तुकारामगाथा ६०१ - ७००
601 एक वेळ
प्रायिश्चत्त । केलें चित्त मुंडण ॥1॥ अहंकारा नांवें दोष । त्याचें ओस पाडिले ॥ध्रु.॥ अनुतापें
स्नानविधि । यज्ञसिद्धि देहहोम ॥2॥ जीवशिवा होतां चुका । तेथें तुका विनटला ॥3॥
602 त्रैलोक्य पाळितां
उबगला नाहीं । आमचें त्या काई असे ओझें ॥1॥ पाषाणाचे पोटीं बैसला दर्दूर ।
तया मुखीं चार कोण घाली ॥ध्रु.॥ पक्षी अजगर न करी संचित । तयासि अनंत प्रतिपाळी ॥2॥ तुका म्हणे तया भार घातलिया । उपेक्षीना दयासिंधु माझा ॥3॥
603 बोली मैंदाची बरवी असे । वाटे अंतरीं घालावे फांसे ॥1॥ कैसा वरिवरि दिसताहे चांग । नव्हे भाविक केवळ मांग ॥ध्रु.॥
टिळा टोपी माळा कंठीं । अंधारीं नेउनि चेंपी घांटी ॥2॥ तुका म्हणे तो केवळ पुंड । त्याजवरी यमदंड ॥3॥
604 दोष पळती कीर्तनें
। तुझ्या नामें संकीर्तनें ॥1॥ हें कां करूं आदरिलें । खोटें वचन आपुलें ॥ध्रु.॥ तुह्मी
पापा भीतां । आह्मां उपजावया चिंता ॥2॥ तुका म्हणे सेवा ।कळिकाळा
जिंकी देवा ॥3॥
605 करा नारायणा ।
माझ्या दुःखाची खंडणा ॥1॥ वृत्ति राखा
पायांपाशीं । वस्ती धरूनि मानसीं ॥ध्रु.॥ पाळोनियां लळा । आतां पाववावें फळा ॥2॥ तुका म्हणे दीनें । त्यांचा हरतिया सीण ॥3॥
606 मी तों दीनाहूनि
दीन । माझा तूज अभिमान ॥1॥ मी तों आलों शरणागत
। माझें करावें स्वहित ॥ध्रु.॥ दिनानाथा कृपाळुवा। सांभाळावें आपुल्या नांवा ॥2॥ तुका म्हणे आतां । भलें नव्हे मोकलितां ॥3॥
607 सुख वाटे तुझे
वणिऩतां पवाडे । प्रेम मिठी पडे वदनासी ॥1॥ व्याले दोन्ही पक्षी एका वृक्षावरी । आला दुराचारी पारधी तो
॥ध्रु.॥ वृक्षाचिया माथां सोडिला ससाना । धनुष्यासि बाणा लावियेलें ॥2॥ तये काळीं तुज पक्षी आठविती । धांवें गा श्रीपती मायबापा
॥3॥ उडोनियां जातां ससाना मारील । बैसतां विंधील पारधी तो ॥4॥ ऐकोनियां धांवा तया पक्षीयांचा
। धरिला सर्पाचा वेश वेगीं ॥5॥ डंखोनि पारधी भुमीसि पाडिला । बाण तो लागला ससान्यासी ॥6॥ ऐसा तूं कृपाळु आपुलिया दासा । होसील कोंवसा संकटींचा ॥7॥ तुका म्हणे तुझी किर्ति त्रिभुवना । वेदाचिये वाणी वर्णवेना ॥8॥
608 नाही दुकळलों अन्ना
। परि या मान जनार्दना ॥1॥ देव केला सकळसाक्षी । काळीं आणि शुद्धपक्षीं ॥ध्रु.॥ भोगी
भोगविता । बाळासवें तो चि पिता ॥2॥ कर्म अकर्म जळालें । प्रौढें तुका तें उरले ॥3॥
नाटाचे अभंग समाप्त 63
609 प्रथम नमन तुज
एकदंता । रंगीं रसाळ वोडवीं कथा । मति सौरस करीं प्रबळता । जेणें फिटे आतां अंधकार ॥1॥ तुझिये कृपेचें भरितें । आणीक काय राहिलें तेथें । मारग
सिद्धाच्यानि पंथें । पावविसी तेथें तूं चि एक ॥ध्रु.॥ आरंभा आदि तुझें वंदन ।
सकळ करितां कारण । देव ॠषि मुनि आदिकरुन । ग्रंथ पुराण निर्माणी ॥2॥ काय वर्णू तुझी गती । एवढी कैची मज मती । दिनानाथ तुज ह्मणती । करी करीं
सत्य वचन हें चि आपुलें ॥3॥ मज
वाहावतां मायेच्या पुरीं । बुडतां डोहीं भवसागरीं । तुज वांचुनि कोण तारी । पाव
झडकरी तुका म्हणे ॥4॥
610 प्रथमारंभीं लंबोदर
। सकळ सिद्धींचा दातार । चतुर्भुज फरशधर । न कळे पार वर्णीता ॥1॥ तो देव नटला गौरीबाळ । पायीं बांधोनि घागर्‍या घोळ ।
नारदतुंबरसहित मेळ । सुटला पळ विघ्नांसी ॥2॥ नटारंभी थाटियला रंग । भुजा नाचवी हालवी अंग । सेंदुरविलेपनें
चांग । मुगुटीं नाग मिरविला ॥3॥ जया मानवतीदेव ॠषि मुनी । पाहातां न पुरें डोळियां
धनी । असुर जयाच्या चरणीं । आदीं अवसानीं तो चि एक ॥4॥ सकळां सिद्धींचा दातार । जयाच्या रूपा नाहीं पार । तुका म्हणे आमुचा
दातार । भवसागर तारील हा ॥5॥
611 विठ्ठल आमचें जीवन
। आगमनिगमाचें स्थान । विठ्ठल सिद्धीचें साधन । विठ्ठल ध्यानविसावा ॥1॥ विठ्ठल कुळींचें दैवत । विठ्ठल वित्त गोत
। विठ्ठल पुण्य पुरुषार्थ । आवडे मात विठ्ठलाची ॥2॥ विठ्ठल विस्तारला जनीं । सप्त ही पाताळें भरूनी । विठ्ठल
व्यापक त्रिभुवनीं । विठ्ठल मुनिमानसीं ॥3॥ विठ्ठल जीवाचा जिव्हाळा । विठ्ठल कृपेचा
कोंवळा । विठ्ठल प्रेमाचा पुतळा । लावियेलें चाळा । विश्व विठ्ठलें ॥4॥ विठ्ठल बाप माय चुलता । विठ्ठल भगिनी आणि भ्राता ।
विठ्ठलेंविण चाड नाहीं गोता । तुका म्हणे आतां नाहीं दुसरें ॥5॥
612 बरवा झाला वेवसाव ।
पावलों चिंतिलाचि ठाव । दृढ पायीं राहिला भाव । पावला जीव विश्रांती ॥1॥ बरवा फळला शकुन । अवघा निवारिला सिण । तुमचें जालिया दरुषण
। जन्ममरण नाहीं आता ॥ध्रु.॥ बरवें जालें आलों या ठाया । होतें संचित ठायींच पाया
। देहभाव पालटली काया । पडली छाया ब्रह्मींची ॥2॥ जोडिलें न सरे हें धन । अविनाश आनंदघन । अमूर्तमूर्ति
मधुसूदन । सम चरण देखियेले ॥3॥ जुनाट जुगादिचें नाणें । बहुता काळाचें ठेवणें । लोपलें
होतें पारिखेपणें । ठावचळण चुकविला ॥4॥ आतां या जीवाचियासाठीं । न सुटे पडलिया मिठी । का ह्मणे सिणलों
जगजेठी । न लगो दिठी दुसर्‍याची ॥5॥
613 मी तंव अनाथ अपराधी
। कर्महीन मतिमंदबुद्धी । तुज म्यां आठविलें नाहीं कधीं । वाचे कृपानीधी मायबापा ॥1॥ नाहीं ऐकिलें गाइलें गीत । धरिली लाज सांडिलें हित । नावडे
पुराण बैसले संत । केली बहुत परनिंदा ॥ध्रु.॥ केला करविला नाहीं उपकार । नाहीं दया आली
पीडितां पर । करू नये तो केला व्यापार । वाहिला भार कुटुंबाचा ॥2॥ नाही केलें तीर्थाचें भ्रमण । पाळिला पिंड
करचरण । नाहीं संतसेवा घडलें दान । पूजावलोकन मुर्तीचें ॥3॥ असंगसंग घडले अन्याय । बहुत अधर्म उपाय । न कळे हित
करावें तें काय । नये बोलूं आठवूं तें ॥4॥ आप आपण्या घातकर । शत्रु जालों मी दावेदार । तूं तंव
कृपेचा सागर । उतरीं पार तुका म्हणे ॥5॥
614 आतां पावन सकळ
सुखें । खादलें कदा तें नखें । अवघे सरलें पारिखें । सकळ देखें माहियरें ॥1॥ जवळी विठ्ठल रखुमाई । बहिणी बंधु बाप आई । सकळ
गोताची च साई । पारिखें काई ऐसें नेणिजे ॥ध्रु.॥ जगदाकारीं जाली सत्ता । वारोनी गेली
पराधीनता । अवघे आपुलेंचि आतां । लाज आणि चिंता दुरावली ॥2॥ वावरे इच्छा वसे घरीं । आपुले सत्तेचे माहेरीं । करवी
तैसें आपण करी । भीड न घरी चुकल्याची ॥3॥ सोसिला होता सासुरवास । बहुतांचा बहुत
दिवस । बहु कामें पुरविला सोस । आतां उदास आपुल्यातें ॥4॥ करिती कवतुक लाडें । मज बोलविती कोडें । मायबाप उत्तरें
गोडें । बोले बोबडें पुढें तुका ॥5॥
615 सर्वसुखाचिया आशा
जन्म गेला । क्षण मुक्ति यत्न नाहीं केला । हिंडतां दिशा सीण पावला । मायावेष्टिला जीव
माझा ॥1॥ माझें स्वहित नेणती कोणी । कांहीं न करितां मजवांचुनी ।
स्वजन तंव सुखमांडणी । नेणती कोणी आदि अंत ॥ध्रु.॥ काय सांगों गर्भीची यातना । मज
भोगितां नारायणा । मांस मळ मूत्र जाणा । तुज क्षणक्षणा ध्यात असें ॥2॥ मज चालतां प्रयाणकाळीं । असतां न दिसती
जवळी । मृत्तिके मृत्तिका कवळी । एकले मेळीं संचिताचे ॥3॥ आतां मज ऐसें करीं गा देवा । कांहीं घडे तुझी चरणसेवा ।
तुका विनवीतसे केशवा । चालवीं दावा संसारें ॥4॥
616 अगा ए सावळ्या सगुणा
। गुणनिधिनाम नारायणा । आमची परिसा विज्ञापना । सांभाळी दीना आपुलिया ॥1॥ बहु या उदराचे कष्ट । आह्मांसि केलें कर्मभ्रष्ट । तुमची
चुकविली वाट । करीं वटवट या निमित्यें ॥ध्रु.॥ जालों पांगिला जनासी । संसाराची
आंदणी दासी । न कळे कधीं सोडविसी । दृढपाशीं बहु बांधलों ॥2॥ येथें तों नये आठव कांहीं । विसावा तो क्षण एक नाहीं ।
पडिलों आणिके प्रवाहीं । हित तों कांहीं दिसे चि ना ॥3॥ जीवित्व वेचलों वियोगें । हिंडतां प्रवास वाउगें । कांहीं
व्याधि पीडा रोगें । केलिया भोगें तडातोडी ॥4॥ माझा मीं च जालों शत्रु । कैचा पुत्र दारा कैचा मित्रु ।
कासया घातला पसरु । अहो जगद्गुर तुका म्हणे ॥5॥
617 आतां मज धरवावी शुद्धी ।
येथुनी परतवावी बुद्धि । घ्यावें सोडवुनि कृपानिधि । सांपडलों संधीं काळचक्रीं ॥1॥ करिसील तरि नव्हे काई । राईचा डोंगर पर्वत राई ।
आपुले करुणेची खाई । करीं वो आई मजवरी ॥ध्रु.॥ मागील काळ अज्ञानपणें
। सरला स्वभावें त्या गुणें । नेणे आयुष्य जालें उणें । पुढील पेणें अंतरलें ॥2॥ आतां मज वाटतसे भय । दिवसेंदिवस चालत जाय । येथें म्या
येउनि केलें काय । नाहीं तुझे पाय आठविले ॥3॥ करूनि अपराध क्षमा । होतील केले पुरुषोत्तमा । आपुले
नामीं घ्यावा प्रेमा । सोडवीं भ्रमापासुनिया ॥4॥ हृदय वसो तुमच्या गुणीं । ठाव हा पायांपें चरणीं । करूं
हा रस सेवन वाणी । फिटे तों धणी तुका म्हणे ॥5॥
618 जेणें हा जीव दिला
दान । तयाचें करीन चिंतन । जगजीवन नारायण । गाईन गुण तयाचे ॥1॥ जो या उभा भीवरेच्या तिरीं । कट धरूनियां करीं । पाउलें सम
चि साजिरीं । अंतरीं धरोनि राहेन ॥ध्रु.॥ जो या असुरांचा काळ । भक्तजनप्रतिपाळ
। खेळे हीं लाघवें सकळ । तयाच्या भाळ पायांवरी ॥2॥ जो या गोपाळांच्या मेळीं । खेळु खेळे वनमाळी । रसातळा
नेला बळी । राहे पाताळीं स्वामी माझा ॥3॥ जो हा लावण्यपुतळा । जयाचे अंगीं सकळ कळा । जयाचे गळां
वैजयंतीमाळा । तया वेळोवेळां दंडवत ॥4॥ जयाचे नाम पाप नासी । लक्ष्मी ऐसी
जयाची दासी । जो हा तेजोपुंज्यरासी । सर्वभावें त्यासि तुका शरण ॥5॥
619 काय मी उद्धार
पावेन । काय कृपा करील नारायण । ऐसें तुह्मी सांगा संतजन । करा समाधान चित्त माझें
॥1॥ काय हें खंडील कर्म । पारुषतील धर्माधर्म । कासयानें तें कळे वर्म । म्हणउनी
श्रम वाटतसे ॥ध्रु.॥ काय हो स्थिर राहेल बुद्धी । कांहीं अरिष्ट न येल मधीं । धरिली जाईल ते शुद्धी । शेवट
कधीं तो मज न कळे ॥2॥ काय
ऐसें पुण्य होईल गांठीं । घालीन पायीं देवाचे मिठी । मज तो कृवाळील जगजेठी
। दाटी कंठीं सद्गदित ॥3॥ काय हे निवतील डोळे । सुख तें देखोनी सोहळे । संचित कैसें
तें न कळे । होतील डोहळे वासनेसी ॥4॥ ऐसी चिंता करीं सदा सर्वकाळ । रात्रिदिवस तळमळ । तुका म्हणे नाहीं
आपुलें बळ । जेणें फळ पावें निश्चयेंसी ॥5॥
620 तूंचि अनाथाचा दाता
। दुःख मोह नासावया चिंता । शरण आलों तुज आतां । तारीं कृपावंता मायबापा ॥1॥ संतसंगति देई चरणसेवा । जेणें तुझा विसर न पडावा । हा च भाव माझिया जीवा
। पुरवीं देवा मनोरथ ॥2॥ मज
भाव प्रेम देई कीर्ती । गुण नाम वर्णावया स्तुती । विघ्नां सोडवूनि हातीं
। विनंती माझी परिसावी हे ॥3॥ आणीक कांहीं नाहीं मागणें । सुखसंपत्ति
राज्यचाड धन । सांकडें न पडे तुज जेणें । दुजें भक्तिविण
मायबापा ॥4॥
जोडोनियां कर पायीं ठेवीं माथा । तुका विनवी पंढरिनाथा । रंगीं वोडवावी रंगकथा ।
पुरवीं व्यथा मायबापा ॥5॥
621 सेंदरीं हें देवी
दैवतें । कोण तीं पुजी भुतेंकेतें । आपुल्या पोटा जीं रडतें । मागती शितें अवदान ॥1॥ आपुले इच्छे आणिकां पीडी । काय तें देईल बराडी । कळों ही
आली तयाची जोडी । अल्प रोकडी
बुद्धी अधरा ॥ध्रु.॥ दासीचा पाहुनरउखतें । धणी देईल आपुल्या हातें ।
करुणाभाषणउचितें । हें तों रितें सतंत शिक्तिहीन ॥2॥ काय तें थिल्लरीचें पाणी । ओठ न भिजे फिटे धणी । सीण तरीं
आदीं आवसानीं । क्षोभे पुरश्चरणीं दिलें फळ ॥3॥ विलेपनें बुजविती तोंड । भार खोल वाहाती उदंड । करविती
आपणयां दंड । ऐसियास भांड म्हणे देव तो ॥4॥ तैसा नव्हे नारायण । जगव्यापक जनार्दन । तुका म्हणे त्याचें
करा चिंतन । वंदूं चरण येती सकळें ॥5॥
622 विषयओढीं भुलले जीव
। आतां यांची कोण करील कींव । नुपजे नारायणीं भाव । पावोनि ठाव नरदेह ॥1॥ कोण सुख धरोनि संसारीं । पडोनि काळाचे आहारीं । माप या
लागलें शरीरीं । जालियावरी सळे ओढिती ॥ध्रु.॥ बापुडीं होतील सेवटीं । आयुष्यासवें
जालिया तुटी । भोगिले मागें पुढे ही कोटी । होईल भेटी जन्मासी ॥2॥ जंतिली घाणां बांधोनि डोळे । मागें जोडी आर तेणेंही पोळे
। चालिलों किती तें न कळे । दुःखें हारंबळे भूकतान ॥3॥ एवढें जयाचें निमित्त । प्रारब्ध क्रियमाण संचित । तें
हें देह मानुनि अनित्य । न करिती नित्य नामस्मरण ॥4॥ तुका म्हणे न वेंचतां मोल । तो हा यासि महाग विठ्ठल । वेंचितां फुकाचे
चि बोल । केवढें खोल अभागिया ॥5॥
623 आले हो संसारा
तुह्मी एक करा । मुक्तिमारग हळूचि धरा । काळदंड कुंभयातना थोरा । कां रे अघोरा
देखसी ना ॥1॥ नाहीं त्या यमासि
करुणा । बाहेर काढितां कुडी प्राणा । ओढाळ सांपडे जैं धान्या । चोर यातना धरिजेतां
॥2॥ नाहीं दिलें पावील कैसा । चालतां पंथ तेणें वळसा ।
नसेल ठाउकें ऐकतो कैसा । नेती बंद जैसा धरोनियां ॥3॥ क्षण एक नागीवा पायीं । न चलवे तया करितां कांहीं ।
वोढितां कांटवणा सोई । अग्निस्तंभीं बाही कवटाळविती ॥4॥ देखोनि अंगें कांपती । तये नदीमाजी चालविती । लागे ठाव न लगे
बुडविती । वरि मारिती यमदंड ॥5॥ तानभूक न साहावे वेळ । तो राखिती कितीएक काळ । पिंड पाळूनि कैसा सीतळ । तो
तप्तभूमीं ज्वाळ लोळविती ॥6॥ म्हणउनी
करा कांहीं सायास । व्हावेल तर व्हा रे उदास । करवेल तर करा नामघोष । सेवा भिक्तिरस
तुका ह्मणे ॥7॥
624 न बोलसी तें ही
कळलें देवा । लाजसी आपुलिया नांवा । तुज मी नाहीं घालीत गोवा । भीड केशवा कासयाची ॥1॥ उतरीं आपुला हा पार । मजशीं बोलोनि उत्तर । माझा तुज नव्हे
अंगीकार । मग विचार करीन मी ॥2॥ दात्या आणि मागत्यासी । धर्मनीति तरी बोलिली ऐसी । यथानशिक्त टाकेल तैसी । बाधी दोघांसी विन्मुखता ॥3॥ म्हणोनि करितों मी आस । तुझिया वचनाची वास । धीर हा करूनि
सायास । न टळें नेमास आपुलिया ॥4॥ तुझें म्यां घेतल्या वांचून । न वजें एथूनि वचन । हा चि माझा नेम सत्य जाण ।
आहे नाहीं ह्मणे तुका म्हणे ॥5॥
625 आतां मी न पडें
सायासीं । संसारदुःखाचिये पाशीं । शरण रिघेन संतांसी । ठाव पायांपाशीं मागेन त्यां
॥1॥ न कळे संचित होतें काय । कोण्या पुण्यें तुझे लाधती पाय ।
आतां मज न विसंबें माय । मोकलूनि धाय विनवीतसें ॥2॥ बहुत जाचलों संसारें । मोहमायाजाळाच्या विखारें । त्रिगुण
येतील लहरें । तेणें दुःखें थोरें आक्रंदलों ॥3॥ आणीक दुःखें सांगों मी किती । सकळ संसारिस्थती । न साहे
पाषाण फुटती । भय चित्तीं कांप भरलासे ॥4॥ आतां मज न साहवे सर्वथा । संसारगंधीची हे वार्ता । जालों
वेडा असोनि जाणता । पावें अनंता तुका ह्मणे ॥5॥
626 आतां तुज कळेल तें
करीं । तारिसी तरि तारीं मारीं । जवळी अथवा दुरी धरीं । घाली संसारीं अथवा नको ॥1॥ शरण
आलों नेणतपणें । भाव आणि भिक्ति
कांहीं च नेणें । मतिमंद सर्वज्ञानें ।
बहु रंक उणें रंकाहुनी ॥ध्रु.॥ मन स्थिर नाहीं माझिये हातीं । इंद्रियें
धांवतां नावरती । सकळ खुंटलिया युक्ति । शांति निवृत्ति जवळी नाहीं ॥2॥ सकळ निवेदिला भाव । तुझिये पायीं ठेविला जीव । आतां करीं
कळे तो उपाव । तूं चि सर्व ठाव माझा देवा ॥3॥ राहिलों धरूनि विश्वास । आधार नेटीं तुझी कास । आणीक
नेणें मी सायास । तुका म्हणे यास तुझें उचित ॥4॥
627 देवा तूं
कृपाकरुणासिंधु । होसी मायबाप आमचा बंधु । जीवनसिद्धि
साधनसिंधु । तोडिसी भवबंधु काळपाश ॥1॥ शरणागता वज्रपंजर । अभयदाना तूं उदार । सकळां देवां तूं
अगोचर । होसी अविकार अविनाश ॥ध्रु.॥ भागली स्तुति करितां फार । तेथें मी काय तें
गव्हार । जाणावया तुझा हा विचार । नको अंतर देऊं आतां ॥2॥ नेणें भाव परि म्हणवीं तुझा । नेणें भिक्ति परि
करितों पूजा । आपुल्या नामाचिया काजा । तुज केशीराजा लागे धांवणें ॥3॥ तुझिया बळें पंढरीनाथा । जालों निर्भर तुटली व्यथा ।
घातला भार तुझिया माथां । न भीं सर्वथा तुका म्हणे ॥4॥
628 कोण सुख धरोनि
संसारीं । राहों सांग मज बा हरी । अवघ्या नाशिवंता परी । थिता दुरी अंतरसी ॥1॥ प्रथम केला गर्भिवास । काय ते सांगावे सायास । दुःख भोगिलें नव ही मास ।
आलों जन्मास येथवरी ॥2॥
बाळपण गेलें नेणतां । तारुण्यदशे विषयव्यथा । वृद्धपणीं प्रवर्तली चिंता । मरें
मागुता जन्म धरीं ॥3॥ क्षण
एक तो ही नाहीं विसावा । लक्ष चौर्‍याऐंशी
घेतल्या धांवा । भोवंडिती पाठीं लागल्या हांवा । लागो आगी
नांवा माझ्या मीपणा ॥4॥ आतां
पुरे ऐसी भरोवरी । रंक होऊनि राहेन द्वारीं । तुझा दास मी दीन कामारी । तुका म्हणे
करीं कृपा आतां ॥5॥
629 सुख या संतसमागमें
। नित्य दुनावे तुझिया नामें । दहन होती सकळ कर्में । सर्वकाळ प्रेमें डुलतसों ॥1॥ म्हणोनि नाहीं कांहीं चिंता । तूं चि आमुचा मातापिता । बहिणी
बंधु आणि चुलता । आणिकां गोतां सर्वांठायीं ॥2॥ ऐसा हा कळला निर्धार । मा माझा तुज न
पडे विसर । अससी देऊनियां धीर । बाह्य अभ्यंतर मजजवळा ॥3॥ दुःख तें कैसें नये स्वप्नासी । भुक्तिमुक्ति जाल्या
कामारी दासी । त्यांचें वर्म तूं आह्मांपाशीं । सुखें राहिलासी प्रेमाचिया ॥4॥ जेथें तुझ्या कीर्तनाचा घोष । जळती पापें पळती दोष । काय
तें उणें आह्मां आनंदास । सेवूं ब्रह्मरस तुका म्हणे ॥5॥
630 देवा तूं आमचा
कृपाळ । भिक्तप्रतिपाळ दीनवत्सळ । माय तूं माउली स्नेहाळ । भार सकळ
चालविसी ॥1॥ तुज लागली सकळ
चिंता । राखणें लागे वांकडें जातां । पुडती निरविसी संतां । नव्हे विसंबतां धीर
तुज ॥2॥ आह्मां भय चिंता नाहीं धाक । जन्म मरण कांहीं एक । जाला
इहलोकीं परलोक । आलें सकळैकवैकुंठ ॥3॥ न कळे दिवस कीं राती । अखंड लागलीसे
ज्योती । आनंदलहरीची गती । वर्णू कीर्ती तया सुखा ॥4॥ तुझिया नामाचीं भूषणें । तों यें मज लेवविलीं लेणें ।
तुका म्हणे तुझिया गुणें । काय तें उणें एक आह्मां ॥5॥
631 न पवे सन्निध वाटते
चिंता । वरि या बहुतांची सत्ता । नुगवे पडत जातो गुंता । कर्मा बळीवंता
सांपडलों ॥1॥ बहु भार पडियेला
शिरीं । मी हें माझें मजवरी । उघड्या नागविलों चोरीं । घरिच्याघरीं जाणजाणतां ॥ध्रु.॥ तुज
मागणें इतुलें आतां । मज या निरवावें संतां । जाला कंठस्फोट आळवितां । उदास आतां न
करावें ॥2॥ अति हा निकट समय । मग म्यां करावें तें काय । दिवस गेलिया
टाकील छाय । उरिल हाय रातिकाळीं ॥3॥ होईल संचिताची सत्ता । अंगा येईल पराधीनता । ठाव
तो न दिसे लपतां । बहुत चिंता प्रवर्तली ॥4॥ ऐसी या संकटाची संधी । धांव घालावी कृपानिधी । तुका म्हणे
माझी बळबुद्धी । सकळ सिद्धी पाय तुझे ॥5॥
632 आतां धर्माधर्मा
कांहीं उचित । माझें विचारावें हित । तुज मी ठाउका पतित । शरणागत परि जालों ॥1॥ येथें राया रंका एकी सरी । नाहीं भिन्नाभिन्न तुमच्या घरीं
। पावलों पाय भलत्या परी । मग बाहेरी न घालावें ॥ध्रु.॥ ऐसें हें चालत आलें मागें ।
नाहीं मी बोलत वाउगें । आपुलिया पडिल्या प्रसंगें । कीर्ती हे
जगे वाणिजेते ॥2॥
घालोनियां माथां बैसलों भार । सांडिला लौकिक वेव्हार । आधीं हे विचारिली थार ।
अविनाश पर पद ऐसें ॥3॥
येथें एक वर्म पाहिजे धीर । परि म्यां लेखिलें असार । देह हें नाशिवंत जाणार ।
धरिलें सार नाम तुझें ॥4॥ केली
आराणुक सकळां हातीं । धरावें धरिलें तें चित्तीं । तुका म्हणें
सांगितलें संतीं । देई अंतीं ठाव मज देवा ॥5॥
633 बरवें झालें आलों
जन्मासी । जोड जोडिली मनुष्य देहा ऐसी । महा लाभाची उत्तम रासी । जेणें सुखासी
पात्र होइजे ॥1॥ दिलीं इंद्रियें
हात पाय कान । डोळे मुख बोलावया वचन । जेणें तूं जोडसी नारायण । नासे जीवपण भवरोग
॥ध्रु.॥ तिळेंतीळ पुण्य सांचा पडे । तरि हें बहुतां जन्मीं जोडे । नाम तुझें
वाचेसी आतुडे । समागम घडे संतांचा ॥2॥ ऐसिये पावविलों ठायीं । आतां मी कांई होऊं
उतराई । येवढा जीव ठेवीन पायीं । तूं माझे आई पांडुरंगे
॥3॥ फेडियेला डोळियांचा कवळ । धुतला गुणदोषांचा मळ । लावूनि स्तनीं केलों
सीतळ । निजविलों बाळ निजस्थानीं ॥4॥ नाहीं या आनंदासी जोडा । सांगतां गोष्टी लागती गोडा । आला
आकारा आमुच्या चाडा । तुका म्हणे भिडा भक्तिचिया ॥5॥
634 अल्प भाव अल्प मती
। अल्प आयुष्य नाहीं हातीं । अपराधाची वोळिलों मूर्ती । अहो वेदमूर्ती परियेसा
॥1॥ किती दोषा देऊं परिहार । गुणदोषें मिळलें अंतर । आदि
वर्तमान भविष्याकार । गेला अंतपार ऐसें नाहीं ॥ध्रु.॥ विविध कर्म चौर्‍याऐंशी फेरा
। त्रिविध भोग या शरीरा । कर्मकोठार पांजरा । जन्मजरामरणसांटवण ॥2॥ जीवा नाहीं कुडीचें लाहातें । यें भिन्न पंच भूतें ।
रचतें खचतें संचितें । असार रितें फलकट ॥3॥ पुत्र पत्नी सहोदर । मायबाप गोताचा पसर । मिळतां काष्ठें
लोटतां पूर । आदळीं दूर होती खलाळीं ॥4॥ म्हणोनि नासावें अज्ञान । इतुलें करीं कृपादान । कृपाळु तूं जनार्दन ।
धरूनि चरण तुका विनवी ॥5॥
635 ऐसी हे गर्जवूं
वैखरी । केशव मुकुंद मुरारी । राम कृष्ण नामें बरीं । हरी हरी दोष सकळ ॥1॥ जनार्दना जगजीवना । विराटस्वरूपा वामना । महदादि मधुसूदना । भवबंधना तोडितिया
॥ध्रु.॥ चक्रपाणी गदाधरा । असुरमर्दना वीर्यवीरा । सकळमुगुटमणि शूरा । अहो दातारा जगदानिया ॥2॥ मदनमूर्ती मनमोहना । गोपाळगोपिकारमणा । नटनाट्यकौशल्य
कान्हा । अहो संपन्ना सर्वगुणें ॥3॥ गुणवंता आणि निर्गुणा । सर्वसाक्षी आणि सर्वजाणा । करोनि अकर्ता
आपणा । नेदी अभिमाना आतळों ॥4॥ कासयानें घडे याची सेवा । काय एक समर्पावें या देवा । वश्य तो नव्हे वांचुनि
भावा । पाय जीवावेगळे न करी तुका ॥5॥
636 होतों तें चिंतीत
मानसीं । नवस फळले नवसीं । जोडिते नारायणा ऐसी । अविट ज्यासी नाश नाहीं ॥1॥ धरिले जीवीं न सोडीं पाय । आलें या जीवित्वाचें काय । कैं
हे पाविजेती ठाय । लाविली सोय संचितानें ॥ध्रु.॥ मज तों पडियेली होती भुली । चित्ताची अपसव्य
चाली । होती मृगजळें गोवी केली । दृष्टी
उघडली बरें जालें ॥2॥ आतां हा सिद्धि
पावो भाव । मध्यें चांचल्यें न व्हावा जीव । ऐसी तुह्मां
भाकीतसें कींव । कृपाळुवा जगदानिया ॥3॥ कळों येतें आपुले बुद्धी । ऐसें तों न घडतें कधीं । केवढे आघात ते
मधीं । लज्जा रिद्धी उभी आड ठाके ॥4॥ कृपा या केली संतजनीं । माझी अळंकारिली वाणी । प्रीति हे
लाविली कीर्तनीं । तुका चरणीं लोळतसे ॥5॥
637 तुझिया पार नाहीं
गुणां । माझी अल्प मति नारायणा । भवतारका जी सुजाणा । एक विज्ञापना
पायांपाशीं ॥1॥ काय जाणावें म्यां
दीनें । तुझिये भक्तिचीं लक्षणें । धड तें तोंड धोऊं नेणें । परि चिंतनें काळ
सारीं ॥ध्रु.॥ न लवीं आणीक कांहीं पिसें । माझिया मना वांयां जाय ऐसें ।
चालवीं आपुल्या प्रकाशें । हातीं सरिसें धरोनियां ॥2॥ तुज समर्पिली
काया । जीवें भावें पंढरीराया । सांभाळीं समविषम
डाया । करीं छाया कृपेची ॥3॥ चतुर
तरीं चतुरां रावो । जाणता तरीं जीवांचा जीव । न्यून तो कोण एक ठाव । आरुष भाव परि
माझा ॥4॥ होतें तें माझें भांडवल । पायांपें निवेदिले बोल । आदरा
ऐसें पाविजे मोल । तुका ह्मणे साच फोल तूं जाणसी ॥5॥
638 कां हो माझा
मानियेला भार । ऐसा दिसे फार । अनंत पावविलीं उद्धार । नव्हे चि थार मज शेवटीं ॥1॥ पाप बळिवंत गाढें । तुज ही राहों सकतें पुढें । मागील कांहीं
राहिलें ओढें । नवल कोडें देखियेलें ॥2॥ काय मानिती संतजन । तुमचें हीनत्ववचन । कीं वृद्ध जाला
नारायण । न चले पण आधील तो ॥3॥ आतां न करावी चोरी । बहुत न धरावें दुरी । पडदा काय घरच्याघरीं । धरिलें
दुरी तेव्हां धरिलें ॥4॥ नको
चाळवूं अनंता । कासया होतोसि नेणता । काय तूं नाहीं धरीत सत्ता । तुका म्हणे
आतां होई प्रगट ॥5॥
639 मज ते हांसतील संत
। जींहीं देखिलेती मूर्तिमंत । म्हणोनि उद्वेगलें चित्त । आहा च भक्त ऐसा दिसें ॥1॥ ध्यानीं म्या वर्णावेति कैसे । पुढें एकीं स्तुति केली असे
। तेथूनि जीव निघत नसे । ऐसिये आश लागलोंसें ॥ध्रु.॥ कासया पाडिला जी
धडा । उगाचि वेडा आणि वांकडा । आह्मां लेंकरांसि पीडा । एक मागें जोडा दुसर्‍याचा ॥2॥ सांगा कोणाचा अन्याय । ऐसें मी धरीतसें पाय । तूं तंव समचि
सकळां माय । काय अन्याय एक माझा ॥3॥ नये हा जरी कारणा । तरी कां व्यालेति नारायणा । वचन
द्यावें जी वचना । मज अज्ञाना समजावीं ॥4॥ बहुत दिवस केला बोभाट । पाहातां श्रमलों ते वाट । तुका म्हणे
विस्तारलें ताट । काय वीट आला नेणों स्वामी ॥5॥
640 बरें जालें आजिवरी
। नाहीं पडिलों मृत्याचे आहारीं । वांचोन आलों एथवरी । उरलें तें हरी तुह्मां
समर्पण ॥1॥ दिला या काळें अवकाश । नाहीं पावलें आयुष्य नाश । कार्या
कारण उरलें शेष । गेलें तें भूस जावो परतें ॥ध्रु.॥ बुडणें खोटें पावतां थडी ।
स्वप्नीं जाली ओढाओढी । नासली जागृतीची घडी । साच जोडी शेवटीं गोड घास ॥2॥ तुह्मासि पावविली हाक । तेणें निरसला धाक । तुमचें भातें
हें कवतुक । जे शरणागत लोक रक्षावे ॥3॥ रवीच्या नावें निशीचा नाश । उदय होतां चि प्रकाश । अतां
कैचा आह्मां दोष । तूं जगदीश कैवारी ॥4॥ आतां जळो देह सुख दंभ मान । न करीं याचें साधन । तूं
जगदादि नारायण । आलों शरण तुका म्हणे ॥5॥
641 आतां माझा नेणों
परतों भाव । विसावोनि पायीं ठेविला जीव । सकळां लाभांचा हा ठाव । ऐसा वाव जाला
चित्ताठायीं ॥1॥ भांडवल गांठी तरि
विश्वास । जालों तों जालों निश्चय दास । न पाहें मागील ते वास । पुढती सोस सेवेचाची
॥ध्रु.॥ आहे तें निवेदिलें सर्व । मी हें माझें मोडियला गर्व । अकाळीं काळ अवघें
पर्व । जाला भरवसा कृपेलाभाचा ॥2॥ वेव्हारीं वेव्हारा अनंत । नाहीं यावांचुनी जाणत । तरी हें समाधान चित्त ।
लाभहानी नाहीं येत अंतरा ॥3॥
करूनि नातळों संसारा । अंग भिन्न राखिला पसारा । कळवळा तो जीवनीं खरा । बीजाचा
थारा दुरी आघात ॥4॥ बहु
मतापासूनि निराळा । होऊनि राहिलों सोंवळा । बैसल्या रूपाचा कळवळा । तुका म्हणे डोळां
लेइलों तें ॥5॥
642 तुळसीमाळा घालुनी
कंठीं । उभा विटेवरी जगजेठी । अवलोकोनि पुंडलीका दृष्टी । असे भीमातटीं पंढरीनाथ ॥1॥ भुक्तिमुक्ति
जयाच्या कामारी । रिद्धीसिद्धि वोळगती द्वारीं ।
सुदर्शन घरटी करी । काळ कांपे दुरी धाकें तया ॥2॥ जगज्जननी असे वाम भागीं । भीमकी शोभली अर्धांगीं । जैसी
विद्युल्लता झमके मेघीं । दरुषणें भंगी महा दोष ॥3॥ सुखसागर परमानंदु । गोपीगोपाळां गोधनां छंदु । पक्षीश्वापदां
जयाचा वेधु । वाहे गोविंदु पांवा छंदें ॥4॥ मुखमंडित चतुर्भुजा । मनमोहना गरुडध्वजा । तुका म्हणे
स्वामी माझा । पावे भिक्तकाजा लवलाहीं ॥5॥
643 हातींचें न संडावें
देवें । शरण आलों जीवें भावें । आपुलें ऐसें म्हणावें
। करितों जीवें निंबलोण ॥1॥ बैसतां संतांचे
पंगती । कळों आलें कमळापती । आपुलीं कोणीच नव्हती । निश्चय चित्तीं दृढ जाला
॥ध्रु.॥ येती तुझिया भजना आड । दाविती प्रपंचाचें कोड । कनिष्ठीं रुचि ठेऊनि गोड ।
देखत नाड कळतसे ॥2॥ मरती
मेलीं नेणों किती । तो चि लाभ तयाचे संगती । ह्मणोनि येतों काकुलती । धीर तो
चित्तीं दृढ द्यावा ॥3॥
सुखें निंदोत हे जन । न करीं तयांशीं वचन । आदिपिता तूं नारायण । जोडी चरण तुमचे
तें ॥4॥ आपलें आपण न करूं हित । करूं हें प्रमाण संचित । तरी मी
नष्ट चि पतित । तुका म्हणे मज संत हांसती ॥5॥
644 बरवें जालें लागलों
कारणीं । तुमचे राहिलों चरणीं । फेडीन संतसंगती धणी । गर्जील गुणीं
वैखरी ॥1॥ न वंचें शरीर सेवेसी । काया वाचा आणि मनेसीं । जालों संताची
अंदणी दासी । केला याविशीं निर्धार ॥ध्रु.॥ जीवनीं राखिला जिव्हाळा ।
जालों मी मजसी निराळा । पंचभूतांचा पुतळा । सहज लीळा वर्ततसे ॥2॥ जयाचें जया होईल ठावें । लाहो या साधियेला भावें ।
ऐसें होतें राखियलें जीवें । येथूनि देवें भोवहुनी ॥3॥ आस निरसली ये खेपे । अवघे पंथ जाले सोपे । तुमचे
दीनबंधु कृपें । दुसरें कांपे सत्ताधाकें ॥4॥ अंकिले पणें आनंदरूप । आतळों नये पुण्यपाप । सारूनि
ठेविले संकल्प । तुका म्हणे आपें आप एकाएकीं ॥5॥
645 अवघ्या दशा येणें
साधती । मुख्य उपासना सगुणभक्ति । प्रगटे हृदयींची मूर्ती । भावशुद्धि
जाणोनियां ॥1॥ बीज आणि फळ हरींचे
नाम । सकळ पुण्य सकळ धर्म । सकळां कळांचें हे वर्म । निवारी श्रम सकळ
ही ॥ध्रु.॥ जेथें कीर्तन हें नामघोष । करिती निर्लज्ज हरीचे दास । सकळ वोथंबले रस
। तुटती पाश भवबंधाचे ॥2॥ येती
अंगा वसती लक्षणें । अंतरीं देवें धरिलें ठाणें । आपणचि येती तयाचा
गुण । जाणें येणें खुंटे वस्तीचें ॥3॥ न लगे सांडावा आश्रम । उपजले कुळींचे धर्म । आणीक न करावे
श्रम । एक पुरे नाम विठोबाचें ॥4॥ वेदपुरुष नारायण । योगियांचें ब्रह्म शून्य । मुक्त आत्मा
परिपूर्ण । तुका म्हणे सगुण भोळ्या
आह्मां ॥5॥
646 श्रीअनंता मधुसूदना
। पद्मनाभा नारायणा । जगव्यापका जनार्दना । आनंदघना अविनाशा ॥1॥ सकळदेवा आदिदेवा । कृपाळुवा जी केशवा । महा महानुभवा ।
सदाशिवा सहजरूपा ॥ध्रु.॥ चक्रधरा विश्वंभरा । गरुडध्वजा करुणाकरा । सहस्रपादा
सहस्रकरा । क्षीरसागरा शेषशयना ॥2॥ कमलनयना कमलापती । कामिनीमोहना मदनमूर्ती । भवतारका धरित्या क्षिति ।
वामनमूर्ती त्रिविक्रमा ॥3॥ अगा
ये सगुणा निर्गुणा । जगज्जनित्या जगज्जीवना । वसुदेवदेवकीनंदना । बाळरांगणा
बाळकृष्णा ॥4॥ तुका
आला लोटांगणी । मज ठाव द्यावा जी चरणीं । हे चि करीतसें विनवणी। भवबंधनीं सोडवावें
॥5॥
647 आतां येणें बळें
पंढरीनाथ । जवळी राहिला तिष्ठत । पाहातां न कळे जयाचा अंत । तो चि हृदयांत घालूं
आतां ॥1॥ विसरोनि आपुला देहपणभाव । नामें चि भुलविला पंढरीराव । न
विचारी याती कुळ नांव । लागावया पाव संतांचे ॥2॥ बरें वर्म आलें आमुचिया हातां । हिंडावें धुंडावें न
लगतां । होय अविनाश सहाकारी दाता । चतुर्भुज संता परि धाकें ॥3॥ होय आवडी सानें थोर । रूप सुंदर मनोहर । भक्तिप्रिय लोभापर
। करी आदर याचकपणें ॥4॥ तें
वर्म आलें आमुच्या हाता । म्हणोनि शरण निघालों संतां । तुका म्हणे पंढरीनाथा
। न सोडी आतां जीवें भावें ॥5॥
648 माझा तंव खुंटला
उपाव । जेणें तुझे आतुडती पाव । करूं भिH तरि नाहीं भाव । नाहीं हातीं जीव कवणेविशीं ॥1॥ धर्म
करूं तरि नाहीं चित्त । दान देऊं तरि नाहीं वित्त । नेणें पुजों ब्राह्मण अतीत ।
नाहीं भूतदया पोटा हातीं ॥2॥
नेणें गुरुदास्य संतसेवन । जप तप अनुष्ठान । नव्हे वैराग्य वनसेवन । नव्हे दमन इंद्रियांसी
॥3॥ तीर्थ करूं तरि मन नये सवें । व्रत करूं तरि विधि नेणें
स्वभावें । देव जरि आहे ह्मणों मजसवें । तरि आपपरावें न वंचे ॥4॥ म्हणोनि जालों शरणागत । तुझा दास मी अंकित । यास कांहीं न लगे
संचित । जालों निश्चिंत तुका म्हणे ॥5॥
649 तरि म्यां आळवावे
कोणा । कोण हे पुरवील वासना । तुजवांचूनि नारायणा । लावी स्तना कृपावंते ॥1॥ आपुला न विचारी सिण । न धरीं अंगसंगें भिन्न । अंगीकारिलें
राखें दीन । देई जीवदान आवडीचें ॥ध्रु.॥ माझिये मनासि हे आस । नित्य
सेवावा ब्रह्मरस । अखंड चरणींचा वास । पुरवीं आस याचकाची ॥2॥ माझिया संचिताचा ठेवा । तेणें हे वाट दाविली देवा । एवढ्या
आदराचा हेवा । मागें सेवादान आवडीनें ॥3॥ आळवीन करुणावचनीं । आणीक गोड न लगे मनीं । निद्रा
जागृती आणि स्वप्नीं । धरिलें ध्यानीं मनीं रूप ॥4॥ आतां भेट न भेटतां आहे । किंवा नाहीं ऐसें विचारूनि पाहें
। लागला झरा अखंड आहे । तुका म्हणे साहे केलें अंतरीं ॥5॥
650 हें चि भवरोगाचें
औषध । जन्म जरा तुटे व्याध । आणीक कांहीं नव्हे बाध । करील वध षड्वर्गा ॥1॥ सांवळें रूप ल्यावें डोळां । सा चौ अठरांचा गोळा । पदर
लागों नेदी खळा । नाममंत्रमाळा विष्णुसहस्र ॥ध्रु.॥ भोजना न द्यावें अन्न । जेणें
चुके अनुपान । तरीं च घेतल्याचा गुण । होईल जाण सत्य भाव ॥2॥ नये निघों आपुलिया घरा । बाहेर लागों नये वारा । बहु
बोलणें तें सारा । संग दुसरा वर्जावा ॥3॥ पास तें एक द्यावें वरी । नवनीताची होईल परी ।
होईल गुसिळलें तें निवारी । सार भीतरी नाहीं तया ॥4॥ न्हायें अनुतापीं पांघरें दिशा । स्वेद निघों दे अवघी आशा
। होसिल मागें होतासि तैसा । तुका म्हणे दशा भोगीं वैराग्य ॥5॥
651 मागुता हा चि जन्म
पावसी । भोगिलें सुखदुःख जाणसी । हें तों न घडे रे सायासीं । कां रे अंध होसी जाणोनियां ॥1॥ लक्ष चौर्‍याऐंशी न चुके फेरा । गर्भवासीं यातना थोरा । येउनि पडसी
संदेहपुरा । वोळसा थोरा मायाजाळीं ॥2॥ पशु काय पापपुण्य जाणती । उत्तम मध्यम भोग भोगिती ।
कांहीं एक उपजतां मरती । बहिरीं अंध होती पांगुळ मुकीं ॥3॥ नरदेह निधान लागलें हातीं । उत्तम सार उत्तम गती । होई देव चि म्हणती ते
होती । तरि कां चित्तीं न धरावें ॥4॥ क्षण एक मन स्थिर करूनी । साव होई डोळे उघडोनी । पाहें वेद बोलिले
पुराणीं । तुका विनवणी करीतसे ॥5॥
652 दास्य करी दासांचें
। उणें न साहे तयांचें । वाढिलें ठायींचें । भानें टाकोनियां धांवे ॥1॥ ऐसा कृपेचा सागर । विटे उभा कटीं कर । सर्वस्वें उदार । भक्तांलागीं
प्रगटे ॥ध्रु.॥ हृदयीं श्रीवत्सलांछन । मिरवी भक्तांचें
भूषण । नाहीं तयाचा सीण । सुख धरिलें लातेचें ॥2॥ सत्यभामा दान करी । उजुर नाहीं अंगीकारी । सेवकाच्या
शिरीं । धरूनि चाले पादुका ॥3॥ राखे दारवंटा बळीचा । रथी जाला अर्जुनाचा । दास सेवकांचा । होय साचा अंकित ॥4॥ भिडा नो बोलवें पुंडलिकाशीं । उभा मर्यादा पाठीशीं । तुका
म्हणे ऐसी
। कां रे न भजा माउली ॥5॥
653 हरि तैसे हरीचे दास
। नाहीं तयां भय मोह चिंता आस । होउनि राहाती उदास । बळकट कांस भक्तिची ॥1॥ धरूनि पाय तजिलें जन । न लगे मान मृत्तिकाधन ।
कंठीं नाम अमृताचें पान । न लगे आन ऐसें जालें ॥ध्रु.॥ वाव तरी उदंडच पोटीं । धीर
सिंधु ऐसे जगजेठी । कामक्रोधा न सुटे मिठी । वेठी तरी गिर्हे राबवीती
॥2॥ बळें तरि नांगवती काळा । लीन तरि सकळांच्या तळा । उदार
देहासी सकळा । जाणोनि कळा सर्व नेणते ॥3॥ संसार तो तयांचा दास । मोक्ष तें पाहातसे वास । रिद्धीसिद्धि देशटा
त्रास । न शिवति यास वैष्णवजन ॥4॥ जन्ममृत्युस्वप्नां सारिखें । आप त्यां न दिसे पारखें । तुका म्हणे
अखंडित सुखें । वाणी वदे मुखें प्रेमा अमृताची ॥5॥
654 बहुत जाचलों
संसारीं । वसें गर्भा मातेच्या उदरीं । लक्ष चौर्‍याऐंशी
योनिद्वारीं । जालों भिकारी याचक ॥1॥ जिणें पराधीन आणिकां हातीं । दृढ पाशीं बांधलों संचितीं ।
प्रारब्ध क्रियमाण सांगाती । भोवंडिती सत्ता आपुलिया ॥ध्रु.॥ न भरे पोट नाहीं
विसांवा । नाहीं नेम एक ठाव गांवा । नाहीं सत्ता न फिरे ऐसी देवा । लाहे जीवा
खापरीं तडफडी ॥2॥ काळ
बहुत गेले ऐसिया रीती । आणीक पुढें नेणों किती । खंडणा नाहीं पुनरावृत्ती । मज
कल्पांतीं तरी वेगळें ॥3॥ ऐसें
दुःख कोण हरील माझें । कोणा भार घालूं आपुलें ओझें । भवसिंधुतारक नाम तुझें ।
धांवसि काजें आडलिया ॥4॥ आतां
धांव घालीं नारायणा । मजकारणें रंका दीना । गुण न विचारीं अवगुणा । तुका करुणा
भाकीतसे ॥5॥
655 जंव हें सकळ सिद्ध
आहे । हात चालावया पाये । तंव तूं आपुलें स्वहित पाहें । तीर्थयात्रे जायें चुकों
नको ॥1॥ जंव काळ असे दुरी ठेला । तंव तूं हरिगुण गायें आइक वहिला । मनीं
भाव धरूनि भला । न वंचें त्याला चुकों नको ॥2॥ जोडोनि धन न घलीं माती । ब्रह्मवृंदें पूजन इति । सत्य
आचरण दया भूतीं । करीं सांगाती चुकों नको ॥3॥ दशा यौवन बाणली अंगीं । पांगिला नव्हें विषयसंगीं । काम
क्रोध लोभ मोह त्यागीं । राहें संतसंगीं चुकों नको ॥5॥ मग तेथें न चले कांहीं । सत्ता संपदा राहेल ठायींच्या
ठायीं । पुढें संचित जाईल ग्वाही । तुका म्हणे ते
ही यमआज्ञा ॥5॥
656 ऐक पांडुरंगा एक
मात । कांहीं बोलणें आहे एकांत । आह्मां जरी तारील संचित । तरी उचित काय तुझें ॥1॥ उसनें फेडितां धर्म तो कोण । काय तया मानवेल जन । काय गा
मिरवूनि भूषण । वांयां थोरपण जनांमध्यें ॥ध्रु.॥ अन्न जरी न मिळे तयासी देणें ।
आगांतुक पात्र उचित दान । उपकार तरी धनमंत्रीपणें । जरी देणेंघेणें नाहीं आशा ॥2॥ शूर तों तयासी बोलिजे जाणा । पाठीशीं घालूनि राखे दीना ।
पार पुण्य नाहीं त्या भूषणा । ऐक नारायणा वचन हें ॥3॥ आतां पुढें बोलणें तें काई । मज तारिसी तरी च
सही । वचन आपुलें सिद्धी नेई । तुका ह्मणे तई मज कळसी ॥4॥
657 चांगलें नाम गोमटें
रूप । निवती डोळे हरती ताप । विठ्ठल विठ्ठल हा जप । प्रगट स्वल्प अति सार ॥1॥ शस्त्र हे निर्वाणींचा बाण । निकट समय अवसान । कोठें योजेल
दश दान । खंडी नारायण दुःख चिंतनें ॥ध्रु.॥ सकळ श्रेष्ठांचें मत ।
पावे सिद्धी पाववी अनंत । म्हणोनि व्हावें शरणागत । आहे उचित एवढें चि ॥2॥ म्हणोनि रुसलों संसारा । सर्प विखार हा पांढरा । तुजशीं अंतर
रे दातारा । या चि दावेदारानिमित्त ॥3॥ येणें मज भोगविल्या खाणी । नसतां छंद लाविला
मनीं । माजलों मी माझे भ्रमणीं । जाली बोडणी विटंबना ॥4॥ पावलों केलियाचा दंड । खाणी भोगिविल्या उदंड । आतां केला पाहिजे
खंड । तुका दंडवत घाली देवा ॥5॥
658 चांगला तरी
पूर्णकाम । गोड तरी याचें चि नाम । दयाळ तरी अवघा धर्म । भला तरी दासा श्रम होऊं
नेदी ॥1॥ उदार तरी
लक्षिमेसी । जुंझार तरी कळीकाळासी
। चतुर तरी गुणांची च रासी । जाणता तयासी तो एक ॥ध्रु.॥ जुनाट तरी बहु काळा । न
कळे जयाची लीळा । नेणता गोवळीं गोवळा । लाघवी अवळाभुलवणा ॥2॥ गांढव तरी भावाचा अंकित । बराडी तरी उच्छिष्टाची
प्रीत । ओंगळ तरी कुब्जेशीं रत । भ्याड अनंत बहु पापा ॥3॥ खेळतो येणें चि खेळावा । नट तो येणें चि आवगावा । लपोनि जीवीं न
कळे जीवा । धरितां देवा नातुडेसी ॥4॥ उंच तरी बहुत चि उंच । नीच तरी बहुत चि नीच । तुका म्हणे
बोलिलों साच । नाहीं अहाच पूजा केली ॥5॥
659 काय आह्मी भक्ति करणें कैसी । काय एक वाहावें तुह्मांसी । अवघा भरोनि उरलासी
। वाणीं खाणीं रसीं रूपगंधी ॥1॥ कसें करूं इंद्रियां बंधन । पुण्यपापाचें खंडण । काय व्रत करूं आचरण । काय
तुजविण उरलें तें ॥2॥ काय
डोळे झांकुनियां पाहूं । मंत्रजप काय ध्याऊं । कवणें ठायीं धरूनि भाव । काय तें
वाव तुजविण ॥3॥ काय
हिंडों कवण दिशा । कवणे ठायीं पाय ठेवूं कैसा । काय तूं नव्हेसि न कळे तैसा । काय
मी कैसा पाहों आतां ॥4॥
तुझिया नामाची सकळ । पूजा अर्चन मंत्र माळ । धूप दीप नैवेद्य फळ तांबूल । घेऊं
पुष्पांजुळ तुका ह्मणे ॥5॥
660 शरीर दुःखाचें
कोठार । शरीर रोगाचें भांडार । शरीर दुर्गंधीची
थार । नाहीं अपवित्र शरीरा ऐसें ॥1॥ शरीर उत्तम चांगलें। शरीर सुखाचें घोंसुलें । शरीरें साध्य
होय केलें । शरीरें साधलें परब्रह्म ॥ध्रु.॥ शरीर विटाळाचें अळें ।
मायामोहपाशजाळें । पतन शरीराच्या मुळें । शरीर काळें व्यापिलें ॥2॥ शरीर सकळ हें शुद्ध । शरीर निधींचा ही निध । शरीरें तुटे
भवबंध । वसे मध्यें भोगी देव शरीरा ॥3॥ शरीर अविद्येचा बांधा । शरीर अवगुणाचा रांधा । शरीरीं वसे
बहुत बाधा । नाहीं गुण सुदा एक शरीरीं ॥4॥ शरीरा दुःख नेदावा भोग । न द्यावें सुख न करीं त्याग ।
नव्हे वोखटें ना चांग । तुका म्हणे वेग करीं हरिभजनीं ॥5॥
661 इतुलें करीं भलत्या
परी । परद्रव्य परनारी । सांडुनि अभिलाष अंतरीं । वर्तें वेव्हारीं सुखरूप ॥1॥ न करीं दंभाचा सायास । शांती राहें बहुवस । जिव्हे सेवीं
सुगंधरस । न करीं आळस रामनामीं ॥2॥ जनमित्र होई सकळांचा । अशुभ न बोलावी वाचा । संग न धरावा दुर्जनाचा ।
करीं संतांचा सायास ॥3॥
करिसी देवाविण आस । अवघी होईल निरास । तृष्णा वाढविसी बहुवस । कधीं सुखास न पवसी ॥4॥ धरूनि विश्वास करीं धीर । करितां देव हा चि निर्धार ।
तयाचा वाहे योगक्षेमभार । नाहीं अंतर तुका म्हणे ॥5॥
662 संसारसिंधु हा
दुस्तर । नुलंघवे उलंघितां पार । बहुत वाहाविलें दूर । न लगे चि तीर पैल थडी ॥1॥ किती जन्म जाला फेरा । गणित नाहीं जी दातारा । पडिलों आवर्ता
भोंवरा । बहुता थोरा वोळसिया ॥ध्रु.॥ वाढलों परी नेणती बुद्धी । नाहीं परतली धरिली
शुद्धी । मग म्यां विचारावें कधीं । ऐसी संधी सांडुनिया ॥2॥ अनेक खाणीं आहार निद्रा । भयमैथुनाचा चि थारा । बाळत्व
तारुण्य जरा । प्रधान पुरा भोग तेथें ॥3॥ ऐसीं उलंघूनि आलों स्थळें । बहु भोवंडिलों काळें । आतां
हें उगवावें जाळें । उजेडा बळें दिवसाच्या ॥4॥ सांडीन या संसाराची वाट । बहु येणें भोगविले कष्ट । दावी
सत्या ऐसें नष्ट । तुका म्हणे भ्रष्ट जालों देवद्रोही ॥5॥
663 विठ्ठल भीमातीरवासी
। विठ्ठल पंढरीनिवासी । विठ्ठल पुंडलिकापासीं । कृपादानाविसीं उदार ॥1॥ विठ्ठल स्मरणा कोंवळा । विठ्ठल गौरवीं
आगळा । आधार ब्रह्मांडा सकळा । विठ्ठल लीळाविग्रही ॥ध्रु.॥ उभा चि परी न मनी सीण ।
नाहीं उद्धरितां भिन्न । समर्थाचे घरीं एक अन्न । आर्तभूता क्षणोक्षणा सांभाळी ॥2॥ रुचीचे प्रकार । आणिताती आदरें । कोठें ही न पडे
अंतर । थोरां थोर धाकुट्या धाकुटा ॥3॥ करितां बळ धरितां नये । झोंबतां डोळे मनें च होय । आपुल्या
उद्देशाची सोय । जाणे हृदयनिवासी ॥4॥ पान्हा तरी आल्या अंतर तेथें । तों नाहीं भरिलें रितें ।
करितों सेवन आइतें । तुका म्हणे
चित्तें चित्त मेळवूनी ॥5॥
664 ताप हें हरण
श्रीमुख । हरी भवरोगा ऐसें दुःख । अवलोकितां उपजे सुख । उभें सन्मुख दृष्टीपुढें ॥1॥ न पुरे डोळियांची धणी । सखोल कृपेची च खाणी । स्तवितां न पुरे वेदवाणी
। तो हा समचरणी कृपानिधी ॥ध्रु.॥ रामकृष्णध्यान वामननारसिंहीं । उग्र आणि सौम्य
कांहीं च नाहीं । सांपडे भरलीये वाही । भाव शुद्ध पाहीं याचें भातुकें ॥2॥ गुणगंभीर चतुर सुजाण । शूर धीर उदार नारायण । व्यापक तरी
त्रिभुवन । मनमोहनलावण्य हें ॥3॥ ठाण हें साजिरें सुंदर । अविनाश अविकार । अनंत आणि अपार । तो हा कटीं कर
धरिताहे ॥4॥
जयाची वाणी सुमनमाळा । परमामृतजिव्हाळा । अनंता अंगीं अनंत कळा । तुका जवळा चरण
सेवे ॥5॥
कान्होबा नाट अभंग 7
665 अगा ये वैकुंटनायका
। अगा ये त्रैलोक्यतारका । अगा जनार्दना जगव्यापका । अगा पाळका भक्तांचिया ॥1॥ अगा ये वसुदेवदेवकीनंदना । अगा ये गोपिकारमणा । अगा बळिबंध
वामना । अगा निधाना गुणनिधी ॥ध्रु.॥ अगा ये द्रौपदीबांधवा । अगा
ये सखया पांडवा । अगा जीवाचिये जीवा । अगा माधवा मधुसूदना ॥2॥ अगा महेश्वरा महाराजा । अगा श्रीहरी गरुडध्वजा । अगा
सुंदरा सहस्रभुजा । पार मी तुझा काय वर्णू ॥3॥ अगा
अंबॠषिपरंपरा । निलारंभ निर्विकारा
। अगा गोवर्धन धरणीधरा । अगा माहेरा दीनाचिया ॥4॥ अगा धर्मराया धर्मशीळा । कृपासिंधु कृपाळा । अगा
प्रेमाचिया कल्लोळा । सकळकळाप्रवीणा ॥5॥ अगा चतुरा सुजाणा । मधुरागिरा सुलक्षणा । अगा उदारा असुरमर्दना ।
राखें शरणा तुकयाबंधु ॥6॥
666 उभा देखिला
भीमातीरीं । कर मिरवले कटावरी । पाउलें तरी सम चि साजिरीं । नाम तरी अनंत अतिगोड ॥1॥ शंखचक्रांकित भूषणें । जडितमेखळा चिद्रत्नें । पितांबर उटी
शोभे गोरेपणें । लोपलीं तेणें रवितेजें ॥2॥ श्रवणीं कुंडलें देती ढाळ । दशांगुळीं मुद्रिका माळ
। दंतओळी हिरे झळाळ । मुख निर्मळ सुखरासी ॥3॥ कडीं कडदोरा वांकी वेळा । बाहीं बाहुवटे पदक गळां ।
मृगनाभी रेखिला टिळा । लवती डोळां विद्युल्लता ॥4॥ सुंदरपणाची साम्यता । काय वर्णू ते
पावे आतां । तुकयाबंधु म्हणे रे अच्युता । धन्य ते मातापिता प्रसवली ॥5॥
667 एक मागणें हृषीकेशी
। चित्त द्यावें सांगतों वचनासी । मज अंतर तुझ्या चरणासी । न पडे ऐसी कृपा करीं ॥1॥ नको दुजी बुद्धि आणीक । रिद्धिसिद्धी परलोक । तूं स्वामी मी सेवक । खंडणा नको करूं ऐसी
॥ध्रु.॥ मना येईल तो जन्म देई । भलते कुळीं भलते ठायीं । तें मी सांकडें घालीत नाहीं ।
हृदयींहुनीं तूं न वजें ॥2॥
इतुलें करीं भलत्या परी । भलत्या भावें तुझें द्वारीं । राहेन दास होऊनि कामारी ।
वदो वैखरी नित्य नाम ॥3॥ नको
विचारूं दुसरें आतां । शरण आलों जी पंढरीनाथा । तुकयाबंधु म्हणे रे
अच्युता । आहेसि तूं दाता दानशूर ॥4॥
668 कई देखतां होईन डोळीं । सकळां
भूतीं मूर्ती सांवळी । जीवा नांव भूमंडळीं । जळीं स्थळीं काष्ठीं पाषाणीं ॥1॥ ऐसा कृपा करील नारायण । जीव जगाचा होईन । प्रेमसागरीं बुडीन । होईल स्नान अनुतापीं
॥ध्रु.॥ ऐसा कई येईन दैवास । दृश्य नासोनि जाईल आस । सदा
संतचरणीं देहाचा वास । सेवीन शेष धणीवरी ॥2॥ कई नवसा येतील अंकुर । सुखा नाहींसा होईल पार । अमृत तें
पृथ्वीजळ सागर । वाहाती पूर आनंदाचे ॥3॥ प्रसन्न दया क्षमा शांति । कई नवविधा होईल भक्ति भोगीन
वैराग्यसंपत्ति । मनोरथ कळती तई पुरले ॥4॥ तुकयाबंधु म्हणे सांग । नव्हे तुजविण निरसेना पांग । म्हणोनि
घातलें साष्टांग । पांडुरंगा वरी चरणा ॥5॥
669 तूं बळिया शिरोमणी
। आहेसि माजी ये त्रिभुवनीं । रिघालों पाठी तुझी म्हणउनी ।
आतां करीन मी असेल तें ॥1॥ तूं देवा
प्रतापदिनकर । सुरा असुरांचा सुर । महावीरां वीर धनुर्धर । मी तों पामर काय तेथें
॥ध्रु.॥ कृपासिंधु दीनवत्सल । फोडिली देवाची बंदशाळ । संहारूनि राक्षसदळ । शरणागत
राजीं स्थापिला ॥2॥
उपकर्म करावा बहुत । तरी तूं जाणसी धर्मनीत । उचित काय तें अनुचित । राखें शरणागत
आलों आतां ॥3॥ किती
म्यां काय विनवावें । शरण आलों जीवें भावें । तुकयाबंधु म्हणे
करावें । क्षेम अवघें येणें काळें ॥4॥
670 देवा मी चांडाळ
चांडाळ । म्हणतां लागताहे वेळ । नसे पाहातां भूमंडळ । ऐसा अमंगळ खळ
दुसरा ॥1॥ जन्मा उपजलियापासुनी । असत्य कर्म तें अझुनी । सत्य आचरण
नेणें स्वप्नीं । निखळ खाणी अवगुणांची ॥2॥ भक्ति दया अथवा कथा । कानीं न साहवे वार्ता । अखंड विषयांची वेथा । अधम पुरता
अधमाहुनी ॥3॥ काम
क्रोध दंभ अहंकार । गर्व ताठा मद मत्सर । यांचें तरी माहेरघर । परउपकार वैरी तैसा
॥4॥ निंदा द्वेष घात विश्वास । करितां नाहीं केला आळस । करूं
नये ते केले संतउपहास । अभक्ष तें ही भिक्षलें ॥5॥ पाळिलें नाहीं पितृवचन । सदा परद्वारीं परधनीं ध्यान ।
बोलों नये घडलें ऐसें अनोविन । दासीगमन आदिकरूनी ॥6॥ कायामनें वाचाइंद्रियांशीं । सकळ पापांचीच
राशी । तुकयाबंधु म्हणे ऐसियासी । आलों हृषीकेशी तुज शरण ॥7॥
671 काय काय करितों या
मना । परी नाइके नारायणा । करूं नये त्याची करी विवंचना । पतना नेऊं आदरिलें ॥1॥ भलतिये सवें धांवे सैराट । वाट आडवाट दरे दरकुट । न विचारी
कुडें कांहीं कपट । घात बळकट मांडियेला ॥2॥ न पुरती भ्रमणा दाही दिशा । सप्त ही पाताळ आकाशा । घाली
उडी बळें चि देखोनि फांसा । केलों या देशा पाहुणा ॥3॥ चेतवूनि इंद्रियें सकळ । आशा तृष्णा कल्पना काम क्रोध काळ । दुराविली शुद्ध बुद्धी केली
राळ । ऐसें चांडाळ अनिवार हें ॥4॥ आतां काय ऐसें करावें यासी । बहु जाचिलों केलों कासाविसी । तुकयाबंधु म्हणे
हृषीकेशी । धांव मज ऐसी परी जाली ॥5॥
नाटाचे अभंग समाप्त 63
672 काय खावें आतां
कोणीकडे जावें । गांवांत राहावें कोण्या बळें ॥1॥ कोपला पाटील गांवचे हे लोक । आतां घाली भीक कोण मज ॥ध्रु.॥
आतां येणें चवी सांडिली म्हणती । निवाडा करिती दिवाणांत ॥2॥ भल्या लोकीं यास सांगितली मात । केला माझा घात दुर्बळाचा
॥3॥ तुका म्हणे याचा संग नव्हे भला । शोधीत विठ्ठला जाऊं आतां ॥4॥
673 संत मागे पाणी नेदी
एक चूळ । दासीस आंघोळ ठेवी पाणी ॥1॥ संतासी देखोनी होय पाठमोरा । दासीचिया पोरा चुंबन देतो
॥ध्रु.॥ संतासी देखोनि करितो ढवाळ्या । भावें धुतो चोळ्या दासीचिया ॥2॥ तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरी थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥3॥
674 एक प्रेमगुज ऐकें
जगजेठी । आठवली गोष्टी सांगतसें ॥1॥ एक मृग दोन्ही पाडसांसहित । आनंदें चरत होती वनी ॥ध्रु.॥
अवचिता तेथें पारधी पावला । घेऊनियां आला श्वानें दोन्ही ॥2॥ एकीकडे त्याणें चिरिल्या वाघुरा । ठेविलें श्वानपुत्रा
एकीकडे ॥3॥ एकीकडे तेणें वोणवा लाविला । आपण राहिला एकीकडे ॥4॥ चहूंकडोनियां मृगें वेढियेलीं । स्मरों तें लागलीं नाम
तुझें ॥5॥ रामा कृष्णा हरी गोविंदा केशवा । देवाचिया देवा पावें
आतां ॥6॥ कोण रक्षी आतां ऐसिये संकटीं । बापा जगजेठी तुजविण ॥7॥ आइकोनि तुह्मी तयांचीं वचनें । कृपाअंतःकरणें कळवळीलां ॥8॥ आज्ञा तये काळीं केली पर्जन्यासी । वेगीं पावकासी विझवावें ॥9॥ ससें एक तेथें उठवुनी पळविलें । तया पाठीं गेली श्वानें
दोन्ही ॥10॥ मृगें चमकोनी सत्वर चाललीं । गोविंदें रक्षिलीं म्हणोनियां
॥11॥ ऐसा तूं कृपाळु दयाळु आहेसी । आपुल्या भक्तांसी
जीवलग ॥12॥ ऐसी तुझी कीर्ती जीवीं आवडती । रखुमाईच्या पती तुका म्हणे ॥13॥
675 आशाबद्ध वक्ता । धाक
श्रोतयाच्या चित्ता ॥1॥ वांयां गेलें तें
भजन । उभयतां लोभी मन ॥ध्रु.॥ बहिर्मुख एके ठायीं । तैसें जालें तया दोहीं ॥2॥ माप तैसी गोणी । तुका म्हणे
रितीं दोन्ही ॥3॥
676 विठ्ठला रे तूं
उदाराचा राव । विठ्ठला तूं जीव या जगाचा ॥1॥ विठ्ठला रे तूं उदाराची रासी । विठ्ठला तुजपाशीं सकळसिद्धी
॥ध्रु.॥ विठ्ठला रे तुझें नाम बहु गोड । विठ्ठला रे कोड पुरविसी ॥2॥ विठ्ठला रे तुझें श्रीमुख चांगलें । विठ्ठला लागलें ध्यान
मनीं ॥3॥ विठ्ठला रे वाचे बोला बहुरस । विठ्ठला रे सास घेतला जीवें
॥4॥ विठ्ठला रे शोक करीतसे तुका । विठ्ठला तूं ये कां झडकरी ॥5॥
677 बाहिर पडिलों
आपुल्या कर्तव्यें । संसारासि जीवें वेटाळिलों ॥1॥ एकामध्यें एक नाहीं मिळों येत । ताक नवनीत निवडीलें ॥ध्रु.॥
जालीं दोनी नामें एका चि मथनीं । दुसरिया गुणीं वेगळालीं ॥2॥ तुका म्हणे दाखविल्या मुक्ताफळीं । शिंपले चि
स्वस्थळीं खुंटलिया ॥3॥
678 बरवा बरवा बरवा रे
देवा तूं । जीवाहूनी आवडसी जीवा रे देवा तूं ॥1॥ पाहातां वदन संतुष्ट लोचन । जाले आइकतां गुण श्रवण रे देवा
॥ध्रु.॥ अष्टै अंगें तनु त्रिविध ताप गेला सीण । वर्णीता लक्षण
रे देवा ॥2॥ मन
जालें उन्मन अनुपम ग्रहण । तुकयाबंधु म्हणे महिमा नेणें रे ॥3॥
679 सोलीव जें सुख
अतिसुखाहुनि । उभें हें अंगणीं वैष्णवांच्या ॥1॥ वृंदावन सडे चौक रंग माळा । नाचे तो सोहोळा देखोनियां
॥ध्रु.॥ भूषणमंडित सदा सर्वकाळ । मुद्रा आणि माळ तुळसी कंठीं ॥2॥ नामओघ मुखीं अमृताचें सार । मस्तक पवित्र सहित रजें ॥3॥ तुका म्हणे मोक्ष भक्ताचिया मना । नये हा वासना त्याची करी ॥4॥
680 तीर्थे केलीं
कोटीवरी । नाहीं देखिली पंढरी ॥1॥ जळो त्याचें ज्यालेंपण । न देखे चि समचरण ॥ध्रु.॥ योग याग
अनंत केले । नाहीं समचरण देखिले ॥2॥ तुका म्हणे विठ्ठलपायीं । अनंत तीर्थे
घडिलीं पाहीं ॥3॥
681 कोणतें कारण
राहिलें यामुळें । जें म्यां तुज बळें कष्टवावें ॥1॥ नाहीं जात जीव नाहीं होत हानी । सहज तें मनीं आठवलें
॥ध्रु.॥ नाहीं कांहीं चिंता मरतों उपवासी । अथवा त्या म्हैसी गाई व्हाव्या ॥2॥ हें तों तुज कळों येतसे अंतरीं । लाखणीक वरी साच भाव ॥3॥ तुका म्हणे देवा नासिवंतासाठीं । पायांसवें तुटी करिती तुझ्या ॥4॥
682 रामा अयोध्येच्या
राया । दिनानाथा रे सखया ॥1॥ पाप ताप विघ्न हरीं
। दिनानाथा सुख करीं ॥ध्रु.॥ भिल्लीचिया रे उच्छिष्टा । स्वीकारिसी रे तूं भ्रष्टा ॥2॥ मी तों सलगीचें मूल । तुका म्हणे तू
सखोल ॥3॥
683 तुजवरी ज्याचें मन
। दरुषण दे त्याचें ॥1॥ कैसा जाती शुद्ध
भाव । हात पाव ना वृत्ती ॥ध्रु.॥ अवघियांचा करूनि मेळा । तुज डोळां रोखिलें ॥2॥ तुका म्हणे तुज आड । लपोनि कोड दावीं देवा ॥3॥
684 विश्वव्यापी माया ।
तिणें झाकुळिलें छाया ॥1॥ सत्य गेलें भोळ्यावारी । अविद्येची चाली थोरी ॥ध्रु.॥ आपुलें चि मन । करवी
आपणां बंधन ॥2॥ तुका
म्हणे
देवा । तुह्मी कोडीं हीं उगवा ॥3॥
685 पोटीं जन्मती रोग ।
तरि कां म्हणावे आप्तवर्ग ॥1॥ रानीं वसती औषधी । तरि कां म्हणाव्या
निपराधी ॥2॥
तैसें शरीराचें नातें । तुका म्हणे सर्व आप्तें ॥3॥
686 नव्हे शब्द एक देशी
। सांडी गवशी कोणाला ॥1॥ जाली माझी वैखरी ।
विश्वंभरी व्यापक ॥ध्रु.॥ मोकलिलें जावें बाणें । भाता जेणे वाइलें
॥2॥ आतां येथें कैचा तुका । बोले सिका स्वामीचा ॥3॥
687 गायनाचे रंगीं । शक्ति अद्भुत
हे अंगीं ॥1॥ हें तों देणें
तुमचें देवा । घ्यावी अखंडित सेवा ॥ध्रु.॥ अंगीं प्रेमाचें भरतें । नाहीं उतार
चढतें ॥2॥ तुका म्हणे वाणी । नाम अमृताची खाणी ॥3॥
688 माप म्हणे मी
मवितें । भरी धणी ठेवी रितें ॥1॥ देवा अभिमान नको । माझेठायीं देऊं सकों ॥ध्रु.॥ देशी चाले
सिका । रितें कोण लेखी रंका ॥2॥ हातीं सूत्रदोरी । तुका म्हणे त्याची थोरी ॥3॥
689 कोण सांगायास ।
गेलें होतें देशोदेश ॥1॥ नेलें वा†या हातीं
माप । समर्थ तो माझा बाप ॥ध्रु.॥ कोणाची हे सत्ता । जाली वाचा वदविता
॥2॥ तुका म्हणे या निश्चयें । माझें निरसलें भय ॥3॥
690 सकळिकांच्या
पायां माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥1॥ अहो श्रोते वक्ते सकळही जन । बरें पारखुन बांधा गांठी ॥ध्रु.॥ फोडिलें भांडार
धन्याचा हा माल । मी तंव हामाल भारवाही ॥2॥ तुका म्हणे चाली जाली चहूं देशी । उतरला कसीं खरा माल ॥3॥
691 कोण त्याचा पार
पावला धुंडितां । पुढें विचारितां विश्वंभरा ॥1॥ अणुरेणु सूक्ष्मस्थूळा पार नाहीं । श्रुती नेती त्या ही खुंटलिया ॥ध्रु.॥
फळांत कीटक येवढें आकाश । ऐसीं तरुवरास अनेक किती ॥2॥ दाविलें अनंतें अर्जुनासि पोटीं । आणीक त्या सृष्टि
कृष्णलोक ॥3॥ तुका
म्हणे
लागा संतांचिये कासे । ठाव घेतां कैसे वांचा जीवें ॥4॥
692 जें जें कांही
करितों देवा । तें तें सेवा समर्पें ॥1॥ भेद नाहीं सर्वात्मना । नारायणा तुज मज ॥ध्रु.॥ आम्ही दुजें
नेणों कोणा । हें चि मना मन साक्ष ॥2॥ तुका म्हणे जगन्नाथा । हें अन्यथा नव्हे कीं ॥3॥
693 स्तुति करूं तरी
नव्हे चि या वेदा । तेथें माझा धंदा कोणीकडे ॥1॥ परी हे वैखरी गोडावली सुखें । रसना रस मुखें इच्छीतसे
॥ध्रु.॥ रूप वर्णावया कोठें पुरे मती । रोमीं होती जाती ब्रह्मांडें हीं ॥2॥ तुका म्हणे तूं ऐसा एक साचा । ऐसी तंव वाचा जाली नाहीं ॥3॥
694 तुज वर्णी ऐसा तुज
विण नाहीं । दुजा कोणी तीहीं त्रिभुवनीं ॥1॥ सहस्रमुखें शेष सिणला बापुडा । चिरलिया धडा जिव्हा त्याच्या
॥ध्रु.॥ अव्यक्त अलक्षा अपारा अनंता । निर्गुणा सचिद नारायणा ॥2॥ रूप नाम घेसी आपुल्या स्वइच्छा । होसी भाव तैसा
त्याकारणें ॥3॥ तुका
म्हणे जरी
दाविसी आपणा । तरि च नारायणा कळों येसी ॥4॥
695 पूर आला आनंदाचा ।
लाटा उसळती प्रेमाच्या ॥1॥ बांधूं
विठ्ठलसांगडी । पोहुनि जाऊं पैल थडी । अवघे जन गडी । घाला उडी भाईनो ॥ध्रु.॥ हें तों
नाहीं सर्वकाळ । अमुप अमृतांचें जळ ॥2॥ तुका म्हणे थोरा पुण्यें । ओघ आला पंथें येणें ॥3॥
696 आणीक दुसरें मज
नाहीं आतां । नेमिलें या चित्तापासुनियां ॥1॥ पांडुरंग मनीं पांडुरंग ध्यानीं । जाग्रतीं स्वप्नीं
पांडुरंग ॥ध्रु.॥ पडिलें वळण इंद्रियां सकळां । भाव तो निराळा नाहीं दुजा ॥2॥ तुका म्हणे नेत्रीं केलें ओळखण । साजिरें तें ध्यान विटेवरी ॥3॥
697 मी तों सर्वभावें
अनधिकारी । होइल कैसी परी नेणों देवा ॥1॥ पुराणींचे अर्थ आणितां मनास । होय कासावीस जीव माझा ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचीं आम्ही पांगिलों अंकितें । त्यांचे रंगीं चित्त रंगलेंसे ॥2॥ एकाचें ही मज न घडे दमन । अवघीं नेमून कैसीं राखों ॥3॥ तुका म्हणे मज तारीं पंढरीराया । नाहीं तरी वांयां गेलों दास ॥4॥
698 लक्षूनियां योगी
पाहाती आभास । तें दिसे आम्हांस दृष्टीपुढें ॥1॥ कर दोनी कटी राहिलासे उभा । सांवळी हे प्रभा अंगकांती
॥ध्रु.॥ व्यापूनि वेगळें राहिलेंसे दुरी । सकळां अंतरीं निर्विकार ॥2॥ रूप नाहीं रेखा नाम ही जयासी । आपुला मानसीं शिव ध्याय ॥3॥ अंत नाहीं पार वर्णा नाहीं थार । कुळ याति शिर हस्त पाद ॥4॥ अचेत चेतलें भक्ताचिया सुखें । आपुल्या
कौतुकें तुका म्हणे ॥5॥
699 कैसें करूं ध्यान
कैसा पाहों तुज । वर्म दावीं मज याचकासी ॥1॥ कैसी भक्ति
करूं सांग तुझी सेवा । कोण्या भावें देवा आतुडसी ॥ध्रु.॥
कैसी कीर्ती वाणूं कैसा लक्षा आणूं । जाणूं हा कवण कैसा तुज ॥2॥ कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्तीं । कैसी स्थिती मती
दावीं मज ॥3॥ तुका
म्हणे
जैसें दास केलें देवा । तैसें हें अनुभवा आणीं मज ॥4॥
700 निगमाचें वन । नका
शोधूं करूं सीण ॥1॥ या रे गौळियांचे
घरीं । बांधलें तें दावें वरी ॥ध्रु.॥ पीडलेती भ्रमें । वाट न कळतां वर्में ॥2॥ तुका म्हणे भार । माथा टाका अहंकार ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.