तुकारामगाथा ४४०१ - ४५००
4401 कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा । कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥1॥ कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान । नाहीं इंद्रियांसि दमन
। नव्हे मन एकविध ॥ध्रु.॥ नेणे यातीचा आचार । नेणें भक्तीचा विचार । मज नाहीं संतांचा आधार
। नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥2॥ न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ । न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥3॥ आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी । तुझीं ब्रिदें
चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका म्हणे ॥4॥
4402 भीमातीरवासी । तेथें निश्चयेंसी काशी ॥1॥ मुख्यमुक्तीचें माहेर
। ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥ घडे भींवरेशीं स्नान ।
त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥2॥ भाव
धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी म्हणे तुका ॥3॥
4403 जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाईची पावेल ॥1॥ श्वान
जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥ जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥2॥ तुका म्हणे ऐशा
जाति । काय उंचपण पावती ॥3॥
4404 काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥1॥ काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें
ब्रह्मरूप ॥ध्रु.॥ अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव
पंढरीसि ॥2॥ तुका म्हणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥3॥
4405 हें चि मागणें विठाबाई । पायीं ठेवूनियां डोई ॥1॥ शांति
दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥ मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृत्ति जडो ॥2॥ तुका
म्हणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥3॥
4406 करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥1॥ तुजलागीं दानें तुजलागीं तीर्थे । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥ सकळ चित्तवृत्ति दिवस आणि
राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥2॥ तुका
म्हणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥3॥
4407 पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥1॥ कोठें पाहों तुज कां गा लपलासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा
॥ध्रु.॥ वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा
वांचोनियां ॥2॥ नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें
तुजलागीं ॥3॥ तुका म्हणे भेटी देई नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥4॥
4408 पूर्वी बहुतांचे
केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥1॥ अज
अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥ तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥2॥ नारद प्रल्हाद उपमन्य
धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥3॥ अंबॠषीसाटीं
गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥4॥ धर्माचें
उच्छिष्ट अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक
॥5॥ जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं
॥6॥ तुका म्हणे कां गा
जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥7॥
4409 कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे
चित्तीं ॥1॥ तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली
मज ॥ध्रु.॥ आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक
भेटे चि ना ॥2॥ आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा
सोइरिया ॥3॥ तुका
म्हणे देई चरणाची सेवा ।
नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥4॥
4410 पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥1॥ अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥ चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥2॥ तुका म्हणे आम्ही पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥3॥
4411 रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥1॥ नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुम्हांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥ संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥2॥ तुका म्हणे आम्हीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥3॥
4412 बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर
जाला ॥1॥ बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली
दुर्भराची ॥ध्रु.॥ बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं
गाइलें नाम तुझें ॥2॥ ऐसा
मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥3॥
4413 कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥1॥ सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया ॥ध्रु.॥ करूं उपवास शोधूं हें
शरीर । न धरवे धीर नारायणा ॥2॥ जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥3॥ तुका म्हणे कांहीं
सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥4॥
4414 माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥1॥ शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात
॥ध्रु.॥ इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां
तुजप्रति शरणागत ॥2॥ तयामध्यें
मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥3॥ तुका
म्हणे देई दर्शनाचा लाभ । जे
पाय दुर्लभ ब्रह्मादिकां ॥4॥
4415 पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥1॥ काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा
॥ध्रु.॥ करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निर्मिलें त्र्यलोक्य
हेळामात्रें ॥2॥ समर्थासि काय आम्हीं शिकवावें
। तुका म्हणे यावें पांडुरंगा ॥3॥
4416 ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आम्हां अनाथांच्या माहेरा ये ॥1॥ भेटावया
तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥ आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥2॥ वाटे चित्तीं काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥3॥ तुका म्हणे माझे
पुरवीं मनोरथ । येई गा न संवरीत पांडुरंगा ॥4॥
4417 काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥1॥ नामाचा प्रताप ब्रिदाचा
बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥ कलीमाजी देव बौध्यरूप
जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥2॥ माय
पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥3॥ तुका
ह्मणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥4॥
4418 रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥1॥ धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥ रामनाम गर्जे वाचा । काळ आज्ञाधारक त्याचा ॥2॥ तुका
म्हणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आम्हीं ॥3॥
4419 येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां
॥1॥ होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥2॥ तुका म्हणे ऐसें
बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥3॥
4420 भक्तीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें
दुःखमूळ ॥1॥ वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं
भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥ अकरालक्ष योनि किड्यामाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पIयांमध्ये
॥2॥ तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥3॥ एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥4॥ तुका म्हणे
तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥5॥
4421 तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून ॥1॥ कोण
करील माझें साहे । चित्तीं विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥ तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥2॥ तुका म्हणे निका ।
भवसिंधु तारक नौका ॥3॥
4422 हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज ॥1॥ आहें
अमंगळ दुर्बळ । होई दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥ बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥2॥ तुका म्हणे जाणें
। करोनि देहाचें सांडणें ॥3॥
4423 जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥1॥ गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥ काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥2॥ तुका म्हणे चेला ।
गुरू दोघे हि नरकाला ॥3॥
4424 अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येई तूं सावया ॥1॥ दीनबंधु
तुझें नाम । देई आपुलें आम्हां प्रेम ॥ध्रु.॥ जीवनकळा तूं विश्वाची
। तूं चि माउली अनाथाची ॥2॥ तुका
म्हणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥3॥
4425 विटेवरी समचरण । तो हा रुक्मिणीरमण ॥1॥ वेदशास्त्रा
माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥ नामापाशीं चारी मुक्ती । पहा हृदयीं प्रतीति ॥2॥ तुका
म्हणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥3॥
4426 सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥1॥ आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह
ठायीं ॥ध्रु.॥ काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा
दोघी पळतां खाती ॥2॥ लाज
पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥3॥ तुका
म्हणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥4॥
4427 सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥1॥ काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥ न लभे व्रततीर्थदानीं । तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥2॥ साधु
संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥3॥ तुका
म्हणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥4॥
4428 गव्हांच्या घुगर्‍या ।
नाचण्यांच्या पुर्‍या । बर्‍या त्या चि बर्‍या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥1॥ काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे
तें निराळें ॥ध्रु.॥ रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका
नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥2॥ तुका
म्हणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत
मारग ॥3॥
4429 आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥1 ॥ म्हणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥ लोभिक तें लोभा लावी ।
बांधल्या गोवी वांचूनि ॥2॥ तुका
म्हणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥3॥
4430 बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥1॥ नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥2॥ तुका म्हणे जन
दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥3॥
4431 मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥1॥ सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं
नाहीं ॥ध्रु.॥ आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी
सांग कांहीं ॥2॥ पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं
माथा ठेवियेला ॥3॥ करणें
तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥4॥ स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका म्हणे ॥5॥
4432 अवघ्या कोल्हयाचें वर्म अंडीं ।
धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥1॥ भुंकुं
नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥ कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥2॥ दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥3॥
4433 तुझे म्हणों आम्हां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥1॥ ऐसा
धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥ कल्पवृक्षा
तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥2॥ तुका
म्हणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥3॥
4434 कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रह्मज्ञानाविण चाड ॥1॥ दाखवीं
आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥ न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी
॥2॥ तुका म्हणे चाड
धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥3॥
4435 गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥1॥ तेथें आम्हीं
मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥ ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा
॥2॥ तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥3॥
4436 डोळियांचें दैव आजि उभें
ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥1॥ काय
ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥ आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें
॥2॥ तुका म्हणे मी तों
सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥3॥
4437 भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रह्मचारी ॥1॥ ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥ वळीवळी थोरथोर । मोडोनियां केले चूर
॥2॥ वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥3॥ मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥4॥ जिवें मारियेला मामा । धांवें भक्ताचिया कामा ॥5॥ तुका
म्हणे पूर्ण । दावी भक्तीचीं विंदानें ॥6॥
4338 वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥1॥ आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥ दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥2॥ हात पाय राहिलें कान ।
नेत्रा पाझर हाले मान ॥3॥ अंगकांति
परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥4॥ आड
पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे ॥5॥ लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥6॥ तुका म्हणे आतां
तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥7॥
4439 वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥1॥ नव द्वारें जाली मोकळी । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥ दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥2॥ शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥3॥ तुका म्हणे अजूनि
तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥4॥
4440 अतित्याई देतां जीव । नये कींव
देवासि ॥1॥ थोड्यासाटीं राग
आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥ त्यासि परलोकीं नाहीं
मुक्ती । अधोगति
चुकेना ॥2॥ तुका म्हणे
कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥3॥
4441 तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥1॥ हें
तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥ जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥2॥ जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥3॥ तुका म्हणे भक्त । गोड गाऊं हरिचें गीत ॥4॥
4442 तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥1॥ जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा
॥ध्रु.॥ साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥2॥ साह्य होसी जरी
जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥3॥ सर्व
अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥4॥ कृपा
करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भक्ती घडेल देवा ॥5॥ ऐंसें
तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥6॥ तुका म्हणे आतां
आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥7॥
4443 नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुक्तीचें ही ॥1॥ रामकृष्ण
म्हणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥ नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥2॥ तुका म्हणे दीन
काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥3॥
4444 शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥1॥ दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥ छाटी भगवी मानसीं । व्यर्थ
म्हणवी संन्यासी ॥2॥ तुका
म्हणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥3॥
4445 जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा ॥1॥ डोळां
बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥ न वर्जितां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥2॥ तुका म्हणे समपदीं
। उभा दिठीचिये आधीं ॥3॥
4446 आपटा संवदड रानचारा । दसर्‍याचा होय तुरा ॥1॥ तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥ मृत्तिकेची ते
घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥2॥ तुका
म्हणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥3॥
4447 काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल ॥1॥ नाम
वाचे श्रवण कीर्ती । पाउलें चित्तीं समान ॥ध्रु.॥ कीर्त्तनाचा समारंभ । निर्दभ सर्वदा ॥2॥ तुका
म्हणे स्वरूपसिद्धि । नित्य
समाधि हरिनामीं ॥3॥
4448 आम्ही जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा
॥1॥ तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी ॥ध्रु.॥ आतां असों द्यावी दया
। तुमच्या लागतसें पायां ॥2॥ येतां
निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥3॥ रामकृष्ण
मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥4॥
4449 कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥1॥ ऐसें आम्हां
मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥ बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥2॥ तुका म्हणे
नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥3॥
4450 तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥1॥ तुझ्या नामबळें तरले पतित । म्हणोनि माझें चित्त तुझे पायीं ॥2॥ तुका म्हणे तुझें
नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥3॥
4451 उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥1॥ युक्तीचें गौरव
नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥ लोखंडा परीस ज्ञानिया तो
शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥2॥ तुका
म्हणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥3॥
4452 दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥1॥ तूं अखंड दुश्चित्ता तुज
नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥2॥ तुका
म्हणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥3॥
4453 तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥1॥ हें चिं देई विठाबाई । पांडुरंगे माझे आई
॥ध्रु.॥ नाहीं मोक्ष मुक्ती चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥2॥ सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥3॥ नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण ॥4॥ पुंडलीक
पाहोन दृष्टी । हर्षे नाचों वाळवंटीं ॥5॥ तुका म्हणे
पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥6॥
4454 बाईल चालिली माहेरा । संगें
दिधला म्हातारा ॥1॥ सिधा
सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥ जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥2॥ न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥3॥ फजित केलें जनलोकीं । मेला म्हणे पडे नरकीं ॥4॥ गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुम्ही मज ॥5॥ तुका
म्हणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥6॥
4455 तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या
॥1॥ तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अभक्त ते ॥ध्रु.॥ केवड्यामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं
माणसें भक्तीहीन ॥2॥ तुका
म्हणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥3॥
4456 शिव शक्ती आणि सूर्य गणपति । एक चि म्हणती विष्णूस ही ॥1॥ हिरा
गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥ अन्य देवतांसि देव म्हणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥2॥ वांयां
जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥3॥ आपुलिया
मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥4॥ धन्य
ते वैष्णव भजती केशव । सात्विक हे जीव
मोक्षा योग्य ॥5॥ तुका म्हणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥6॥
4457 तुम्ही साधु संत
कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुम्हां घरीं ॥1॥ तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या
॥ध्रु.॥ कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुम्हांपुढें काय बोलों ॥2॥ तुम्ही अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें
मषकांनीं ॥3॥ वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड
कोकणाचे ॥4॥ पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण
करी ॥5॥ समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥6॥ मेरूचा पाठार अवघी ते क्षिति । मषकाचे हातीं मुष्टी फावे ॥7॥ सिंहापुढें
काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥8॥ कापुरासि
काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥9॥ तैशी
तुम्ही निरे ज्ञानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥10॥ कृपानिधि तुम्ही बोलविलें
बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥11॥ अज्ञान मी वेडें म्हणवितों
बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुम्हां ॥12॥ बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥13॥ तुका म्हणे तुम्ही संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥14॥
4458 देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निद।व ॥1॥ देव
आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥ नाभी मृगाचे कस्तुरी ।
व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥2॥ साखरेचें
मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे ॥3॥ दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥4॥ तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥5॥
4459 जयजय म्हणा राम ।
हातें टाळी वाचे नाम ॥1॥ आटाआटी
नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥ आपण म्हणे आणिकां
हातीं । यज्ञादिकीं नये ते गति ॥2॥ आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि म्हणतां राम ॥3॥ मंत्र
जपा हा चि सार । वर्णा याती जयजयकार ॥4॥ म्हणतां राम म्हणे तुका ।
वेळोवेळां चुकों नका ॥5॥
4460 शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येईल काळा फोडों डोई ॥1॥ तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि
॥ध्रु.॥ येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होईल तें दुरि शृंगारिलें ॥2॥ तुका
म्हणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥3॥
4461 होई आतां माझ्या भोगाचा
भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥1॥ आठवुनी
पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तई सकळ चिंता ॥ध्रु.॥ अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥2॥ तुका म्हणे जालें
एक चि वचन । केलिया कीर्त्तन आराणुक ॥3॥
4462 लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण । उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि म्हणे हरि भोक्ता ॥1॥ नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं । लाभ विचारोनि पोटीं । होई सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥ आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा । पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास ॥2॥ म्हणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा । होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥3॥ क्षण या देहाच्या अंतीं । जड होउनि राहेल माती । परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥4॥ जंव या नाहीं पातल्या विपत्ति । आयुष्य भविष्य आहे हातीं । लाभ विचारोनि गुंती । तुका म्हणे अंतीं सर्व पिसुनें ॥5॥
4463 आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥1॥ काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे
॥ध्रु.॥ काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें
करी ॥2॥ तुका म्हणे माझें
अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥3॥
4464 पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची
॥1॥ दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों
॥ध्रु.॥ जातीचें मी हीन न कळे भजन । म्हणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥2॥ तुका
म्हणे मज म्हणावें
आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥3॥
4465 नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥1॥ शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥ शिवास नामाचा आधार । केला कळिकाळ किंकर ॥2॥ मरण
जालें काशीपुरी । तेथें नाम चि उद्धरी ॥3॥ तुका म्हणे अवघीं
चोरें । एक हरिनाम सोइरें ॥4॥
4466 अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि ज्ञानी कोणी आहे ॥1॥ अंगीं
भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥ सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि
एक ॥2॥ संतांची जो निंदा करी मुखीं जप । खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥3॥ तुका
म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥4॥
4467 नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥1॥ म्हणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥ करिती विठोबाची भक्ती । दयाधर्म नाहीं चित्तीं ॥2॥ तेथें नाहीं माझा देव । व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥3॥ अंगीं
नाहीं क्षमा दया । म्हणती भेट पंढरीराया ॥4॥ नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदिक्षणा ॥5॥ ऐसें
नव्हे भक्तीवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥6॥ नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥7॥ जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥8॥
4468 नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साह्य होय ॥1॥ उद्वेग
जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साह्य करी ॥ध्रु.॥ शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव
साह्य करी ॥2॥ असो
नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥3॥ तुका
म्हणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥4॥
4469 दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥1॥ बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि
बैसे ॥ध्रु.॥ क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं
केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥2॥ सहज
कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥3॥ तेव्हां
तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा ॥4॥ लागली
हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥5॥ ब्रह्मांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥6॥ प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव
घाली ॥7॥ सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तई । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥8॥ तुका म्हणे दिला
क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥9॥
4470 अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥1॥ माझिया गा चित्ता करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील
॥ध्रु.॥ जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाईच्या पति कृपावंता ॥2॥ हरुषें
निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा ॥3॥ तुझे
भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शक्ती नाहीं ॥4॥ न
घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥5॥ तुका म्हणे हरि
करावें या काय । भजनासि साह्य होई बापा ॥6॥
4471 हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥1॥ माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥ माझें दुःख जरी ऐकशील सई । म्हातारा तो
बाई खोकतसे ॥2॥ खेळे
सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥3॥ पूर्व
पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥4॥ जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥5॥ पूर्व सुकृताचा हा चि बाई ठेवा । तुका म्हणे देवा
काय बोल ॥6॥
4472 स्वामीच्या सामर्थ्ये । चाले
बोलिला पुरुषार्थ ॥1॥ पाठी
देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥ देव ज्यासी साह्य । तेणें
केलें सर्व होय ॥2॥ तुका
म्हणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥3॥
4473 नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । म्हणा हरीहरी सर्वभावें ॥1॥ नामें
हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥ नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥2॥ गजेंद्राची स्थिति
पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥3॥ तुका
म्हणे घेतां मुक्ती आहे । नामें सर्व पाहें आकळिलें ॥4॥
4474 यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आम्हां दिनानाथें रक्षियेलें ॥1॥ यम नेतां तुम्हां रक्षील
हें कोण । तुम्हां धन्यधन्य कोण म्हणती ॥ध्रु.॥ संतसज्जनमेळा पवित्र
संतकीर्ती । त्यांनीं उत्तम स्थिति सांगितली ॥2॥ तें
चि धरोनि चित्तीं तुका हित करी । यमासि पांपरी हाणे
आतां ॥3॥
4475 देवासी पैं भांडों एकचित्त करूनि । आम्हांसि सज्जनीं सांगितलें ॥1॥ आम्हां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो
॥ध्रु.॥ तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आम्हां देशवटी देवो सुखें ॥2॥ देवें
अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥3॥ चित्तीं
धरोनि नाम असों सुखें येथें । हर्षे गाऊं गीत
गोविंदाचें ॥4॥ तुका म्हणे सर्व देवाची नष्टाई । आम्ही सुखें डुलतसों ॥5॥
4476 भरणी आली मुक्त पेठा । करा लाटा व्यापार ॥1॥ उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥ येथें पंक्तीभेद नाहीं
। मोठें कांहीं लहान ॥2॥ तुका
म्हणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा जतन ॥3॥
4477 ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥1॥ धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥ भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥2॥ तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥3॥ गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥4॥ तुका म्हणे हातीं
। न धरितां गमाविती ॥5॥
4478 कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥1॥ तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास
॥ध्रु.॥ दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन
तृषाक्रांता ॥2॥ कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी
सर्वभावें ॥3॥ तुका म्हणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥4॥
4479 ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥1॥ हरिःॐ
सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥2॥ गोब्राह्मणहिता
होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका म्हणे ॥3॥
4480 सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥1॥ उष्ण
तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय म्हूण ॥ध्रु.॥ खांद्यावरि शूळ
मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥2॥ हातींचा
हिरोनि घातला पोटासी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥3॥
ओंव्या प्रारंभ 231
अभंग 3
4481 पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया ॥1॥ याच्या
कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजी सदगुरु दास तुका
॥2॥ काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥3॥ या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥4॥ सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया ॥5॥ या
सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निर्विकार ॥6॥ नित्य
धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥7॥ तांतडी
ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥8॥ मूळ
नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥9॥ दुरी
अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥10॥ हे
वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥11॥ जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥12॥ यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥13॥ नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया
तरुवराची ॥14॥ चित्त ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा
परि कैसें जाणा ॥15॥ जाणत
नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥16॥ माझी
मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥17॥ कोणीं
तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥18॥ नाहीं
भय भक्ता तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥19॥ लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥20॥ डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥21॥ जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी
माझा ॥22॥ माझिया
जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥23॥ हा
चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥24॥ चेतवला अग्नि
तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥25॥ मना
धीर करीं दृढ चित्तां धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥26॥ बाप हा कृपाळु भक्ता भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥27॥ त्याचा
भार माथां चालवी आपुला । जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥28॥ भावेंविण त्याची प्राप्ती । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥29॥ मात
त्याची जया आवडे जीवासी । तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥30॥ यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं । उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥31॥ होती आवडत जीवाचे ताइत । त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥32॥ भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा
वसे ॥33॥ वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥34॥ संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भक्ती देवलाभ ॥35॥ लाभ
तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भक्ती केला ॥36॥ लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥37॥ विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौर्‍यांसी ॥38॥ शिकविलें
तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥39॥ गोड
एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥40॥ तळमळ
त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥41॥ या
जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥42॥ जेणें अग्निमाजी
घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥43॥ तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं ॥44॥ नाहीं
ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥45॥ याच
जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहीं
कोठें ॥46॥ कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा
आल्याविण ॥47॥ विनवितां
दिवस बहुत लागती । म्हणउनि चित्तीं देव धरा ॥48॥ धरा पाय तुम्ही संतांचे
जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥49॥ नाहीं
चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया ॥50॥ त्याची
च उच्छिष्ट बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें
व्यासादिकीं ॥51॥ व्यासें सांगितलें भक्ती हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥52॥ तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी भक्त माता पिता ॥53॥ तारुनियां
खरे नेली एक्यासरें । निमित्तें उत्तरें रुसिया ॥54॥ यासी
वर्म ठावें भक्तां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥55॥ तान्हेलें भुकेलें म्हणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥56॥ जाणोनियां
वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥57॥ धांवे
सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भक्तालागीं
तैसा नारायण ॥58॥ नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य
त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥59॥ पार
नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥60॥ रामनाम
दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥61॥ उपदेश
करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥62॥ मरणाचे
अंतीं राम म्हणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥63॥ तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्तीं सर्वकाळ ॥64॥ सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥65॥ कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥66॥ सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥67॥ नाहीं भलें भक्ती
केलियावांचूनि । अहंता पापिणी नागवण ॥68॥ नागवलों म्हणे देव मी
आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥69॥ तो
चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं । जनार्दन ठायीं चहूं खाणी ॥70॥ खाणी
भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥71॥ ठाव
नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥72॥ वाणी
बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥73॥ ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥74॥ दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । म्हणउनि तुटी देवासवें ॥75॥ सवें
देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥76॥ पाड
करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥77॥ वादका
निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकर्मा ॥78॥ षडकर्मा हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥79॥ देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी
॥80॥ मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युक्ती थोडी॥81॥ युक्त थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा
बोलावया ॥82॥ बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया
युक्ती पुढें
त्यांच्या ॥83॥ पुढें
पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रह्मादिकां ॥84॥ काय
भक्तीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी
तैसा होय ॥85॥ होय
हा सगुण निर्गुण आवडी । भक्तीप्रिय गोडी
फेडावया ॥86॥ या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि
वांकुडें मुख तैसें ॥87॥ तैसें
याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सत्वकाळीं ॥88॥ सत्वकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक ॥89॥ सैन्यलोक
तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥90॥ कोपा
मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सत्वगुणीं ॥91॥ सत्वरजतमा आपण नासती । करितां हे भक्ती विठोबाची ॥92॥ चित्त
रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥93॥ सुखाचा
सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥94॥ एक
चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आम्हां ॥95॥ आम्हांसी विश्वास याचिया नामाचा । म्हणउनि वाचा घोष करूं ॥96॥ करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥97॥ नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी ॥98॥ सिकविलें
मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥99॥ राहिलोंसे
दृढ विठोबाचे पायीं । तुका म्हणे कांहीं
न लगे आंता ॥100॥
4482 गाईन ओंविया पंढरिचा देव
। आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥1॥ रंगलें
हें चित्त माझें तया पायीं । म्हणउनि घेई हा चि लाहो ॥2॥ लाहो
करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥3॥ नारायण
नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीर्थे ॥4॥ तीर्थे रज माथां
वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥5॥ गुणवाद
ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥6॥ त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥7॥ विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं
कोणा ॥8॥ कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥9॥ करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥10॥ सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥11॥ लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग- तया कोण भोगविशी ॥12॥ विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥13॥ लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा । पडोनि मासा तळमळी ॥14॥ तळमळ
याची तरी शम होईल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥15॥ आठव हा तरी संतांच्या सांगातें । किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥16॥ जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां
पुढें ॥17॥ पुढें जाणोनियां करावें संचित । पुजावे अतीत देव द्विज ॥18॥ जन्म
तुटे ऐसें नव्हे तुम्हां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥19॥ करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥20॥ लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे
॥21॥ पावला सत्वर निष्काम उदार । जिंकिली अपार वासना हे ॥22॥ वासनेचें
मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न म्हणावें ॥23॥ न म्हणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥24॥ चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥25॥ सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥26॥ राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय
॥27॥ पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥28॥ यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥29॥ नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥30॥ जाणती हे भक्तराज
महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥31॥ अमृताचें
सार निजतत्व बीज । गुह्याचें तें गुज रामनाम ॥32॥ नामें
असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसिद्ध हे ॥33॥ हें चि सुख आम्ही घेऊं
सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥34॥ कथाकाळीं
लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुद्धि दुष्ट
नासे ॥35॥ नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥36॥ विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्तीं न लगे कांहीं ॥37॥ कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव । माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥38॥ जाणोनियां आम्ही दिला
जीवभाव । दृढ याचे पाये धरियेले ॥39॥ धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥40॥ निरधार आतां राहिलों ये नेटीं । संवसारतुटी करूनियां ॥41॥ येणें
अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥42॥ आपुली
पाखर घालुनियां वरि । आम्हांसी तो करी यत्न देव ॥43॥ देव राखे तया आणिकांचें काय । करितां उपाय चाले तेथें ॥44॥ तेथें
नाहीं रिघ कळिकाळासी जातां । दास म्हणवितां विठोबाचे ॥45॥ विठोबाचे
आम्ही लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥46॥ धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुम्ही ॥47॥ तुम्ही निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥48॥ गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥49॥ तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥50॥ जाच करिती हे म्हणसी कोणा
आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥51॥ बुडी
दिली कुंभपाकीं दुर्योधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥52॥ धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥53॥ न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥54॥ त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥55॥ नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥56॥ सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुम्ही ॥57॥ तुम्ही नका मानूं कोणी विसवास । पुत्र पत्नी आस धन वित्त ॥58॥ धन
वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥59॥ दूतीं
याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥60॥ नेदी शुद्धबुद्धि आतळों
चित्तासी । नाना कर्म त्यासी दुरावती ॥61॥ दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥62॥ वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥63॥ रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥64॥ सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥65॥ वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥66॥ धरूनियां देव राहतील चित्तीं । आधींचिया गती आठवाया ॥67॥ आठवावा देव मरणाचे काळीं । म्हणउनि बळी
जीव दिले ॥68॥ दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती
वनांतरीं कंदमूळें ॥69॥ मुळें
सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥70॥ गति
हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥71॥ विठोबाचे
पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा ॥72॥ तरती
दुबळीं विठोबाच्या नांवें । संचित ज्या सवें
नाहीं शुद्ध ॥73॥ शुद्ध
तरी याचे काय तें नवल । म्हणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥74॥ वेळा
कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची ॥75॥ भविष्य
न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥76॥ करावे
सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥77॥ मनुष्यपण
तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥78॥ पशु
पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया ॥79॥ ठाउकें
हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया ॥80॥ भोगतील
एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥81॥ ल्यावें
खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥82॥ संवसारें जन गिळिले सकळ । भोगवितो फळ
गर्भवासा ॥83॥ वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण
गर्भवासा ॥84॥ सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी
पाहीं घालूं नये ॥85॥ नये
बळें धड घालूं कांट्यावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥86॥ हातीं आहे हित करील तयासी । म्हणउनि ॠषीं सांगितलें ॥87॥ सांगती
या लोकां फजित करूनि । आपण जे कोणी तरले ते ॥88॥ तेणें
वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥89॥ गंगाचरणीं
करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥90॥ चिंतनें
जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥91॥ लावूनियां
टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥92॥ संतसंगें
कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥93॥ मग
कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥94॥ राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥95॥ नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥96॥ तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुश्चिंत हे घेतां नाम होती ॥97॥ होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥98॥ चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥99॥ कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आम्ही त्याच्या आशा लागलोंसों ॥100॥ लावियेले
कासे येणें पांडुरंगें । तुका म्हणे संगें
संतांचिया ॥101॥
4483 विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥1॥ एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी
त्यांला ॥2॥ तर्कवितर्कीनी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥3॥ कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आम्हांपाशीं ॥4॥ बोलक्या
वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥5॥ भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥6॥ कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी
कृष्णरता ॥7॥ तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । म्हणउनि समेळ मेळविला ॥8॥ अंतरीं
कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥9॥ हरिरूपीं दृष्टी कानीं त्या
च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥10॥ न
साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमिष्ट भावना देहाचिया ॥11॥ विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥12॥ अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा ॥13॥ कृष्णा
म्हणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥14॥ ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥15॥ न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर
केला ॥16॥ रित्या ज्ञानगोष्टी
तयां नावडती । आलिंगण प्रीती कृष्णाचिया ॥17॥ मागें कांहीं आम्ही चुकलों
त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥18॥ आठविती
मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥19॥ अनुतापें
जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥20॥ जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥21॥ होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥22॥ निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला ॥23॥ साच
भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा ॥24॥ हरिअंगसंगें
हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥25॥ व्यभिचारभावें
भोगिलें अनंता । वर्तोनि असतां घराचारी ॥26॥ सकळा चोरोनि हरि जयां चित्तीं । धन्य त्या नांदती तयामध्यें ॥27॥ उणें
पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥28॥ न कळे लाघव ब्रह्मादिकां भाव । भक्तीभावें देव केला तैसा ॥29॥ तुका
म्हणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥30॥
बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - 100
4484 देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥1॥ माझी वाणी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देई प्रेम कांहीं कळा ॥2॥ कळा
तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देई आम्हां ॥3॥ आम्हां शरणागतां तुझा चि आधार । तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥4॥ सिंधु
पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥5॥ तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥6॥ सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥7॥ संसार तें काय तृणवतमय । अग्नि त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥8॥ क्षणमात्रें
जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥9॥ करीं
ब्रिदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥10॥ नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तींचा मनोरथ ॥11॥ चित्तीं जें धरावें तुका म्हणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥12॥
4485 मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥1॥ रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥2॥ सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥3॥ दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥4॥ पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥5॥ गर्भासी तयांच्या आला
नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप ॥6॥ आपेंआप बेड्या तुटल्या
शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥7॥ कोंडमार
केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य न लगतां ॥8॥ न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥9॥ नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥10॥ सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका म्हणे नाहीं भय चिंता ॥11॥
4486 चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥1॥ देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें
॥2॥ आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥3॥ करावया भक्तजनाचें
पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥4॥ गोकुळीं
आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥5॥ घरोघरीं
जाला लक्ष्मीचा वास । दैन्यदाळिद्रास त्रास आला ॥6॥ आला
नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥7॥ लोकां
गोकुळींच्या जालें ब्रह्मज्ञान ।
केलियावांचून जपतपें ॥8॥ जपतपें
काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥9॥ केलीं
नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥10॥ सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहीं नाहीं ॥11॥ नाहीं
भक्ता दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणी वांचूनियां ॥12॥ याच्या
सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका म्हणे आस
त्यजूनियां ॥13॥
4487 यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी
खेळविला ॥1॥ खेळविला जिंहीं अंतर्बाह्यसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥2॥ दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें
जाणितला ॥3॥ जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी
चित्त ज्यांचें ॥4॥ ज्यांचें
कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥5॥ विष
तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥6॥ एकांतीं
त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥7॥ वयाच्या
संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥8॥ भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका म्हणे जैसी स्पटिकशिळा ॥9॥
4488 शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥1॥ जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भक्तीभावें ॥2॥ फेडावया
आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥3॥ मायबापा
सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मर्दूनी
कंसादिक ॥4॥ दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक
मुक्त केली ॥5॥ मुक्त केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी
पातकांच्या ॥6॥ पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भक्ती द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥7॥ साक्षी
तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या । बांधला सेवेच्या
रुणी देव ॥8॥ देव भोळा धांवे भक्ता पाठोवाठी । उच्चारितां कंठीं
मागेंमागें ॥9॥ मानाचा कंटाळा तुका म्हणे त्यासी । धांवे तो घरासी
भाविकांच्या ॥10॥
4489 चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं
गौळणीच्या ॥1॥ गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी
लागे तया ॥2॥ तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि
शिरे माजी ॥3॥ माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे
जैसें तैसें ॥4॥ जैसा तैसा आहे अंतर्बाह्यात्कारीं । म्हणउनि चोरी
नसंपडे ॥5॥ नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥6॥ वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥7॥ निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळ ज्या ध्यानीं
कृष्णध्यान ॥8॥ न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती
गौळणी भाविका त्या ॥9॥ भाविका
तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥10॥ नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका म्हणें भावें चाड एका ॥11॥
4490 चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥1॥ रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं म्हणवोनि ॥2॥ नसंपडे
इंद्रचंद्रब्रह्मादिकां । अभिमानें एका तिळमात्रें ॥3॥ तिळमात्र
जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥4॥ भार
पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥5॥ दुष्ट
अभक्त जे निष्ठ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥6॥ यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥7॥ जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥8॥ यमधर्म म्हणे तयां
दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥9॥ चुकलेती
कथा पुराणश्रवण । होते तुम्हां कान डोळे
मुख ॥10॥ कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्तीं सांगितलें ॥11॥ सांगितलें संतीं तुम्हां उगवूनि । गर्भी येऊनि यमदंड ॥12॥ दंडूं आम्हीं रागें म्हणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥13॥ दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥14॥ रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका म्हणे घर वैकुंठी त्यां ॥15॥
4491 वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥1॥ समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चित्तवित्त समर्पिलें ॥2॥ समर्थे तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे ॥3॥ रामकृष्णें
केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाई
चारी ॥4॥ गाई चारी मोहोरी पांवा
वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥5॥ काय
गौळियांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या म्हैसी गाई पशु ॥6॥ सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥7॥ धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥8॥ परी याचि तुम्ही आइका नवळ
। दुर्गम जो खोल साधनासि ॥9॥ शिक
लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥10॥ तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे
॥11॥ हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले
तो ॥12॥ तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका म्हणे वर्म दावी सोपें ॥13॥
4492 दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां
पाले माळा ॥1॥ मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव
माने सुख ॥2॥ मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि
स्नान तेणें ॥3॥ वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी
वनमाळी बैसविती ॥4॥ तिंहीं
लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥5॥ यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं
कवळ मागे ॥6॥ त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें । उच्छिष्ट तें
खावें धणीवरी ॥7॥ वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी
पिटी त्यांच्या छंदें ॥8॥ छंदें
नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥9॥ विसरली
वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥10॥ पूजा
भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥11॥ ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका म्हणे संगें भक्तांचिया ॥12॥
4493 भक्तजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें
आळंगिल्या ॥1॥ आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या
जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥2॥ रुसलिया
त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥3॥ क्रिया
करी तुम्हां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥4॥ गोपिकांसी म्हणे
वैकुंठींचा पति । तुम्हीं माझ्या चित्तीं सर्वभावें ॥5॥ भाव जैसा माझ्याठायीं तुम्हीह्मी धरा । तैसा चि मी खरा तुम्हांलागीं ॥6॥ तुम्हां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुम्हां ग्वाही ॥7॥ ग्वाही
तुम्हां आम्हां असे नारायण । आपली च आण वाहातसे ॥8॥ सत्य बोले देव भक्तीभाव जैसा । अनुभवें रसा आणूनियां ॥9॥ यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं
एकी ॥10॥ एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥11॥ तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा
तैसा ॥12॥ जैसा मनोरथ जये चित्तीं काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥13॥ पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥14॥ गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा
चित्तीं ॥15॥ चित्तें ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी
गोपाळांवरी तयां ॥16॥ आवडे
तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकिळक विसरोनि ॥17॥ निंदा
स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुद्ध कोणा ॥18॥ कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव म्हणुनि तया चुंबन देती ॥19॥ देती
या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥20॥ नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका म्हणे वाचा काया मनें ॥21॥
4494 मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौळियांच्या ॥1॥ यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें ।
त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥2॥ करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि
एकां लेंक ॥3॥ एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्तीं । म्हणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥4॥ रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक
दाखविलें ॥5॥ लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥6॥ कवतुक
केलें सोंग बहुरूप । तुका म्हणे बाप
जगाचा हा ॥7॥
4495 जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां
जाये मारावया ॥1॥ मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा
देखे ॥2॥ देखे
भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥3॥ पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी
माव मायावंता ॥4॥ मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें म्हणे बाळ देवा ॥5॥ बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे
कागबग ॥6॥ गळां
बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥7॥ न कळे
जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौळियांसी ॥8॥ सिंकीं
उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥9॥ तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून
दावी दुणी ॥10॥ दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष दुभत्याची आस धरूनियां ॥11॥ आशाबद्धा
देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥12॥ मुळें याच देव न कळे तयांसी । चित्त
आशापाशीं गोवियेलें ॥13॥ लेंकरूं आमचें म्हणे दसवंती । नंदाचिये चित्तीं तो चि भाव ॥14॥ भाव
जाणावया चरित्र दाखवी । घुसिळतां रवी डेरियांत ॥15॥ डेरियांत
लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥16॥ हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी । देखोनियां करी चोज त्यासी ॥17॥ सिकवी
विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥18॥ यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी
माव देव त्यांसी ॥19॥ त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास
कळों नेदी ॥20॥ नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्तीं । जाणतां चि होती
अंधळीं तीं ॥21॥ अंधळीं तीं तुका म्हणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥22॥
4496 ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न
पविजे ॥1॥ न पविजे
कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥2॥ वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं
व्रततपें याग ॥3॥ व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या
संचितें गौळियांची ॥4॥ यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील
अनंता ठावें होतें ॥5॥ होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां
रीण गौळियांचें ॥6॥ गौळियांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रह्मादिकां तुका म्हणे ॥7॥
4497 नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन
मागे माये ॥1॥ माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥2॥ तयांवरी
त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥3॥ घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर
वाढवूनि ॥4॥ उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि
देव अवघियांसी ॥5॥ यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता
वाढला तो ॥6॥ वाढला तो सेवाभक्तिचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥7॥ करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही
कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥8॥ कृष्णासी सकळ गाई घोडे म्हैसी । समर्पिल्या दासी जीवें भाव ॥9॥ जीवें
भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी ॥10॥ क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस
प्राण त्यांचे ॥11॥ त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह
काम करी चित्त त्यापें ॥12॥ त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण
हा जेविला नाहीं कृष्ण ॥13॥ कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा
सोयरा भेटों कृष्णा ॥14॥ कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण
हा भोजनीं पाचारिती ॥15॥ कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण
देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥16॥ कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुश्चितां । धन्य मातापिता तुका म्हणे ॥17॥
4498 कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण
घ्या वो नारी आणिकी म्हणे ॥1॥ म्हणे कृष्णाविण कैसें तुम्हां गमे ।
विळ हा करमे वांयांविण ॥2॥ वांयांविण तुम्हीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥3॥ क्षणभरी
याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥4॥ याचें सुख तुम्हां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥5॥ लटिकें
हें तुम्हां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥6॥ अवघ्यांचा
तुम्हीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥7॥ नावडे
तुम्हांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥8॥ न करा
हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥9॥ आणिका ही तुम्हा येती काकुलती । जवळी इच्छिती क्षण बैसों ॥10॥ बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख । एकी एक सुख सांगतील ॥11॥ सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती
चित्तीं बाळा ॥12॥ बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका म्हणे ॥13॥
4499 तुका म्हणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥1॥ दिवस
राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥2॥ याच्या
मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट तटस्थ चि ॥3॥ तटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंद्रियें व्यापार विसरलीं ॥4॥ विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार
आहों कोठें ॥5॥ कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥6॥ विसरल्या
आम्हीं कोणीये जातीच्या । वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥7॥ एक
जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥8॥ खेळता
भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चित्त त्यांचें ॥9॥ चित्तीं
तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥10॥ जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ
करूनियां ॥11॥ करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥12॥ त्याणीं
केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥13॥ भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका म्हणे पायीं गोविंदाचे ॥14॥
4500 गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद
परि एक चि तो ॥1॥ एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । कल्पितील मनीं यावें जावें ॥2॥ जावें यावें तिहीं घरचिया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥3॥ विचारितां
दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥4॥ लोक
करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥5॥ लटिकीं
करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥6॥ व्याही भाई हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥7॥ एकासि च
पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपित्त नाना भोग ॥8॥ भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना
व्याही भाई ॥9॥ लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती
साचार वेगळा त्या ॥10॥ त्यांणीं मृत्तीकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥11॥ पुरुषनारी
त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥12॥ विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं
सुख खेळतीया ॥13॥ यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें
॥14॥ खेळतों ते
आम्ही नव्हों नारीनर । म्हणोनि विकार नाहीं तयां ॥15॥ तया ठावें आहे आम्ही अवघीं एक । म्हणोनि
निःशंक खेळतील ॥16॥ तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आम्ही कोणकोणें काय खेळों ॥17॥ काय खातों आम्ही कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी ॥18॥ मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती
काज न धरिती ॥19॥ धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या
जना नाइकती ॥20॥ नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्तीं
मनीं बैसलासे ॥21॥ बैसलासे हरि जयांचिये चित्तीं । तयां नावडती मायबापें ॥22॥ मायबापें
त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥23॥ वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या
अंतरीं गोविंदाचें ॥24॥ गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक
वाउग्या न बोलती ॥25॥ न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक
जालें ॥26॥ एकविध
सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥27॥ तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका म्हणे हरि बाळलीला ॥28॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.