4॥ न
साहवे दुःख भक्तांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥5॥ रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥6॥ उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥7॥ कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥8॥ पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला
॥9॥ जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका म्हणे राज्य सैन्य जन ॥10॥
4561 सैन्य जन हांसे राया जालें काई । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥1॥ आपणा
आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भक्ति नाहीं ॥2॥ नाहीं
याचा त्याचा भाव एकविध । म्हणउनि छंद
वेगळाले ॥3॥ वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती
अवघीं हरि ॥4॥ हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया
भावें तुका म्हणे ॥5॥
4562 द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक ॥1॥ देहादिक
कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥2॥ नारायण
जोडे एकविध भावें । तुका म्हणे जीवें
जाणें लागे ॥3॥
4563 जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । म्हणऊनि जन हांसे कंसा ॥1॥ सावध
करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥2॥ जन
वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले ॥3॥ झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम
॥4॥ बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप
॥5॥ रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका म्हणे भूतीं देव जाला ॥6॥
4564 जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्तीं । भेद भयवृत्ती उरली आहे ॥1॥ उरली
आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥2॥ तोंवरि
हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥3॥ देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥4॥ भेदें तुका म्हणे अंतरे
गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥5॥
4565 वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥1॥ भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥2॥ जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥3॥ येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं
हाणितलें ॥4॥ त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका म्हणे सत्तानायक हा ॥5॥
4566 नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥1॥ उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभक्ताचा ॥2॥ अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥3॥ सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥4॥ मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकळिक एक राज्य ॥5॥ राज्य
दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥6॥ सोडवणे धांवे भक्ताच्या
कैवारें । तुका म्हणे करें शस्त्र धरी ॥7॥
4567 धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥1॥ दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि
व्याली ॥2॥ व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥3॥ माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥4॥ कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका म्हणे ॥5॥
4568 दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥1॥ हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत म्हणों यासि ॥2॥ यासि
कळावया एक भक्तिभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोळितां ॥3॥ धांडोळितां श्रुति राहिल्या निश्चित । तो करी संकेत गोपींसवें ॥4॥ गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां
॥5॥ न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥6॥ वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका म्हणे वाचा नातुडे तो ॥7॥
4569 तो बोले कोमळ निष्ठ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥1॥ करावया दास्य भक्तांचें
निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥2॥ दिलें
उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥3॥ त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥4॥ शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥5॥ तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभाळित ॥6॥ तळमळ
नाहीं तुका म्हणे चित्ता । भक्तांचा अनंता भार माथां ॥7॥
4570 मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥1॥ ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥2॥ वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥3॥ नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥4॥ कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका म्हणे वाचा संतनिंदा ॥5॥
4571 वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥1॥ ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥2॥ लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं
॥3॥ देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥4॥ येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया
वाचा ॥5॥ काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥6॥ ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका म्हणे चित्तीं ॥7॥
4572 चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥1॥ वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा
॥2॥ चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥3॥ न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां ॥4॥ चुकवुनि
जन्म देईल आपणा । भजा नारायणा तुका म्हणे ॥5॥
4573 भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्तीं हेवा दुजा
कांहीं ॥1॥ दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥2॥ ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें
तैशा भावें ॥3॥ भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे
सकिळक मथुरेचे ॥4॥ मथुरेचे
लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥5॥ राज्य
करी गोपीयादवांसहित । करमीलें बहुतकाळ तेथें ॥6॥ तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे ॥7॥
4574 रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥1॥ रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥2॥ कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥3॥ उभारिलीं दुर्गे दारवंठे
फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥4॥ शोभलें
उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥5॥ आला
नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥6॥ निवडीना
याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥7॥ नारायणें
दिलीं अक्षई मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि ॥8॥ सकळ
ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरक्त नारीनर ॥9॥ रचिलें
तें देवें न मोडे कवणा । बळियांचा राणा नारायण ॥10॥ बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका म्हणे मुखीं गाती ओंव्या ॥11॥
4575 गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥1॥ ॠिद्धसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपत्ती सर्वां घरीं ॥2॥ घरीं
बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्त्तन नरनारी ॥3॥ नारीनर
लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥4॥ गोविंदें
गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका म्हणे ॥5॥
4576 कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य
देव ॥1॥ द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥2॥ पाळी वेदआज्ञा
ब्राह्मणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें ॥3॥ अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥4॥ अभिमान नाहीं तुका म्हणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥5॥
4577 धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रह्म क्षिती उतरलें॥1॥ उत्तम
हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी ॥2॥ दिनानाथिब्रदें
रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥3॥ ॠषीं
मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥4॥ बहु कासावीस जाला भक्तांसाटीं । तुका म्हणे आटी सोसियेली ॥5॥
4578 सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥1॥ वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥2॥ नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका म्हणे ऐसी ब्रिदावळी ॥3॥
4579 ब्रिदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥1॥ सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा
॥2॥ होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती भक्त मुख लावूनियां ॥3॥ याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥4॥ निज सुख तुका म्हणे भक्तां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥5॥
4580 भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईवत्सां ॥1॥ गाती
धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥2॥ भक्ति नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥3॥ रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भक्त आणि देव भिन्न नाहीं ॥4॥ नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका म्हणे आम्हांसहित गेला
॥5॥
4581 गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥1॥ आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥2॥ कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥3॥ जातों येतों आम्ही देवाचे
सांगांतें । तुका म्हणे गात देवनाम ॥4॥
4582 मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥1॥ वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भक्ति नेणें भाव नाहीं मनीं ॥2॥ नाहीं जालें ज्ञान पाहिलें
अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥3॥ नाहीं
मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥4॥ चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥5॥ देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों
तीं ॥6॥ तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी
पांडुरंगा ॥7॥ रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें
कैचें बोलावया ॥8॥ बोलावया
पुरे वाचा माझी कायी । तुका म्हणे पायीं ठाव द्यावा ॥9॥
4583 चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष
ये मूर्ती विठोबाची ॥1॥ चहुंयुगांचें
हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥2॥ एवढें
करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥3॥ दावुनि
सकळ प्रमाणाच्या युक्ति । जयजयकार
करिती अवघे भक्त ॥4॥ भक्ति नवविधा
पावली मुळची । जनार्दननामाची संख्या जाली ॥5॥ नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसिद्धि ॥6॥ सीमा
न करवे आणीक ही सुखा । तुका म्हणे देखा पांडुरंगा ॥7॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
