तुकारामगाथा ११०१ - १२००
1101 जालें रामराज्य काय
उणें आम्हांसी । धरणी धरी पीक गाई वोळल्या म्हैसी ॥1॥ राम वेळोवेळां आम्ही गाऊं ओविये । दळितां
कांडितां जेवितां गे बाइये ॥ध्रु.॥ स्वप्नीं ही दुःख कोणी न देखे डोळां । नामाच्या
गजरें भय सुटलें काळा ॥2॥ तुका
म्हणे रामें
सुख दिलें आपुलें । तयां गर्भवासीं येणें जाणें खुंटलें ॥3॥
1102 अहल्या जेणें
तारिली रामें । गणिका परलोका नेली नामें ॥1॥ रामहरे रघुराजहरे । रामहरे महाराजहरे ॥ध्रु.॥ कंठ शीतळ
जपतां शूळपाणी । राम जपतां अविनाश भवाणी ॥2॥ तारकमंत्रश्रवण काशी । नाम जपतां वाल्मीक ॠषि ॥3॥ नाम जपें बीज मंत्र नळा । सिंधु तरती ज्याच्या प्रतापें
शिळा ॥4॥ नामजप जीवन मुनिजना ॥ तुकयास्वामी रघुनंदना ॥5॥
1103 मी तों अल्प मतिहीन
। काय वर्णू तुझे गुण । उदकीं तारिले पाषाण । हें महिमान नामाचें ॥1॥ नाम चांगलें चांगलें । माझे कंठीं राहो भलें । कपिकुळ
उद्धरिलें । मुक्त
केलें राक्षसां ॥ध्रु.॥ द्रोणागिरि कपिहातीं । आणविला
सीतापती । थोर केली ख्याति । भरतभेटीसमयीं ॥2॥ शिळा होती मनुष्य जाली । थोर कीर्ति
वाखाणिली । लंका दहन केली । हनुमंते काशानें ॥3॥ राम जानकीजीवन । योगियांचे निजध्यान । राम राजीवलोचन । तुका
चरण वंदितो ॥4॥
श्लोकरूपी अभंग
1104 तुजवाचुनी मागणें
काय कोणा । महीमंडळीं विश्वव्यापकजना । जीवभावना पुरवूं कोण जाणे ।
तुजवांचुनी होत कां रावराणे ॥1॥ नसे मोक्षदाता तिहींमाजि लोकां । भवतारकु तूजवांचुनि एका । मनीं मानसीं
चिंतितां रूपनाम । पळे पाप ताप भयें नास काम ॥2॥ हरी नाम हें साच तुझें पुराणीं । हरीहातिचें काळगर्भादियोनी
। करूं मुखवाणी कैसी देशघडी । तुजवांचुनि वाणितां व्यर्थ गोडी
॥3॥ भवभंजना व्यापक लोक तिन्ही । तुज वाणितां श्रमला शेषफणी ।
असो भावें जीव तुझ्या सर्व पायीं । दुजें मागणें आणीक व्यर्थ काई ॥4॥ दिनानाथ हे साक्ष तूझी जनासी । दिनें तारिलीं पातकी थोर
दोषी । तुका राहिला पायिं तो राख देवा । असें
मागतसे तुझी चरणसेवा ॥5॥
1105 उभा भींवरेच्या
तिरी राहिलाहे । असे सन्मुख दक्षिणे मूख वाहे । महापातकांसी पळ कांप थोर । कैसे गर्जती घोष हे नामवीर ॥1॥ गुणगंभीर हा धीर हास्यमुख । वदे वदनीं अमृत सर्वसुख । लागलें मुनिवरां
गोड चित्तीं । देहभावना तुटलियासि खंती ॥2॥ ठसा घातला ये भूमिमाजी थोर । इच्छादाना हा द्यावयासी उदार । जया वोळगती सिद्धी
सर्वठायीं । तुझें नाम हें चांगलें गे विठाई ॥3॥ असे उघडा हा विटेवरि उभा । कटसूत्र हें धरुनि भक्तीलोभा । पुढें वाट दावी
भवसागराची । विठो माउली हे सिद्धसाधकांची ॥4॥ करा वेगु हा धरा पंथ आधीं । जया पार नाहीं सुखा तें च साधीं
। म्हणे तुका पंढरीस सर्व आलें । असे विश्व हें जीवनें त्याचि
ज्यालें ॥5॥
1106 धना गुंतलें चित्त
माझें मुरारी । मन घेउनी हिंडवी दारोदारीं । मरे हिंडतां न पुरे
यासि कांहीं । मही ठेंगणी परी तें तृप्त नाहीं ॥1॥ न दिसे शुद्ध पाहातां निजमती । पुढें पडिलों इंद्रियां
थोर घातीं । जिवा नास त्या संगती दंड बेडी । हरी शीघ्र या दुष्टसंगासि
तोडीं ॥2॥ असीं आणिकें काय सांगों अनंता । मोहो पापिणी दुष्टमायाममता
। क्रोध काम यातना थोर करी । तुजवांचुनी सोडवी कोण हरी ॥3॥ निज देखतां निज हे दूरि जाये । निद्रा आळस दंभयीभीत आहे । तयां विस्त देहीं
नको देउं देवा । तुजवांचुनी आणिक नास्ति हेवा ॥4॥ करीं घात पात शंका लाज थोरी । असे सत्य भाव बहू भक्ति दूरी । नको मोकलूं दीनबंधु अनाथा । तुका वीनवी ठेवुनी पायिं माथा ॥5॥
1107 पैल सांवळें तेज
पुंजाळ कैसें । सिरीं तुबिऩलीं साजिरीं मोरवीसें । हरे त्यासि रे
देखतां ताप माया । भजा रे भजा यादव योगिराया ॥1॥ जया कामिनी लुब्धल्या सहस्रसोळा । सुकुमार या गोपिका दिव्य
बाळा । शोभे मध्यभागीं कळा चंद्रकोटी । रुपा मीनली साजिरी माळकंठीं
॥2॥ असे यादवां श्रेष्ठ हा चक्रपाणी । जया वंदिती कोटि तेहतीस
तीन्ही । महाकाळ हे कांपती दैत्य ज्यासी । पाहा सांवळें रूप हें
पापनासी ॥3॥ कसीं पाउलें
साजिरीं कुंकुमाचीं । कसी वीट हे लाधली दैवांची । जया चिंतितां अग्नि हा
शांति नीवे । धरा मानसीं आपला देहभावे ॥4॥ मुनी देखतां मूख हें चित्त ध्याय । देह मांडला भाव
हा बापमाय । तुक्या लागलें मानसीं देवपीसें । चित्त चोरटें सांवळें रूप
कैसें ॥5॥
1108 असे नांदतु हा हरी
सर्वजीवीं । असे व्यापुनी अग्नि हा काष्ठ तेवीं । घटीं बिंबलें बिंब हें ठायिठायीं ।
तया संगती नासु हा त्यासि नाहीं ॥1॥ तन वाटितां क्षीर हें होत नाहीं । पशू भक्षिता पालटे
तें चि देहीं । तया वर्म तो जाणता एक आहे । असे व्यापक व्यापुनी अंतर्बाहे
॥2॥ फळ कर्दळीं सेवटीं येत आहे । असे शोधितां पोकळीमाजि काये । धीर नाहीं त्यें
वाउगें धीग जालें । फळ पुष्पना यत्न व्यर्थ गेले ॥3॥ असे नाम हें दर्पणें सिद्ध केलें । असे बिंब तें या
मळा आहे ठेलें । कैसें शुद्ध नाहीं दिसे माजिरूप । नका वाढवूं सीण
हा पुण्यपाप ॥4॥ करा वर्म ठावें नका
सोंग वांयां । तुका वीनवीतो पडों काय पायां । तुज पुत्र दारा धन
वासना हे । मग ऊरलें शेवटीं काय पाहें ॥5॥
1109 मना सांडिं हे
वासना दुष्ट खोडी । मती मानसीं एक हे व्यर्थ गोडी । असे हीत माझें तुज
कांहीं एक । धरीं विठ्ठलीं प्रेम हें पायिं सूख ॥1॥ ऐसा सर्वभावें तुज शरण आलों । देहदुःख हें भोगितां फार
भ्यालों । भवतारितें दूसरें नाहिं कोणी । गुरु होत कां देव तेहतीस
तीन्ही ॥2॥ जना वासना हे धना थोरि आहे । तुज लागली संगती ते चि सोये । करीं सर्व संगी परि
त्यागु ठायीं । तुका विनवीतो मस्तक ठेवुनि पायीं ॥3॥
1110 सुटायाचा कांहीं
पाहातों उपाय । तों हे देखें पाय गोवियेले ॥1॥ ऐसिया दुःखाचे सांपडलों संदी । हारपली बुद्धी बळ
माझें ॥ध्रु.॥ प्रारब्ध क्रियमाण संचिताचें । वोढत ठायींचे आलें साचें ॥2॥ विधिनिषेधाचे सांपडलों चपे । एकें एक लोपे निवडेना ॥3॥ सारावें तें वाढे त्याचिया चि अंगें । तृष्णेचिया संगें
दुःखी जालों ॥4॥ तुका
म्हणे आतां
करीं सोडवण । सर्वशक्तीहीन जालों देवा ॥5॥
1111 भय वाटे पर । न
सुटे हा संसार ॥1॥ ऐसा पडिलों कांचणी
। करीं धांवा म्हणउनी ॥ध्रु.॥ विचारितों कांहीं । तों हें मन हातीं नाहीं ॥2॥ तुका म्हणे देवा । येथें न पुरे रिघावा ॥3॥
1112 येगा येगा
पांडुरंगा । घेई उचलुनि वोसंगा ॥1॥ ऐसी असोनियां वेसी । दिसतों मी परदेसी ॥ध्रु.॥ उगवूनि गोवा
। सोडवूनि न्यावें देवा ॥2॥ तुज
आड कांहीं । बळ करी ऐसें नाहीं ॥3॥ तुका म्हणे हृषीकेशी । काय उशीर लाविसी ॥4॥
1113 माझी विठ्ठल माउली
। प्रेमें पान्हा पान्हायेली ॥1॥ कृवाळूनि लावी स्तनीं । न वजे दुरी जवळूनि ॥ध्रु.॥ केली
पुरवी आळी । नव्हे निष्ठ कोंवळी ॥2॥ तुका म्हणे घांस । मुखीं घाली ब्रह्मरस ॥3॥
1114 आम्ही उतराई । भाव निरोपूनि
पायीं ॥1॥ तुम्ही पुरवावी आळी । करावी ते लडिवाळीं ॥ध्रु.॥ आमचा हा नेम । तुम्हा उचित
हा धर्म ॥2॥ तुका
म्हणे देवा ।
जाणों सांगितली सेवा ॥3॥
1115 केलें पाप जेणें
दिलें आन्मोदन । दोघांसी पतन सारिके चि ॥1॥ विष नवनीता विष करी संगें । दुर्जनाच्या त्यागें सर्व हित
॥ध्रु.॥ देखिलें ओढाळ निघालिया सेता । टाळावें निमित्या थैक म्हुण ॥2॥ तुका म्हणे जोडे केल्याविण कर्म । देखतां तो श्रम न मानितां ॥3॥
1116 विठ्ठल गीतीं
विठ्ठल चित्तीं । विठ्ठल विश्रांति भोग जया ॥1॥ विठ्ठल आसनीं विठ्ठल शयनीं । विठ्ठल भोजनीं ग्रासोग्रासीं
॥ध्रु.॥ विठ्ठल जागृतिस्वप्नी सुषुप्ति । आन दुजें नेणती विठ्ठलेंविण ॥2॥ भूषण अळंकार सुखाचे प्रकार । विठ्ठल निर्धार जयां नरां ॥3॥ तुका म्हणे ते ही विठ्ठल चि जाले । संकल्प मुराले दुजेपणें ॥4॥
1117 दास जालों
हरिदासांचा । बुद्धीकायामनेंवाचा ॥1॥ तेथें प्रेमाचा सुकाळ । टाळमृदंगकल्लोळ । नासे दुष्टबुद्धी सकळ ।
समाधि हरिकीर्त्तनीं ॥ध्रु.॥ ऐकतां हरिकथा । भिक्त लागे त्या अभक्ता ॥2॥
देखोनि कीर्तनाचा रंग । कैसा उभा पांडुरंग ॥3॥ हें सुख ब्रह्मादिकां । म्हणे नाहीं
नाहीं तुका ॥4॥
1118 गति अधोगति मनाची
युक्ती । मन लावीं एकांतीं साधुसंगें ॥1॥ जतन करा जतन करा । धांवतें सैरा ओढाळ तें ॥ध्रु.॥ मान अपमान
मनाचें लक्षण । लाविलिया ध्यान तें चि करी ॥2॥ तुका म्हणे मन उतरी भवसिंधु । मन करी बंधु चौर्‍यांशीचा ॥3॥
1119 पंढरीस दुःख न मिळे
ओखदा । प्रेमसुख सदा सर्वकाळ ॥1॥ पुंडलिकें हाट भरियेली पेंठ । अवघें वैकुंठ आणियेलें
॥ध्रु.॥ उदमासी तुटी नाहीं कोणा हानि । घेऊनियां धणी लाभ घेती ॥2॥ पुरलें देशासी भरलें सिगेसी । अवघी पंचक्रोशी दुमदुमीत ॥3॥ तुका म्हणे संतां लागलीसे धणी । बैसले राहोनि पंढरीस ॥4॥
1120 द्वारकेचें केणें
आलें या चि ठाया । पुढें भक्तराया चोजवीत ॥1॥ गोविलें विसारें माप केलें खरें । न पाहे माघारें अद्यापवरी
॥ध्रु.॥ वैष्णव मापार नाहीं जाली सळे । पुढें ही न कळे पार त्याचा ॥2॥ लाभ जाला त्यांनीं धरिला तो विचार । आहिक्य परत्र
सांटविलें ॥3॥ तुका
म्हणे मज
मिळाली मजुरी । विश्वास या घरीं संतांचिया ॥4॥
1121 सुरवर येती तीर्था नित्यकाळ
। पेंठ त्या निर्मळ चंद्रभागा ॥1॥ साक्षभूत नव्हे सांगितली मात । महिमा अत्यद्भुत वर्णवेना
॥ध्रु.॥ पंचक्रोशीमाजी रीग नाहीं दोषा । जळती आपैसा अघोर ते ॥2॥ निर्विषय नर चतुर्भुज नारी । अवघा घरोघरीं ब्रह्मानंदु ॥3॥ तुका म्हणे ज्यापें नाहीं पुष्पलेश । जा रे पंढरीस घेई कोटि ॥4॥
1122 विचार नाहीं नर खर
तो तैसा । वाहे ज्ञान पाठी भार लगड तैसा ॥1॥ वादावाद करणें त्यासी तों च वरी । गुखाडीची चाड सरे तों च
बाहेरी ॥ध्रु.॥ सौभाग्यसंपन्न हो कां वृद्ध प्रतिष्ठ । चिकरूनि सांडी पायां लागली
ते विष्ठ ॥2॥
नाहीं याति कुळ फांसे ओढी तयासी । तुका म्हणे काय मुद्रासोंग जाळिसी ॥3॥
1123 देव होसी तरी
आणिकांतें करिसी । संदेह येविशीं करणें न लगे ॥1॥ दुष्ट होसी तरी अणिकांतें करिसी । संदेह येविशीं करणें न
लगे ॥2॥ तुका म्हणे जें दर्पणीं बिंबलें । तें तया बाणलें निश्चयेसीं ॥3॥
1124 कलिधर्म मागें
सांगितले संतीं । आचार सांडिती द्विजलोक ॥1॥ ते चि कळों आतां येतसे प्रचिती । अधर्मा टेंकती धर्म नव्हे
॥ध्रु.॥ तप व्रत करितां लागती सायास । पाळितां पिंडास गोड वाटे ॥2॥ देव म्हणऊनी न येती देऊळा । संसारा वेगळा तरी कां नव्हे ॥3॥ तुका म्हणे मज धरितां गुमान । ऐसे कोणी जन नरका जाती ॥4॥
1125 नमो
विष्णुविश्वरूपा मायबापा । अपरा अमुपा पांडुरंगा ॥1॥ विनवितों रंक दास मी सेवक । वचन तें एक आइकावें ॥ध्रु.॥
तुझी स्तुति वेद करितां भागला । निवांत चि ठेला नेति नेति ॥2॥ ॠषि मुनि बहु सिद्ध कविजन । वर्णितां ते
गुण न सरती ॥3॥ तुका
म्हणे
तेथें काय माझी वाणी । जे तुझी वाखाणी कीर्ती देवा ॥4॥
1126 अंतरीचा भाव
जाणोनिया गुज । तैसे केले काज पांडुरंगा ॥1॥ घातले वचन न पडेचि खाली । तू आम्हा माउली
अनाथांची ॥ध्रु.॥ मज याचकाची पुरवावी आशा । पंढरीनिवासा मायबापा ॥2॥ नाशिली आशंका माझिया जीवाची । उरली भेदाची होती काही ॥3॥ तुका म्हणे आतां केलो मी निर्भर । गाईन अपार गुण तुझे ॥4॥
1127 उदार कृपाळ
अनाथांचा नाथ । ऐकसी मात शरणागतां ॥1॥ सर्व भार माथां चालविसी त्यांचा । अनुसरलीं वाचा काया मनें
॥ध्रु.॥ पाचारितां उभा राहासी जवळी । पाहिजे ते काळीं पुरवावें ॥2॥ चालतां ही पंथ सांभाळिसी वाटे । वारिसील कांटे खडे हातें
॥3॥ तुका म्हणे चिंता नाहीं तुझ्या दासां । तूं त्यांचा कोंवसा
सर्वभावें ॥4॥
1128 काय कीर्ती करूं
लोक दंभ मान । दाखवीं चरण तुझे मज ॥1॥ मज आतां ऐसें नको करूं देवा । तुझा दास जावा वांयां विण
॥ध्रु.॥ होइल थोरपण जाणीवेचा भार । दुरावेन दूर तुझा पायीं ॥2॥ अंतरींचा भाव काय कळे लोकां । एक मानी एकां देखोवेखीं ॥3॥ तुका म्हणे तुझे पाय आतुडती । ते मज विपत्ति गोड
देवा ॥4॥
1129 मानावया जग व्हावी
द्रव्यमाया । नाहीं ते माझिया जीवा चाड ॥1॥ तुझ्या पायांसाठीं केली आराणूक । आतां कांहीं एक नको दुजें
॥ध्रु.॥ करूनियां कृपा करीं अंगीकार । न लवीं उसीर आतां देवा ॥2॥ नव्हे साच कांहीं कळों आलें मना । म्हणोनि
वासना आवरिली ॥3॥ तुका
म्हणे
आतां मनोरथ सिद्धी । माझे कृपानिधी पाववावे ॥4॥
1130 आतां माझा
सर्वभावें हा निर्धार । न करीं विचार आणिकांसी ॥1॥ सर्वभावें नाम गाईन आवडी । सर्व माझी जोडी पाय तुझे
॥ध्रु.॥ लोटांगण तुझ्या घालीन अंगणीं । पाहीन भरोनि डोळे मुख ॥2॥ निर्लज्ज होऊनि नाचेन रंगणीं । येऊं नेदी मनीं शंका
कांहीं ॥3॥ अंकित अंकिला दास तुझा देवा । संकल्प हा जीवा तुका ह्मणे
॥4॥
1131 जनीं जनार्दन
ऐकतों हे मात । कैसा तो वृत्तांत न कळे आम्हां ॥1॥ जन्म जरा मरण कवण भोगी भोग । व्याधि नाना रोग सुखदुःखें
॥ध्रु.॥ पापपुण्यें शुद्धाशुद्ध आचरणें । हीं कोणांकारणें कवणें केलीं ॥2॥ आम्हां मरण नाश तूं तंव अविनाश । कैसा हा विश्वास साच मानूं ॥3॥ तुका म्हणे तूं चि निवडीं हा गुढार । दाखवीं साचार तें चि मज ॥4॥
1132 यथार्थ वाद सांडूनि
उपचार । बोलती ते अघोर भोगितील ॥1॥ चोरा धरितां सांगे कुठो†याचें नांव । दोघांचे ही पाव हात
जाती ॥2॥ तुका म्हणे असे पुराणीं निवाड । माझी हे बडबड नव्हे कांहीं ॥3॥
1133 धीर तो कारण साहे
होतो नारायण । नेदी होऊं सीण वाहों चिंता दासांसी ॥1॥ सुखें करावें कीर्तन हर्षा गावे
हरिचे गुण । वारी सुदर्शन आपण चि किळकाळ ॥ध्रु.॥ जीव वेची माता बाळा जडभारी
होतां । तो तों नव्हे दाता प्राकृतां यां सारिखा ॥2॥ हें तों माझ्या अनुभवें अनुभवा आलें जीवें । तुका म्हणे
सत्य व्हावें आहाच नये कारणा ॥3॥
1134 पुढें आतां कैंचा
जन्म । ऐसा श्रम वारेसा ॥1॥ सर्वथाही फिरों नये
। ऐसी सोय लागलिया ॥ध्रु.॥ पांडुरंगा ऐसी नाव । तारूं भाव असतां ॥2॥ तुका म्हणे चुकती बापा । पुन्हा खेपा सकळा ॥3॥
1135 दुद दहीं ताक
पशूचें पाळण । त्यांमध्यें कारण घृतसार ॥1॥ हें चि वर्म आम्हा भाविकांचे हातीं । म्हणऊनि चित्तीं धरिला राम
॥ध्रु.॥ लोहो कफ गारा अग्नीचिया काजें । येर्‍हवी तें ओझें कोण वाहे ॥2॥ तुका म्हणे खोरीं पाहारा जतन । जोंवरि हें धन हातीं लागे ॥3॥
1136 वीर विठ्ठलाचे गाढे
। कळिकाळ पायां पडे ॥1॥ करिती घोष जेजेकार । जळती दोषांचे डोंगर ॥ध्रु.॥ क्षमा दया
शांति । बाण अभंग ते हातीं ॥2॥ तुका म्हणे बळी । ते चि एक भूमंडळीं ॥3॥
1137 ऐकें रे जना तुझ्या
स्वहिताच्या खुणा । पंढरीचा राणा मनामाजी स्मरावा ॥1॥ मग कैचें रे बंधन वाचे गातां नारायण । भवसिंधु तो जाण
ये चि तीरी सरेल ॥ध्रु.॥ दास्य करील कळिकाळ बंद तुटेल मायाजाळ । होतील सकळ रिद्धीसिद्धी
म्हणियारीं
॥2॥ सकळशास्त्रांचें सार हें वेदांचें गव्हर । पाहातां विचार
हा चि करिती पुराणें ॥3॥
ब्राह्मण क्षेत्री वैश्य शूद्र चांडाळां आहे अधिकार । बाळें नारीनर आदि करोनि
वेश्या ही ॥4॥ तुका
म्हणे
अनुभवें आम्ही पाडियलें ठावें । आणीक ही दैवें सुख घेती भाविकें ॥5॥
1138 न करीं तळमळ राहें
रे निश्चळ । आहे हा कृपाळ स्वामी माझा ॥1॥ अविनाश सुख देईल निर्वाणी । चुकतील खाणी चौर्‍यांशीच्या
॥ध्रु.॥ आणिकिया जीवां होईल उद्धार । ते ही उपकार घडती कोटि ॥2॥ आहिक्य परत्रीं होसील सरता । उच्चारीं रे वाचा रामराम ॥3॥ तुका म्हणे सांडीं संसाराचा छंद । मग परमानंद पावसील॥4॥
1139 कां रे दास होसी
संसाराचा खर । दुःखाचे डोंगर भोगावया ॥1॥ मिष्टान्नाची गोडी जिव्हेच्या अगरीं । मसक भरल्यावरी स्वाद
नेणे ॥ध्रु.॥ आणीक ही भोग आणिकां इंद्रियांचे । नाहीं ऐसे साचे जवळी कांहीं ॥2॥ रूप दृष्टी धाय पाहातां पाहातां । न घडे सर्वथा आणि तृष्णा ॥3॥ तुका म्हणे कां रे नाशिवंतासाटीं । देवासवें तुटी
करितोसी ॥4॥
1140 बैसोनि निश्चळ करीं
त्याचें ध्यान । देईल तो अन्नवस्त्रदाता ॥1॥ काय आम्हां करणें अधिक सांचुनी । देव जाला ॠणी पुरविता ॥ध्रु.॥ दयाळ
मयाळ जाणे कळवळा । शरणागतां लळा राखों जाणे ॥2॥ न लगे मागणें सांगणें तयासी । जाणे इच्छा तैसी
पुरवी त्याची ॥3॥ तुका
म्हणे लेई अळंकार अंगीं ।
विठ्ठल हा जगीं तूं चि होसी ॥4॥
1141 सोनियांचा कळस ।
माजी भरिला सुरारस ॥1॥ काय करावें प्रमाण
। तुम्ही सांगा संतजन ॥ध्रु.॥ मृत्तिकेचा
घट । माजी अमृताचा सांट ॥2॥ तुका
म्हणे हित ।
तें मज सांगावें त्वरित ॥3॥
सेतावर - अभंग
1142 सेत करा रे फुकाचें
। नाम विठोबारायाचें ॥1॥ नाहीं वेठी जेवा
सारा । जाहाती नाहीं म्हणियारा । सरिक नाहीं रे दुसरा । धनी सारा तुझा तूं ॥ध्रु.॥ जपतप नांगरणी । न
लगे आटी दुनवणी ॥2॥ कर्म
कुळवणी ॥ न लगे धर्मपाळी दोन्ही ॥3॥ ज्ञानपाभारी ती फणी । न लगे करावी पेरणी ॥4॥ बीज न लगे संचिताचें । पीक पिकलें ठायींचे ॥5॥ नाहीं यमाचें चोरटें । विठ्ठल पागोर्‍याच्या
नेटें ॥6॥ पीक न वजे हा भरवसा । करी उद्वेग तो पिसा ॥7॥ सराये सर्व काळ । वांयां न वजे घटिकापळ ॥8॥ प्रेम पिकलें अपार । नाहीं सांटवावया थार ॥9॥ ऐसीये जोडी जो चुकला । तुका म्हणे धिग
त्याला ॥10॥
1143 वोनव्या सोंकरीं ।
सेत खादलें पांखरीं ॥1॥ तैसा खाऊं नको दगा
। निदसुरा राहुनि जागा ॥ध्रु.॥ चोरासवें वाट ॥ चालोनि केलें तळपट ॥ 2॥ डोळे झांकुनि राती ॥ कूर्पी पडे दिवसा जोती ॥3॥ पोसी वांज गाय । तेथें कैची दुध साय ॥4॥ फुटकी सांगडी । तुका म्हणे न पवे
थडी ॥5॥
1144 सेत आलें सुगी
सांभाळावे चारी कोण । पिका आलें परी केलें पाहिजे जतन ॥1॥ सोंकरीं सोंकरीं विसावा तों वरा । नकोउभें आहे तों ॥ध्रु.॥
गोफणेसी गुंडा घालीं पागोर्‍याच्या नेटें । पळती हाहाकारें अवघीं पांखरांची थाटें ॥2॥ पेटवूनि आगटी राहें जागा पालटूनि । पडिलिया मान बळ बुद्धी
व्हावीं दोनी ॥3॥ खळे
दानें विश्व सुखी करीं होतां रासी । सारा सारूनियां ज्याचे भाग देई त्यासी ॥4॥ तुका म्हणे मग नाहीं आपुलें कारण । निज आलें हातां भूस सांडिलें निकण ॥5॥
1145 नका घालूं दुध
जयामध्यें सार । ताकाचे उपकार तरी करा ॥1॥ नेदा तरी हें हो नका देऊं अन्न । फुकाचें जीवन तरी पाजा ॥2॥ तुका म्हणे मज सगुणाची चाड । पुरवा कोणी कोड दुर्बळाचें ॥3॥
उतराधिपदें - 22
1146 क्या गाऊं कोई सुननवाला । देखें
तों सब जग ही भुला ॥1॥ खेलों आपणे राम
इसातें । जैसी वैसी करहों मात ॥ध्रु.॥ काहांसे ल्यावों माधर वाणी । रीझे ऐसी लोक
बिराणी ॥2॥ गिरिधर लाल तो भावहि भुका । राग कला नहिं जानत तुका ॥3॥
1147 छोडे धन मंदिर बन
बसाया । मांगत टूका घरघर खाया ॥1॥ तीनसों हम करवों सलाम । ज्या मुखें बैठा राजाराम ॥ध्रु.॥
तुलसीमाला बभूत चढावे । हरजीके गुण निर्मल गावे ॥2॥ कहे तुका जो साई हमारा । हिरनकश्यप उन्हें मारहि
डारा ॥3॥
1148 मंत्रयंत्र नहिं
मानत साखी । प्रेमभाव नहिं अंतर राखी ॥1॥ राम कहे त्याके पगहूं लागूं । देखत कपट अमिमान दुर भागूं
॥ध्रु.॥ अधिक याती कुलहीन नहिं ज्यानु । ज्याणे नारायन सो प्राणी मानूं ॥2॥ कहे तुका जीव तन डारू वारी । राम उपासिंहु बलियारी ॥3॥
1149 चुराचुराकर माखन
खाया । गौळणीका नंद कुमर कन्हया ॥1॥ काहे बडाई दिखावत मोहि । जाणत हुं प्रभुपणा तेरा खव हि ॥ध्रु.॥ और
बात सुन उखळसुं गळा । बांधलिया आपना तूं गोपाळा ॥2॥ फेरत वनबन गाऊ धरावतें । कहे तुकयाबंधु लकरी लेले हात ॥3॥
1150 हरिसुं मिल दे एक
हि बेर । पाछे तूं फिर नावे घर ॥1॥ मात सुनो दुति आवे मनावन । जाया करति भर जोबन ॥ध्रु.॥
हरिसुख मोहि कहिया न जाये । तव तूं बुझे आगोपाये ॥2॥ देखहि भाव कछु पकरि हात । मिलाइ तुका प्रभुसात ॥3॥
1151 क्या कहुं नहीं
बुझत लोका । लिजावे जम मारत धका ॥1॥ क्या जीवनेकी पकडी आस । हातों लिया नहिं तेरा घांस ॥ध्रु.॥
किसे दिवाने कहता मेरा । कछु जावे तन तूं सब ल्या न्यारा ॥2॥ कहे तुका तूं भया दिवाना । आपना विचार कर ले जाना ॥3॥
1152 कब मरूं पाऊं चरन
तुम्हारे । ठाकुर मेरे जीवन प्यारे ॥1॥ जग रडे ज्याकुं सो मोहि मीठा । मीठा दर आनंदमाहि पैठा
॥ध्रु.॥ भला पाऊं जनम इन्हे बेर । बस मायाके असंग फेर ॥2॥ कहे तुका धन मानहि दारा । वोहिलिये गुंडलीयें पसारा ॥3॥
1153 दासों पाछें दौरे
राम । सोवे खडा आपें मुकाम ॥1॥ प्रेमरसडी बांधी गळे । खैंच चले उधर ॥ध्रु.॥ आपणे जनसु भुल
न देवे । कर हि धर आघें बाट बसावे ॥2॥ तुका प्रभु दीनदयाला । वारि रे तुज पर
हुं गोपाला ॥3॥
1154 ऐसा कर घर आवे राम
। और धंदा सब छोर हि काम ॥ ध्रु॥ इतन गोते काहे खाता । जब तूं आपणा भूल न होता ॥1॥ अंतरजामी जानत साचा । मनका एक उपर बाचा ॥2॥ तुकाप्रभु देसबिदेस । भरिया खाली नहिं लेस ॥3॥
1155 मेरे रामको नाम जो
लेवे बारोंबार । त्याके पाऊं मेरे तनकी पैजार ॥ध्रु.॥ हांसत खेलत चालत
बाट । खाणा खाते सोते खाट ॥1॥ जातनसुं मुजे कछु नहिं प्यार । असते की नही हेंदु धेड चंभार ॥2॥ ज्याका चित लगा मेरे रामको नाव । कहे तुका मेरा चित लगा
त्याके पाव ॥3॥
1156 आपे तरे त्याकी कोण
बराई । औरनकुं भलो नाम घराई ॥ध्रु.॥ काहे भूमि इतना भार
राखे । दुभत धेनु नहिं दुध चाखे ॥1॥ बरसतें मेघ फलतेंहें बिरखा । कोन काम अपनी उन्होति रखा ॥2॥ काहे चंदा सुरज खावे फेरा । खिन एक बैठन पावत घेरा ॥3॥ काहे परिस कंचन करे धातु । नहिं मोल तुटत पावत घातु ॥4॥ कहे तुका उपकार हि काज । सब कररहिया रघुराज ॥5॥
1157 जग चले उस घाट कोन
जाय । नहिं समजत फिरफिर गोदे खाय ॥ध्रु.॥ नहिं एकदो सकल संसार । जो बुझे सो
आगला स्वार ॥1॥ उपर
श्वार बैठे कृष्णांपीठ । नहिं बाचे कोइ जावे लूठ ॥2॥ देख हि डर फेर बैठा तुका । जोवत मारग राम हि एका ॥3॥
1158 भले रे भाई जिन्हें किया चीज
। आछा नहिं मिलत बीज ॥ध्रु.॥ फीरतफीरत पाया सारा । मीटत लोले धन किनारा ॥1॥ तीरथ बरत फिर पाया जोग । नहिं तलमल तुटति भवरोग ॥2॥ कहे तुका मैं ताको दासा । नहिं सिरभार चलावे पासा ॥3॥
1159 लाल कमलि वोढे
पेनाये । मोसु हरिथें कैसें बनाये ॥ध्रु.॥ कहे सखि तुम्हें करति सोर । हिरदा
हरिका कठिन कठोर ॥1॥ नहिं
क्रिया सरम कछु लाज । और सुनाउं बहुत हे भाज ॥2॥ और नामरूप नहिं गोवलिया । तुकाप्रभु माखन खाया ॥3॥
1160 राम कहो जीवना फल
सो ही । हरिभजनसुं विलंब न पाई ॥ध्रु.॥ कवनका मंदर कवनकी झोपरी । एकारामबिन सब हि फुकरी ॥1॥ कवनकी काया कवनकी माया । एकरामबिन सब हि जाया ॥2॥ कहे तुका सब हि चेलहार । एकारामविन नहिं वासार ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
1161 काहे भुला धनसंपत्तीघोर
। रामराम सुन गाउ हो बाप रे ॥ध्रु.॥ राजे लोक सब कहे तूं आपना । जब काल नहीं पाया ठाना ॥1॥ माया मिथ्या मनका सब धंदा । तजो अभिमान भजो गोविंदा ॥2॥ राना रंग डोंगरकी राई । कहे तुका करे
इलाहि ॥3॥
1162 काहे रोवे आगले
मरना । गंव्हार तूं भुला आपना ॥ध्रु.॥ केते मालुम नहिं पडे । नन्हे बडे गये सो ॥1॥ बाप भाई लेखा नहिं । पाछें तूं हि चलनार ॥2॥ काले बाल सिपत भये । खबर पकडो तुका कहे ॥3॥
1163 क्या मेरे राम कवन
सुख सारा । कहकर दे पुछूं दास तुम्हारा ॥ध्रु.॥ तनजोबनकी कोन बराई । ब्याधपीडादि स काटहि खाई ॥1॥ कीर्त बधाऊं तों नाम न मेरा । काहे झुटा पछतऊं घेरा ॥2॥ कहे तुका नहिं समज्यात मात । तुम्हारे शरन
हे जोडहि हात ॥3॥
1164 देखत आखों झुटा
कोरा । तो काहे छोरा घरंबार ॥ध्रु.॥ मनसुं किया चाहिये पाख । उपर खाक पसारा ॥1॥ कामक्रोधसो संसार । वो सिरभार चलावे ॥2॥ कहे तुका वो संन्यास । छोडे आस तनकी हि
॥3॥
1165 रामभजन सब सार मिठाई । हरि संताप
जनमदुख राई ॥ध्रु.॥ दुधभात घृत सकरपारे । हरते भुक नहि अंततारे ॥1॥ खावते जुग सब चलिजावे । खटमिठा फिर पचतावे ॥2॥ कहे तुका रामरस जो पावे । बहुरि फेरा वो कबहु न खावे ॥3॥
1166 बारंबार काहे मरत
अभागी । बहुरि मरन संक्या तोरेभागी ॥ध्रु.॥ ये हि तन करते क्या ना होय । भजन
भगति करे वैकुंठे जाय ॥1॥
रामनाम मोल नहिं वेचे कबरि । वो हि सब माया छुरावत झगरी ॥2॥ कहे तुका मनसुं मिल राखो । रामरस जिव्हा नित्य चाखो ॥3॥
1167 हम दास तीन्हके
सुनाहो लोकां । रावणमार विभीषण दिई लंका ॥ध्रु.॥ गोबरधन नखपर गोकुल राखा । बर्सन लागा जब मेंहुं फत्तरका ॥1॥ वैकुंठनायक काल कौंसासुरका । दैत डुबाय सब मंगाय गोपिका ॥2॥ स्तंभ फोड पेट चिरीया कश्यपका ।
प्रल्हाद के लियें कहे भाई तुकयाका ॥3॥
साख्या 30
1168 तुका बस्तर बिचारा
क्यों करे रे । अंतर भगवा न होय । भीतर मैला केंव मिटे रे । मरे उपर धोय ॥1॥
1169 रामराम कहे रे मन ।
औरसुं नहिं काज । बहुत उतारे पार । आघे राख तुकाकी लाज ॥1॥
1170 लोभीकें चित धन
बैठे । कामीन चित्त काम । माताके चित पुत बैठें । तुकाके मन राम ॥1॥
1171 तुका पंखिबहिरन
मानुं । बोई जनावर बाग । असंतनकुं संत न मानूं । जे वर्मकुं दाग ॥1॥
1172 तुका राम बहुत मिठा
रे । भर राखूं शरीर । तनकी करूं नावरि । उतारूं पैल तीर ॥1॥
1173 संतन पन्हयां लें
खडा । राहूं ठाकुरद्वार । चलत पाछेंहुं फिरों । रज उडत लेऊं सीर ॥1॥
1174 तुकाप्रभु बडो न
मनूं न मानूं बडो । जिसपास बहु दाम । बलिहारि उस मुखकी । जीसेती निकसे राम ॥1॥
1175 राम कहे सो मुख
भलारे । खाये खीर खांड । हरिबिन मुखमो धूल परी रे । क्या जनि उस रांड ॥1॥
1176 राम कहे सो मुख भला
रे । बिन रामसें बीख । आव न जानूं रमते बेरों । जब काल लगावे सीख ॥1॥
1177 कहे तुका में सवदा
बेचूं । लेवेके तन हार । मिठा साधुसंतजन रे । मुरुखके सिर मार ॥1॥
1178 तुका दास तिनका रे
। रामभजन निरास । क्या बिचारे पंडित करो रे । हात पसारे आस ॥1॥
1179 तुका प्रीत रामसुं
। तैसी मिठी राख । पतंग जाय दीप परे रे । करे तनकी खाक ॥1॥
1180 कहे तुका जग भुला
रे । कह्य न मानत कोय । हात परे जब कालके । मारत फोरत डोय ॥1॥
1181 तुका सुरा नहि
सबदका रे । जब कमाइ न होये । चोट साहे घनकि रे । हिरा नीबरे तोये ॥1॥
1182 तुका सुरा बहुत
कहावे । लडत विरला कोये । एक पावे उंच पदवी । एक खौंसां जोये ॥1॥
1183 तुका मा†या पेटका ।
और न जाने कोये । जपता कछु रामनाम । हरिभगतनकी सोये ॥1॥
1184 काफर सोही आपण बुझे
। आला दुनियां भर । कहे तुका तुम्हें सुनो रे भाई । हिरिदा जिन्होका
कठोर ॥1॥
1185 भीस्त न पावे मालथी
। पढीया लोक रिझाये । निचा जथें कमतरिण । सो ही सो फल खाये ॥1॥
1186 फल पाया तो खुस भया
। किन्होसुं न करे बाद । बान न देखे मिरगा रे । चित्त मिलाया नाद ॥1॥
1187 तुका दास रामका ।
मनमे एक हि भाव । तो न पालटू आव । ये हि तन जाव ॥1॥
1188 तुका रामसुं चित
बांध राखूं । तैसा आपनी हात । धेनु बछरा छोर जावे । प्रेम न छुटे सात ॥1॥
1189 चितसुं चित जब मिले
। तब तनु थंडा होये । तुका मिलनां जिन्होसुं । ऐसा विरला कोये ॥1॥
1190 चित मिले तो सब
मिले । नहिं तो फुकट संग । पानी पाथर येक ही ठोर । कोरनभिगे अंग ॥1॥
1191 तुका संगत तीन्हसें
कहिये । जिनथें सुख दुनाये । दुर्जन तेरा मू काला । थीतो प्रेम घटाये ॥1॥
1192 तुका मिलना तो भला
। मनसुं मन मिल जाय । उपर उपर माटि घसनी । उनकि कोन बराई ॥1॥
1193 तुका कुटुंब छोरे
रे । लरके जोरों सिर गुंदाय । जबथे इच्छा नहिं मुई । तब तूं किया काय ॥1॥
1194 तुका इच्छा मीटइ तो
। काहा करे चट खाक । मथीया गोला डारदिया तो । नहिं मिले फेरन ताक ॥1॥
1195 ब्रीद मेरे
साइंयाके । तुका चलावे पास । सुरा सो हि लरे हमसें । छोरे तनकी आस ॥1॥
1196 कहे तुका भला भया ।
हुं हुवा संतनका दास । क्या जानूं केते मरता । जो न मिटती मनकी आस ॥1॥
1197 तुका और मिठाई क्या
करूं रे । पाले विकारपिंड । राम कहावे सो भली रुखी । माखन खांडखीर ॥1॥
1198 म्हणसी
नाहीं रे संचित । न करीं न करीं ऐसी मात ॥1॥ लाहो घेई हरिनामाचा । जन्म जाऊं नेदीं साचा ॥ध्रु.॥ गळां पडेल
यमफांसी । मग कैंचा हरि म्हणसी ॥2॥ पुरलासाटीं देहाडा । ऐसें न म्हणे न म्हणे मूढा ॥3॥ नरदेह दुबळा । ऐसें न म्हणे रे चांडाळा ॥4॥ तुका म्हणे सांगों किती । सेको तोंडीं पडेल माती ॥5॥
1199 संतांचा महिमा तो
बहु दुर्गम । शाब्दीकांचे काम नाहीं येथें ॥1॥ बहु धड जरी जाली म्हैस गाय । तरी होईल काय कामधेनु ॥2॥ तुका म्हणे अंगें व्हावें तें आपण । तरी च महिमान येईल कळों ॥3॥
1200 नाहीं संतपण मिळतें
हें हाटीं । हिंडतां कपाटीं रानीं वनीं ॥1॥ नये मोल देतां धनाचिया राशी । नाहीं तें आकाशीं पाताळीं
तें ॥1॥ तुका म्हणे मिळे जिवाचिये साटीं । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नये ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.