तुकारामगाथा
101 आतां तरी पुढें हा
चि उपदेश । नका करूं नाश आयुष्याचा ॥1॥ सकळांच्या पायां माझें दंडवत । आपुलालें चित्त शुद्ध करा
॥ध्रु.॥ हित तें करावे देवाचें चिंतन । करूनियां मन एकविध ॥2॥ तुका ह्मणे लाभ होय तो व्यापार । करा काय फार शिकवावें ॥3॥
102 भक्ताविण
देवा । कैंचें रूप घडे सेवा ॥1॥ शोभविलें येर येरां । सोनें एके ठायीं हिरा ॥ध्रु.॥ देवाविण भक्ता । कोण
देता निष्कामता ॥2॥ तुका म्हणे बाळ
। माता जैसें स्नेहजाळ ॥3॥
103 विश्वाचा जनिता ।
ह्मणे यशोदेसि माता ॥1॥ ऐसा भक्तांचा
अंकित । लागे तैसी लावी प्रीत ॥ध्रु.॥ निष्काम निराळा । गोपी लावियेल्या चाळा ॥2॥ तुका म्हणे आलें । रूपा अव्यक्त चांगलें
॥3॥
104 काय दिनकरा । केला
कोंबड्यानें खरा ॥1॥ कां हो ऐसा संत ठेवा । भार माझे माथां देवा ॥ध्रु.॥ आडविलें दासीं ।
तरि कां मरती उपवासी ॥2॥ तुका म्हणे हातीं
। कळा सकळ अनंतीं ॥3॥
105 जेवितां ही घरी ।
नाक हागतिया परी ॥1॥ ऐसियाचा करी चाळा ।
आपुली च अवकळा ॥ध्रु.॥ सांडावें मांडावें । काय ऐसें नाहीं ठावें ॥2॥ तुका ह्मणे करी । ताका दुधा एक सरी ॥3॥
106 हो का पुत्र पत्नी
बंधु । त्यांचा तोडावा संबंधु ॥1॥ कळों आलें खट्याळसें । शिवों नये लिंपों दोषें ॥ध्रु.॥ फोडावें मडकें । मेलें लेखीं
घायें एकें ॥2॥ तुका म्हणे त्यागें
। विण चुकीजेना भोगें ॥3॥
107 व्याल्याविण करी
शोभनतांतडी । चार ते गधडी करीतसे ॥1॥ कासया पाल्हाळ आणिकांचे देखी । सांगतां नव्हे सुखी साखरेसि
॥ध्रु.॥ कुंथाच्या ढेकरें न देवेल पुष्टी । रूप दावी कष्टी मिळण वरी
॥2॥ तुका म्हणे अरे वाचाळ हो ऐका । अनुभवेंविण नका वाव घेऊं ॥3॥
108 जेणें घडे नारायणीं
अंतराय । होत बाप माय वर्जावीं तीं ॥1॥ येर प्रिया पुत्र धना कोण लेखा । करिती तीं दुःखा पात्र शत्रु
॥ध्रु.॥ प्रल्हादें जनक बिभीषणें बंधु । राज्य माता निंदु भरतें
केली ॥2॥ तुका म्हणे सर्व धर्म हरिचे पाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥3॥
109 मान अपमान गोवे ।
अवघे गुंडूनी ठेवावे ॥1॥ हें चि देवाचें
दर्शन । सदा राहे समाधान ॥ध्रु.॥ शांतीची वसती । तेथें खुंटे काळगती ॥2॥ आली ऊर्मी साहे । तुका म्हणे थोडें
आहे ॥3॥
110 थोडें आहे थोडें
आहे । चित्त साहे जालिया ॥1॥ हर्षामर्ष नाहीं अंगीं
। पांडुरंगीं सरलें तें ॥ध्रु.॥ अवघ्या साधनांचें सार । न लगे फार
शोधावें ॥2॥ तुका ह्मणे लटिकें
पाहें । सांडीं देह अभिमान ॥3॥
111 आतां उघडीं डोळे ।
जरी अद्यापि न कळे ॥ तरी मातेचिये खोळे । दगड आला पोटासि ॥1॥ मनुष्यदेहा ऐसा निध । साधिली ते साधे सिद्ध ॥ करूनि
प्रबोध । संत पार उतरले ॥ध्रु.॥ नाव चंद्रभागे तीरीं । उभी पुंडलीकाचे द्वारीं ॥ कट
धरूनियां करीं । उभाउभी पालवी ॥2॥ तुका म्हणे फुकासाठीं । पायीं घातली या मिठी ॥ होतो उठाउठी । लवकरीच
उतार ॥3॥
112 न करीं संग राहें
रे निश्चळ । लागों नेदीं मळ ममतेचा ॥1॥ या नांवें अद्वैत खरें ब्रह्मज्ञान ।
अनुभवावांचून बडबड ते ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचा जय वासनेचा क्षय ।
संकल्पा ही न ये वरी मन ॥2॥ तुका म्हणे न ये
जाणीव अंतरा । अंतरीं या थारा आनंदाचा ॥3॥
113 पंढरीचा महिमा ।
देतां आणीक उपमा ॥1॥ ऐसा ठाव नाहीं
कोठें । देव उभाउभी भेटे ॥ध्रु.॥ आहेति सकळ । तीर्था
काळें देती फळ ॥2॥ तुका म्हणे पेठ । भूमिवरी हे वैकुंठ ॥3॥
114 तीर्था धोंडा
पाणी । देव रोकडा सज्जनीं ॥1॥ मिळालिया संतसंग । समपिऩतां भलें अंग ॥ध्रु.॥ तीर्था भाव
फळे । येथें आनाड तें वळे ॥2॥ तुका म्हणे पाप । गेलें गेल्या कळे ताप ॥3॥
115 घेऊनियां चक्र गदा
। हा चि धंदा करी तो ॥1॥ भक्ताराखे
पायापासीं । दुर्जनासी संहारी ॥ध्रु.॥ अव्यक्त
तें आकारलें । रूपा आलें गुणवंत ॥2॥ तुका म्हणे पुरवी इच्छा । जया तैसा विठ्ठल ॥3॥
116 देखोनि पुराणिकांची
दाढी । रडे काढूनी नाक ओढी ॥1॥ प्रेम खरें दिसे जना । भिन्न अंतरीं भावना ॥ध्रु.॥ आवरितां नावरे ।
खुर आठवी नेवरे ॥2॥ बोलों नयें
मुखावाटां । म्हणे होतां ब्यांचा तोटा ॥3॥ दोन्ही सिंगें चारी पाय । खुणा दावी म्हणे होय ॥4॥ मना आणितां बोकड । मेला त्याची चरफड ॥5॥ होता भाव पोटीं । मुखा आलासे शेवटीं ॥6॥ तुका म्हणे कुडें । कळों येतें तें रोकडें ॥7॥
117 दुर्जनाची गंधी
विष्ठेचिया परी । देखोनियां दुरी व्हावें तया ॥1॥ अइका हो तुम्ही
मात हे सज्जन । करूं संघष्टन नये बोलों ॥ध्रु.॥ दुर्जनाचे अंगीं
अखंड विटाळ । वाणी रजस्वला स्रवे तैशी ॥2॥ दुर्जनाचें भय धरावें त्यापरी । पिसाळलेवरी धांवे श्वान ॥3॥ दुर्जनाचा भला नव्हे अंगसंग । बोलिलासे त्याग देशाचा त्या ॥4॥ तुका म्हणे किती सांगावें पृथक । अंग कुंभीपाक दुर्जनाचें ॥5॥
118 अतिवादी नव्हे
शुद्ध या बीजाचा । ओळखा जातीचा अंत्यज तो ॥1॥ वेद श्रुति नाहीं ग्रंथ ज्या प्रमाण । श्रेष्ठाचें वचन न मानी
जो ॥ध्रु.॥ तुका म्हणे मद्यपानाचें मिष्टान्न । तैसा तो दुर्जन शिवों नये ॥2॥
119 शब्दा नाहीं धीर ।
ज्याची बुद्धी नाहीं स्थिर ॥1॥ त्याचें न व्हावे
दर्शन । खळा पंगती भोजन ॥ध्रु.॥ संतास जो निंदी । अधम लोभासाठीं वंदी ॥2॥ तुका ह्मणे पोटीं । भाव अणीक जया होटीं ॥3॥
120 चोरें चोरातें
करावा उपदेश । आपुला अभ्यास असेल तो ॥1॥ शिंदळीच्या मागें वेचितां पाउलें । होइऩल आपुलें तिच्या
ऐसें ॥ध्रु.॥ तुका म्हणे भितो पुढिलिया दत्ता । ह्मणऊनि चिंता उपजली ॥2॥
121 मांडवाच्या दारा ।
पुढें आणिला ह्मातारा ॥1॥ ह्मणे नवरी आणा
रांड । जाळा नवर्याचे तोंड ॥ध्रु.॥ समय न कळे । काय उपयोगीं ये वेळे ॥2॥ तुका ह्मणे खरा । येथूनिया दूर करा ॥3॥
122 कांहीं
नित्यनेमाविण । अन्न खाय तो श्वान ॥ वांयां मनुष्यपण । भार वाहे तो वृषभ ॥1॥ त्याचा होय भूमी भार । नेणे यातीचा आचार ॥ जाला दावेदार ।
भोगवी अघोर पितरांसि ॥ध्रु.॥ अखंड अशुभ वाणी । खरें न बोले स्वप्नीं ॥ पापी तयाहुनी ।
आणीक नाहीं दुसरा ॥2॥ पोट पोसी एकला ।
भूतीं दया नाहीं ज्याला ॥ पाठीं लागे आल्या । अतिताचे दाराशीं ॥3॥ कांहीं संतांचे पूजन । न घडे तीर्थांचें भ्रमण ॥ यमाचा आंदण
। सीण थोर पावेल ॥4॥ तुका म्हणे
त्यांनीं । मनुष्यपणा केली हानी । देवा विसरूनी । गेलीं ह्मणतां मी माझें ॥5॥
123 कन्या गो करी कथेचा
विकरा । चांडाळ तो खरा तया नांवें ॥1॥ गुण अवगुण हे दोन्ही प्रमाण । यातिशीं कारण नाहीं देवा ॥2॥ आशाबद्ध नये करूं तें करिती । तुका म्हणे जाती
नरकामधीं ॥3॥
124 हरिहरां भेद ।
नाहीं करूं नये वाद ॥1॥ एक एकाचे हृदयीं ।
गोडी साखरेच्या ठायीं ॥ध्रु.॥ भेदकासी नाड । एक वेलांटीच आड ॥2॥ उजवें वामांग । तुका म्हणे एकचि अंग ॥3॥
125 वक्त्या आधीं मान ।
गंध अक्षता पूजन । श्रोता यति जाला जाण । तरी त्या नाहीं उचित ॥1॥ शीर सर्वांगा प्रमाण । यथाविधि कर चरण । धर्माचें पाळण ।
सकळीं सत्य करावें ॥ध्रु.॥ पट्ट पुत्र सांभाळी । पिता त्याची आज्ञा पाळी ।
प्रमाण सकळीं । ते मर्यादा करावी ॥2॥ वरासनीं पाषाण । तो न मानावा सामान्य । येर उपकरणें ।
सोनियाचीं परी तीं नीच ॥3॥ सोनियाचा पैंजण ।
मुगुटमणि केला हीण । जयाचें कारण । तया ठायीं अळंकार ॥4॥ सेवका स्वामीसाठीं मान । त्याचें नाम त्याचें धन । तुका
ह्मणे जाण । तुह्मी संत तदथाअ ॥5॥
126 घरीं रांडा पोरें
मरती उपवासीं । सांगे लोकांपासीं थोरपण ॥1॥ नेऊनियां घरा दाखवावें काय । काळतोंडा जाय चुकावूनि ॥2॥ तुका म्हणे आम्ही जाणों त्या प्रमाण । ठकावे हे जन तैसे नहों ॥3॥
जोहार - अभंग 3
127 मायबाप जोहार ।
सारा साधावया आलों वेसकर ॥1॥ मागील पुढील करा
झाडा । नाहीं तरी खोडा घालिती जी ॥ध्रु.॥ फांकुं नका रुजू जालिया वांचून ।
सांगा जी कोण घरीं तीं धण्या ॥2॥
आजि मायबाप करा तडामोडी
। उद्यां कोणी घडी राहेना हो ॥3॥ तुका म्हणे कांहीं न चले ते बोली । अखरते सालीं झाडा घेती ॥4॥
128 येऊं द्या जी
कांहीं वेसकरास । आंतून बाहेर वोजेचा घास ॥1॥ जों यावें तों हात चि रिता नाहीं । कधीं तरीं कांहीं
द्यावें घ्यावें ॥2॥ तुका म्हणे उद्यां
लावीन म्हनेरा । जे हे दारोदारांभोंवतीं फिरा ॥3॥
129 देती घेती परज गेली
। घर खालीं करूनियां ॥1॥ धांवणियाचे न पडे
हातीं । खादली राती काळोखी ॥ध्रु.॥ वघियांचे अवघें नेलें । काहीं ठेविलें नाहीं मागें ॥2॥ सोंग संपादुनि दाविला भाव । गेला आधीं माव वरि होती ॥3॥ घराकडे पाहूं नयेसें चि जालें । अमानत केलें दिवाणांत ॥4॥ आतां तुका कोणा न लगे चि हातीं । जाली ते निश्चिती बोलों
नये ॥5॥
130 शुकसनकादिकीं
उभारिला बाहो । परिक्षितीला हो दिसां सातां ॥1॥ उठाउठी करी स्मरणाचा धांवा । धरवत देवा नाहीं धीर ॥ध्रु.॥ त्वरा जाली गरुड टाकियेला
मागें । द्रौपदीच्या लागें नारायणें ॥2॥ तुका म्हणे करी बहुच तांतडी । प्रेमाची आवडी लोभ फार ॥3॥
131 बोललों तें कांहीं
तुमचिया हिता । वचन नेणतां क्षमा कीजे ॥1॥ वाट दावी तया न लगे रुसावें । अतित्याइऩ जीवें नाश पावे
॥ध्रु.॥ निंब दिला रोग तुटाया अंतरीं । पोभाळितां
वरि आंत चरे ॥2॥ तुका म्हणे हित
देखण्यासि कळे । पडती आंधळे कूपा माजी ॥3॥
132 माकडें मुठीं
धरिलें फुटाणे । गुंतले ते नेणे हात तेथें ॥1॥ काय तो तयाचा लेखावा अन्याय । हित नेणे काय आपुलें तें
॥ध्रु.॥ शुकें निळकेशीं गोवियेले पाय । विसरोनि जाय पक्ष दोन्ही ॥2॥ तुका म्हणे एक ऐसे पशुजीव । न चले उपाव कांहीं तेथें ॥3॥
133 हरि तूं निष्ठ निर्गुण । नाहीं माया बहु कठिण । नव्हे तें
करिसी आन । कवणें नाहीं केलें तें ॥1॥ घेऊनि हरिश्चंद्राचें वैभव । राज्य घोडे भाग्य सर्व । पुत्र
पत्नी जीव । डोंबाघरीं वोपविलीं ॥ध्रु.॥ नळा दमयंतीचा योग । बिघडिला त्यांचा
संग । ऐसें जाणे जग । पुराणें ही बोलती ॥2॥ राजा शिबी चक्रवर्ती । कृपाळु दया भूतीं । तुळविलें अंतीं ।
तुळें मास तयाचें ॥3॥ कर्ण भिडता
समरंगणीं । बाणीं व्यापियेला रणीं । मागसी पाडोनी । तेथें दांत तयाचे ॥4॥ बळी सर्वस्वें उदार । जेणें उभारिला कर । करूनि काहार । तो
पाताळीं घातला ॥5॥ श्रियाळाच्या
घरीं । धरणें मांडिलें मुरारी । मारविलें करीं । त्याचें बाळ त्याहातीं ॥6॥ तुज भावें जे भजती । त्यांच्या संसारा हे गति । ठाव नाहीं
पुढती। तुका म्हणे करिसी तें ॥7॥
134 चाल केलासी मोकळा ।
बोल विठ्ठल वेळोवेळां ॥1॥ तुज पापचि नाहीं
ऐसें । नाम घेतां जवळीं वसे ॥ध्रु.॥ पंच पातकांच्या कोडी । नामें जळतां न लगे घडी ॥2॥ केलीं मागें नको राहों । तुज समान आम्ही आहों
॥3॥ करीं तुज जीं करवती । आणिक नामें घेऊं किती ॥4॥ तुका म्हणे काळा । रीग नाहीं निघती ज्वाळा ॥5॥
135 बाळ बापा म्हणे काका
। तरी तो कां निपराध ॥1॥ जैसा तैसा भाव गोड
। पुरवी कोड विठ्ठल ॥ध्रु.॥ साकरेसि ह्मणतां धोंडा । तरी कां तोंडा न रुचे ॥2॥ तुका म्हणे आरुष बोल । नव्हे फोल आहाच ॥3॥
136 चित्तीं नाहीं तें
जवळीं असोनि काय । वत्स सांडी माय तेणें न्यायें ॥1॥ प्रीतीचा तो वायु गोड लागे मात । जरी जाय चित्त मिळोनियां ॥2॥ तुका म्हणे अवघें फिकें भावाविण । मीठ नाहीं अन्न तेणें न्यायें ॥3॥
137 काय कशी करिती गंगा
। भीतरिं चांगा नाहीं तो ॥1॥ अधणीं कुचर बाहेर
तैसा । नये रसा पाकासि ॥ध्रु.॥ काय टिळे करिती माळा । भाव खळा नाहीं त्या ॥2॥ तुका म्हणे प्रेमें विण । बोले भुंके अवघा शीण ॥3॥
138 शिंदळा साल्याचा
नाहीं हा विश्वास । बाईल तो त्यास न विसंभे ॥1॥ दुष्ट बुद्धी चोरी करी निरंतर । तो म्हणे इतर
लोक तैसे ॥2॥ तुका म्हणे जया
चित्तीं जे वासना । तयाची भावना तयापरी ॥3॥
काला चेंडुफळी - अभंग 100
139 झेला रे झेला
वरचेवर झेला । हातिचें गमावी तो पाठीं साहे टोला ॥1॥ त्रिगुणाचा चेंडू हातें झुगारी निराळा । वरिलिया मुखें मन
लावी तेथें डोळा ॥ध्रु.॥ आगळा होऊनि धरी वरिचिया वरी । चपळ तो जिंके
गांढव ठके येरझारीं ॥2॥ हातीं सांपडलें उभें बैसों नेदी कोणी । सोरीमागें सोरी घेती
ओणवें करूनि ॥3॥ डाइप पडिलिया सोसी
दुःखाचे डोंगर । पाठीवरी भार भोंवता ही उभा फेर ॥4॥ तुका म्हणे सुख पाहे तयाचें आगळें । जिंकी तो हरवी कोणी एका तरी काळें
॥5॥
140 अझुनि कां थीर पोरा
न म्हणसी किर । धरुनियां धीर लाजे बुर निघाला ॥1॥ मोकळा होतासि कां रे पडिलासि डाइप । वरिलांचा भार आतां
उतरेसा नाहीं ॥ध्रु.॥ मेळवूनि मेळा एकाएकीं दिली मिठी । कविळलें एक बहु बैसविलीं
पाठीं ॥2॥ तळील तें वरी वरील तें येतें तळा । न सुटे तोंवरी येथें
गुंतलिया खेळा ॥3॥ सांडितां ठाव पुढें
साईल धरी हात
। चढेल तो पडेल ऐसी ऐका रे मात ॥4॥ तुका म्हणे किती आवरावे हात पाय । न खेळावें तोंच बरें वरी न ये डाय ॥5॥
कोडें - अभंग 2
141 कोडें रे कोडें ऐका
हें कोडें । उगवूनि फार राहे गुंतोनियां थोडें ॥1॥ पुसतसे सांगा मी हें माझें ऐसें काई ॥
रुसूं नका नुगवे तो झवे आपुली आई ॥ध्रु.॥ सांगतों हें मूळ काहीं न धरावी खंती । ज्यालें ज्यवो मेलें
मरो प्रारब्धा हातीं ॥2॥ तुका म्हणे
अभिमान सांडावा सकळीं । नये अंगावरी वांयां येऊं देऊं कळी ॥3॥
142 नुगवे तें उगवून
सांगितलें भाई । घालुनियां ताळा आतां शुद्ध राखा घाई ॥1॥ आतां कांहीं नाहीं राहिलें । म्यां आपणा आपण पाहिलें
॥ध्रु.॥ कमाईस मोल येथें नका रीस मानू । निवडूं नये मज
कोणा येथें वानूं ॥2॥ तुका म्हणे
पदोपदीं कान्हो वनमाळी । जयेजत मग सेवटिला एक वेळीं ॥3॥
143 हारस आनंदाचा । घोष
करा हरिनामाचा । कोण हा दैवाचा । भाग पावे येथील ॥1॥ पुण्य पाहिजे बहुत । जन्मांतरींचें संचित । होईल करीत । आला
अधिकारी तो ॥ध्रु.॥ काय पाहातां हे भाई । हरुषें नाचा धरा घाई । पोटभरी कांहीं ।
घेतां उरी कांहीं ठेवा ॥2॥ जें सुख दृष्टी आहे
। तें च अंतरीं जो लाहे । तुका म्हणे काय । कळीकाळ तें बापुडें ॥3॥
144 अवघे गोपाळ म्हणती या
रे करूं काला । काय कोणाची सिदोरी ते पाहों द्या मला । नका कांहीं मागें
पुढें रे ठेवूं खरें च बोला । वंची वंचला तो चि रे येथें भोवंडा त्याला ॥1॥ घेतल्या वांचून झाडा रे नेदी आपुलें कांहीं । एकां एक
ग्वाही बहुत देती मोकळें नाहीं । ताक सांडी येर येर रे काला भात भाकरी दहीं । आलें घेतो
मध्यें बैसला नाहीं आणवीत तें ही ॥ध्रु.॥ एका नाहीं धीर तांतडी दिल्या सोडोनि
मोटा । एक सोडितील गाठी रे एक चालती वाटा । एक उभा भार वाहोनि पाहे उगाचि खोटा ।
एक ते करूनि आराले आतां ऐसें चि घाटा ॥2॥ एकीं स्थिराविल्या गाई रे एक वळत्या देती । एकांच्या फांकल्या वोढाळा फेरे भोंवतीं
घेत । एकें चाराबोरा गुंतलीं नाहीं जीवन चित्तीं । एक एका चला म्हणती एक
हुंबरी घेती ॥3॥ एकीं एकें वाटा
लाविलीं भोळीं नेणतीं मुलें । आपण घरींच गुंतले माळा नासिलीं फुलें । गांठीचें तें सोडूं
नावडे खाय आइतें दिलें । सांपडलें वेठी वोढी रे भार वाहातां मेलें ॥4॥ एक ते माया गुंतले घरीं बहुत काम । वार्ता ही नाहीं तयाची
तया कांहीं च ठावें । जैसें होतें शिळें संचित तैसें लागलें खावें । हातोहातीं
गेलें वेचुनि मग पडिलें ठावें ॥5॥ एकीं हातीं पायीं पटे रे अंगीं लाविल्या राखा । एक ते सोलिव
बोडके केली सपाट शिखा । एक ते आळसी तळीं रे वरी वाढिल्या काखा । सिदोरी वांचून बुद्धी रे
केला अवघ्यां वाखा ॥6। तुका म्हणे आतां
कान्होबा आम्हा वांटोनि द्यावें । आहे नाहीं आम्हापाशीं
तें तुज अवघेंचि ठावें । मोकलितां तुम्ही शरण आम्ही कवणासि जावें । कृपावंते कृपा केली रे पोट भरे तों खावें ॥7॥
145 बैसवुनि फेरी ।
गडियां मध्यभागीं हरी । अवघियांचें करी । समाधान सारिखें ॥1॥ पाहे तो देखे समोर । भोगी अवघे प्रकार । हरुषें झेली कर ।
कवळ मुखीं देती ते ॥ध्रु.॥ बोले बोलतिया सवें । देतील तें त्यांचें घ्यावें । एक एका
ठावें । येर येरा अदृश्य ॥2॥ तुका ह्मणे देवा ।
बहु आवडीचा हेवा । कोणाचिया जीवा वाटों नेदी विषम ॥3॥
146 आह्मां निकट वासें
। कळों आलें जैसें तैसें । नाहीं अनारीसें । कान्होबाचे अंतरीं ॥1॥ पीडती आपुल्या भावना । जैसी जयाची वासना । कर्माचा देखणा ।
पाहे लीळा कौतुक ॥ध्रु.॥ खेळ खेळे न पडे डाई । ज्याचा भार त्याच्या ठायीं । कोणी
पडतील डाई । कोणी कोडीं उगवीती ॥2॥ तुका म्हणे कवळ । हातीं घेऊनि गोपाळ । देतो ज्यांचें बळ । त्यांसि
तैसा विभाग ॥3॥
147 काम सारूनि सकळ ।
आले अवघे गोपाळ । जाली आतां वेळ । म्हणती आणा सिदोर्या ॥1॥ देती आपुलाला झाडा । गाई बैसविल्या वाडां ।
दोंदिल बोबडा । वांकडएाचा हरि
मेळीं ॥ध्रु.॥ आपुलालिये आवडी । मुदा बांधल्या परवडी । निवडूनियां गोडी ।
हरि मेळवी त्यांत तें ॥2॥ भार वागविला खांदीं
। नव्हती मिळाली जों मांदी । सकाळांचे संदी । वोझीं अवघीं उतरलीं ॥3॥ मागे जो तांतडी । त्यासि रागा येती गडी । तुझी कां रे कुडी
। येथें मिथ्या भावना ॥4॥ एक एकाच्या संवादें
। कैसे धाले ब्रह्मानंदें । तुका म्हणे पदें । या रे वंदूं हरीचीं ॥5॥
148 यमुनें पाबळीं ।
गडियां बोले वनमाळी । आणा सिदो†र्या सकळी
। काला करूं आजी । अवघें एके ठायीं । करूनि स्वाद त्याचा पाहीं । मजपाशीं आहे
तें ही । तुम्हामाजी देतों ॥1॥ म्हणती बरवें गोपाळ । म्हणती बरवें गोपाळ ।
वाहाती सकळ । मोहरी पांवे आनंदें । खडकीं सोडियेल्या मोटा । अवघा केला एकवटा । काला करूनियां
वांटा । गडियां देतो हरि ॥ध्रु.॥ एकापुढें एक । घाली हात पसरी मुख । गोळा पांवे तया सुख ।
अधिक चि वाटे । ह्मणती गोड जालें । ह्मणती गोड जालें । आणिक देई । नाहीं पोट धालें
॥2॥ हात नेतो मुखापासीं । एर आशा तोंड वासी । खाय आपण तयासी ।
दावी वांकुलिया । देऊनियां मिठी । पळे लागतील पाठीं । धरूनि काढितील ओठीं । मुखामाजी खाती ॥3॥ म्हणती ठकडा रे कान्हा । लावी घांसा भरी राणा । दुम करितो
शहाणा । पाठोवाठीं तयाच्या । अवघियांचे खाय । कवळ कृष्णा माझी माय । सुरवर म्हणती
हाय हाय । सुखा अंतरलों ॥4॥ एक एका मारी ।
ढुंगा पाठी तोंडावरी । गोळा न साहवे हरि । म्हणे
पुरे आतां । येतो काकुलती । गोळा न साहवे श्रीपती । म्हणे खेळों
आतां नीती । सांगों आदरिलें ॥5॥ आनंदाचे फेरी । माजी घालुनियां हरी । एक घालिती हुंबरी ।
वाती सिंगें पांवे । वांकडे बोबडे । खुडे मुडे एक लुडे । कृष्णा आवडती पुढें ।
बहु भाविक ते ॥6॥ करी कवतुक ।
त्यांचें देखोनियां मुख । हरी वाटतसे सुख । खदखदां हांसे । एक एकाचें उच्छष्ट । खातां न
मानिती वीट । केलीं लाजतां ही धीट । आपुलिया संगें ॥7॥ नाहीं ज्याची गेली भुक । त्याचें पसरवितो मुख । अवघियां
देतो सुख । सारिखेंचि हरी । म्हणती भला भला हरी । तुझी संगती रे बरी । आतां चाळविसी तरी ।
न वजों आणिकांसवें ॥8॥ गाई विसरल्या चार ।
पक्षी श्वापदांचे भार । जालें यमुनेचें स्थिर । जळ वाहों ठेलें । देव पाहाती सकळ । मुखें घोटूनियां
लाळ । धन्य ह्मणती गोपाळ । धिग जालों आम्ही ॥9॥ म्हणती कैसें करावें । म्हणती कैसें करावें ।
यमुनाजळीं व्हावें । मत्स्य शेष घ्यावया । सुरवरांचे थाट । भरलें यमुनेचें तट ।
तंव अधिकची होंट । मटमटां वाजवी ॥10॥ आनंदें सहित । क्रीडा करी गोपीनाथ । म्हणती
यमुनेंत हात । नका धुऊं कोणी । ह्मणती जाणे जीवीचें । ह्मणती जाणे जीवीचें । लाजे त्यास
येथें कैचें । शेष कृष्णाचें । लाभ थोरिवे ॥11॥ धन्य दिवस काळ । आजी पावला गोपाळ । म्हणती
धालों रे सकळ । तुझिया नि हातें । मानवले गडी । एक एकांचे आवडी । दहीं खादलें परवडी । धणीवरी आजी ॥12॥ तुझा संग बरवा । नित्य आह्मां द्यावा । ऐसें करूनि जीवा । नित्य देवा
चालावें । तंव म्हणे वनमाळी । घ्यारे काठिया कांबळी । आतां जाऊं
खेळीमेळीं । गाई चारावया ॥13॥ तुका म्हणे प्रेमें धालीं । कोणा न साहवे चाली । गाई गोपाळांसि केली । आपण यांसरी । आजि जाला आनंद ।
आजि जाला आनंद । चाले परमानंद । सवें आम्हांसहित ॥14॥
149 या हो या चला जाऊं सकळा
। पाहों हा सोहळा आजि वृंदावनींचा ॥1॥ वाइला गोपाळें वेणुनाद पडे कानीं । धीर नव्हे मनीं चित्त
जालें चंचळ ॥ध्रु.॥ उरलें तें सांडा काम नका करूं गोवी । हेचि वेळ ठावी मज
कृष्णभेटीची ॥2॥ निवतील डोळे याचें
श्रीमुख पाहातां । बोलती तें आतां घरचीं सोसूं वाईट ॥3॥ कृष्णभेटीआड कांहीं नावडे आणीक । लाज तरी लोक मन जालें उदास
॥4॥ एकाएकीं चालियेल्या सादावीत सवें । तुका म्हणे देवेंरूपें केल्या तन्मय ॥5॥
फुगडी - अभंग 2
150 फुगडी फू फुगडी
घालितां उघडी राहे । लाज सांडोनि एक एकी पाहे ॥1॥ फुगडी गे अवघें मोडी गे । तरीच गोडी गे संसार तोडी गे
॥ध्रु.॥ मागें जें शिकली होतीस पोटीं । तें चि विचारूनि आतां
उच्चारी ओठीं ॥2॥ त्रिगुणांची वेणी
तुझे उडते पाठीं । सावरूनि धरी घाली मूळबंदीं गांठी ॥3॥ आगळें पाउल जिंके एकाएक । पावसी मान हे मानवती तिन्ही लोक ॥4॥ तुका म्हणे तुजमजमध्यें एक भाव । सम तुकें बार घेऊं पावों उंच ठाव ॥5॥
151 फुगडी फू सवती माझे
तूं । हागुनि भरलें धू तुझ्या ढुंगा तोंडावरि ॥1॥ फुगडी घेतां आली हरी । ऊठ जावो जगनोवरी ॥ध्रु.॥ हातपाय बेंबळ जाती
। ढुंगण घोळिता लागे माती ॥2॥ सात पांच आणिल्या हरी । वांचुनी काय तगसी पोरी ॥3॥ सरला दम पांगले पाय । आझुनि वरी घोळिसी काय ॥4॥ तुका म्हणे आझुन तरी । सांगितलें तें गधडी करी ॥5॥
लखोटा - अभंग 1
152 लये लये लखोटा ।
मूळबंदि कासोटा । भावा केलें साहें । आतां माझें पाहें ॥1॥ हातोहातीं गुंतली । जीवपणा मुकली । धीर माझा निका ।
सांडीं बोल फिका ॥2॥ अंगीकारी हरि । नको
पडों फेरी । लाज धरीं भांडे । जग झोडी रांडे ॥3॥ बैस भावा पाठीं। ऐक माझ्या गोष्टी । केला सांडीं गोहो ।
येथें धरीं मोहो ॥4॥ पाठमोरा डोल । आवरी
तें बोल । पांगलीस बाळा । पुढें अवकळा ॥5॥ आतां उभी ठायीं । उभाउभीं पाहीं । नको होऊं डुकरी । पुढें
गाढव कुतरी ॥6॥ नामा केलें खरें ।
आपुलें म्या बरें । तुका म्हणे येरी । पांगविल्या पोरी ॥7॥
हुंबरी - अभंग 1
153 तुशीं कोण घाली
हुंबरी । साही पांगल्या अठरा चारी ॥ध्रु.॥ सहस्र मुखावरी हरी । शेष शिणविलें ॥1॥ चेंडुवा सवें घातली उडी । नाथिला काळिया देऊनि
बुडी ॥2॥ अशुद्ध पीतां करुणा नाहीं । तुवां माउशी ही मारियेली ॥3॥ रावणाचें घर बुडविलें सारें । त्याचीं रांडापोरें मारियेलीं
॥4॥ जाणो तो ठावा आहेसि आह्मां । तुवां आपुला मामा मारियेला ॥5॥ याशीं खेळतां नाश थोरू । तुकयास्वामी सारंगधरू ॥6॥
हमामा - अभंग 2
154 मशीं पोरा घे रे बार
। तुझें बुजीन खालील द्वार ॥1॥ पोरा हमामा रे हमामा रे ॥ध्रु.॥ मशीं हमामा तूं
घालीं । पोरा वरी सांभाळीं खालीं ॥2॥ तरीच मशीं बोल । पोरा जिव्हाळ्याची ओल
॥3॥ मशीं घेतां भास । जीवा मीतूंपणा नास ॥4॥ मज
सवें खरा । पण जाऊं नेदी घरा ॥5॥ आमुचिये रंगीं । दुजें तगेना ये संगीं ॥6॥ तुक्यासवें भास । हरी जीवा करी नास ॥7॥
155 हमामा रे पोरा
हमामा रे । हमामा घालितां ठकलें पोर । करी येरझार चौर्यांशीची ॥1॥ पहिले पहारा रंगासि आलें । सोहं सोहं सें बार घेतलें ।
देखोनि गडी तें विसरलें । डाडी पडिलें आपणची ॥ध्रु.॥ दुसर्या पहारा
महा आनंदें । हमामा घाली छंदछंदें । दिस वाडे तों गोड वाटे । परि पुढें नेणे पोर काय होतें
तें ॥2॥ तिसर्या पहारा घेतला बार । अहंपणे पाय न राहे स्थिर ।
सोस सोस करितां डाडीपडसी । सत्य जाणें हा निर्धार ॥3॥ चौथ्या पहारा हमामा । घालिसी कांपविसी हातपाय । सुर्यापाटिलाचा
पोर यम । त्याचे पडलीस डाडी ॥4॥ हमामा घालितां
भ्याला तुका त्यानें सांडिली गड्याची सोई । यादवांचा मूल एक विठोबा त्यासवें चारितो गाई ॥5॥
गाई- अभंग 1
156 आह्मां घरीं एक गाय
दुभता हे । पान्हा न समाये त्रिभुवनीं ॥1॥ वान ते सांवळी नांव ते श्रीधरा । चरे वसुंधरा चौदा भुवनें
॥ध्रु.॥ वत्स नाहीं माय भलत्या सवें जाय । कुर्वाळी तो लाहे भावभरणा
॥2॥ चहूं धारीं क्षीर वोळली अमुप । धाले सनकादिक सिद्ध मुनी ॥3॥ तुका म्हणे माझी भूक तेथें काय । जोगाविते माय तिन्ही लोकां ॥4॥
कांडण - अभंग 2
157 सिद्ध करूनियां
ठेविलें कांडण । मज सांगातीण शुद्ध बुद्धी गे ॥1॥ आठव हा धरीं मज जागें करीं । मागिले पाहारीं सेवटिचा गे
॥ध्रु.॥ सम तुकें घाव घालीं वो साजणी । मी तुजमिळणी जंव मिळें ॥2॥ एक कशी पाखडी दुसरी निवडी । निःशेष तिसडी ओज करी ॥3॥ सरलें कांडण पाकसिद्धि करी । मेळवण क्षिरीसाकरेचें
॥4॥ उद्धव अक्रूर बंधु दोघेजण । बाप नारायण जेवणार ॥5॥ तुका म्हणे मज माहेरीं आवडी । ह्मणोनि तांतडी मूळ केलें ॥6॥
158 सावडीं कांडण ओवी
नारायण । निवडे आपण भूस सार ॥1॥ मुसळ आधारीं आवरूनि धरीं । सांवरोनि थिरीं घाव घालीं
॥ध्रु.॥ वाजती कांकणें अनुहात गजरें । छंद माहियेरे गाऊं गीति ॥2॥ कांडिता कांडण नव्हे भाग शीण । तुजमजपण निवडे तों ॥3॥ तुका म्हणे रूप उमटे आरिसा । पाक त्या सरिसा शुद्ध जाला ॥4॥
आडसण दळण - अभंग 1
159 शुद्धीचें सारोनि
भरियेली पाळी । भरडोनि वोंगळी नाम केलें ॥1॥ आडसोनि शुद्ध करीं वो साजणी । सिद्ध कां पापिणी नासियेलें
॥ध्रु.॥ सुपीं तों चि पाहें धड उगटिलें । नव्हतां नासिलें जगझोडी ॥2॥ सुपीं तों चि आहे तुज तें आधीन । दिळल्या जेवण जैसें तैसें
॥3॥ सुपीं तों चि संग घेई धडफुडी । एकसा गधडी नास केला ॥4॥ दिळतां आदळे तुज कां न कळे । काय गेले डोळे कान तुझे ॥5॥ सुपीं तों चि वोज न करितां सायास । पडसी सांदीस तुका म्हणे ॥6॥
दळण - अभंग 1
160 शुद्ध दळणाचें सुख
सांगों काई । मानवित सईबाई तुज ॥1॥ शुद्ध तें वळण लवकरी पावे । डोलवितां निवे अष्टांग तें
॥ध्रु.॥ शुद्ध हें जेवितां तन निवे मन । अल्प त्या इंधन बुडा लागे ॥2॥ शुद्ध त्याचा पाक सुचित चांगला । अविट तयाला नाश नाहीं ॥3॥ तुका म्हणे शुद्ध आवडे सकळां । भ्रतार वेगळा न करी जीवें ॥4॥
161 उपजोनियां पुढती
येऊं । काला खाऊं दहींभात ॥1॥ वैकुंठीं तों ऐसें नाहीं । कवळ कांहीं काल्याचें ॥ध्रु.॥ एकमेकां देऊं मुखीं
। सुखीं घालूं हुंबरी ॥2॥ तुका म्हणे
वाळवंट । बरवें नीट उत्तम ॥3॥
162 याल तर या रे लागें
। अवघे माझ्या मागें मागें ॥1॥ आजि देतों पोटभरी । पुरे ह्मणाल तोंवरी ॥ध्रु.॥ हळू हळू चला । कोणी
कोणाशीं न बोला ॥2॥ तुका म्हणे सांडा
घाटे । तेणें नका भरूं पोटें ॥3॥
163 शिंकें लावियेलें
दुरी । होतों तिघांचे मी वरी ॥1॥ तुह्मी व्हारे दोहींकडे । मुख पसरूनि गडे ॥ध्रु.॥ वाहाती त्या धारा । घ्यारे दोहींच्या
कोंपरा ॥2॥ तुका म्हणे हातीं टोका । अधिक उणें नेदी एका ॥3॥
164 पळाले ते भ्याड ।
त्यांसि येथें जाला नाड ॥1॥ धीट घेती धणीवरी ।
शिंकीं उतरितो हरी ॥ध्रु.॥ आपुलिया मतीं । पडलीं विचारीं तीं रितीं ॥2॥ तुका लागे घ्यारे पायां । कैं पावाल या ठाया ॥3॥
165 धालें मग पोट ।
केला गड्यानी बोभाट ॥1॥ ये रे ये रे नारायणा । बोलों अबोलण्या खुणा ॥ध्रु.॥ खांद्यावरी भार ।
तीं शिणती बहु फार ॥2॥ तुकयाच्या दातारें
। नेलीं सुखी केलीं पोरें ॥3॥
166 पाहाती गौळणी । तंव
पालथी दुधाणी ॥1॥ म्हणती
नंदाचिया पोरें । आजि चोरी केली खरें ॥ध्रु.॥ त्याविण हे नासी
नव्हे दुसरिया ऐसी ॥2॥ सवें तुका मेळा ।
त्याणें अगुणा आणिला ॥3॥
167 आतां ऐसें करूं ।
दोघां धरूनियां मारूं ॥1॥ मग टाकिती हे खोडी
। तोंडीं लागली ते गोडी ॥ध्रु.॥ कोंडूं घरामधीं । न बोलोनि जागों बुद्धी ॥2॥ बोलावितो देवा । तुका गडियांचा मेळावा ॥3॥
168 गडी गेले रडी ।
कान्हो नेदीस तूं चढी ॥1॥ आह्मी न खेळों ।
आला भाव तुझा कळों ॥ध्रु.॥ न साहावे भार । बहु लागतो उशीर ॥2॥ तुका आला रागें । येऊं नेदी मागें मागें ॥3॥
हाल - अभंग 2
169 यमुनेतटीं मांडिला खेळ । ह्मणे गोपाळ गडियांसि ॥1॥ हाल महाहाल मांडा । वाउगी सांडा मोकळी ॥ध्रु.॥ नांवें ठेवूनि
वांटा गडी । न वजे रडी मग कोणी ॥2॥ तुका म्हणे कान्हो तिळतांदळिया । जिंके तो करी आपुला खेळिया ॥3॥
170 बळें डाइप न पडे
हरी । बुद्धि करी शाहणा तो ॥1॥ मोकळें देवा खेळों द्यावें । सम भावें सांपडावया ॥ध्रु.॥ येतो जातो
वेळोवेळां । न कळे कळा सांपडती ॥2॥ तुका म्हणे धरा ठायींच्या ठायीं । मिठी जीवीं पायीं घालुनियां ॥3॥
सुतुतू - अभंग 1
171 जीवशिवाच्या मांडूनि हाला । अहं सोहं दोन्ही भेडती भला ॥1॥ घाली सुतुतू फिरोनि पाही आपुणासि । पाही बिळया तो मागिला
तुटी पुढिलासि ॥ध्रु.॥ खेळिया तो हाल सांभाळी । धुम घाली तो पडे पाताळीं ॥2॥ बिळया गांढव तो चि खेळे । दम पुरे तो वेळोवेळां खेळे ॥3॥ हातीं पडे तो चि ढांग । दम पुरे तो खेळिया
चांग ॥4॥ मागें पुढें पाहे तो जिंके । हातीं पडे तो चि आधार फिके ॥5॥ आपल्या बळें खळे रे भाई । गडियाची सांडोनि
सोई ॥6॥ तुका म्हणे मी खेळिया
नव्हें । जिकडे पडें त्याचि सवें ॥7॥
172 अनंत ब्रह्मांडे
उदरीं । हरि हा बाळक नंदा घरीं ॥1॥ नवल केव्हडें केव्हडें । न कळे कान्होबाचें कोडें ॥ध्रु.॥ पृथ्वी जेणें तृप्त
केली । त्यासि यशोदा भोजन घाली ॥2॥ विश्वव्यापक कमळापती । त्यासि गौळणी कडिये घेती ॥3॥ तुका म्हणे नटधारी । भोग भोगून ब्रह्मचारी ॥4॥
173 कृष्ण गोकुळीं
जन्मला । दुष्टां चळकांप सुटला ॥1॥ होतां कृष्णाचा अवतार । आनंद करिती घरोघर ॥ध्रु.॥ प्रेम नाम वाचें
गाती । सदा आनंदें नाचती ॥2॥ तुका म्हणे हरती
दोष । आनंदानें करिती घोष ॥3॥
174 मेळउनि सकळ गोपाळ ।
कांहीं करिती विचार ॥1॥ चला जाऊं चोरूं
लोणी । आजि घेऊं चंद्रधणी । वेळ लावियेला अझुणी। एकाकरितां गडे हो ॥ध्रु.॥ वाट काढिली
गोविंदीं । मागें गोपाळांची मांदी ॥2॥ अवघाचि वावरे । कळों नेदी कोणा फिरे ॥3॥ घर पाहोनि एकांताचें । नवविधा नवनीताचें ॥4॥ रिघे आपण भीतरी । पुरवी माथुलियाच्या हरी ॥5॥ बोलों नेदी म्हणे स्थीर । खुणा दावी खा रे क्षीर ॥6॥
175 धन्य त्या गौळणी
इंद्राच्या पूजनीं । नैवेद्य हिरोनि खातो कृष्ण ॥1॥ अरे कृष्णा इंद्र अमर इच्छती । कोण
तयांप्रति येइल आतां ॥2॥ तुका म्हणे देव
दाखवी विंदान । नैवेद्य खाऊन हासों लागे ॥3॥
176 तुह्मी गोपी बाळा
मज कैशा नेणा । इंद्र अमरराणा म्यां चि केला ॥1॥ इंद्र चंद्र सूर्य ब्रह्मा तिन्ही लोक । माझे सकळीक यम धर्म
॥ध्रु.॥ मजपासूनिया जाले जीव शिव । देवांचा ही देव मी च कृष्ण ॥2॥ तुका म्हणे त्यांसी बोले नारायण । व्यर्थ मी पाषाण जन्मा आलों ॥3॥
177 कां रे गमाविल्या
गाई । आली वळती तुझी जाई । मागें जालें काई । एका तें का
नेणसी ॥1॥ केलास फजित । मागें पुढें ही बहुत । लाज नाहीं नित्य ।
नित्य दंड पावतां ॥ध्रु.॥ वोला खोडा खिळ गाढी । ऐसा कोण तये काढी । धांवेल का पाडी ।
तुझी आधीं वोढाळा ॥2॥ चाल धांवें । मी ही
येतों तुजसवें । तुका म्हणे जंव । तेथें नाहीं पावली ॥3॥
178 काय या संतांचे
मानूं उपकार । मज निरंतर जागविती ॥1॥ काय देवा यांसि व्हावें उतराई ।
ठेवितां हा पायीं जीव थोडा ॥ध्रु.॥ सहज बोलणें हित उपदेश । करूनि सायास शिकविती ॥2॥ तुका म्हणे वत्स धेनुचिया चित्तीं । तैसें मज येती सांभाळित ॥3॥
179 कंठीं धरिला
कृष्णमणी । अवघा जनीं प्रकाश ॥1॥ काला वांटूं एकमेकां । वैष्णवा निका संभ्रम ॥ध्रु.॥ वांकुलिया
ब्रह्मादिकां । उत्तम लोकां दाखवूं ॥2॥ तुका म्हणे भूमंडळीं । आह्मी बळी वीर गाडे ॥3॥
180 कवळाचिया सुखें ।
परब्रह्म जालें गोरखें । हात गोऊनि खाय मुखें । बोटासांदी लोणचें ॥1॥ कोण
जाणे तेथें । कोण लाभ कां तें । ब्रह्मादिकां दुर्लभ ॥ध्रु.॥ घाली हमामा हुंबरी
। पांवा वाजवी छंदें मोहरी । गोपाळांचे फेरी । हरि छंदें नाचतसे ॥2॥ काय नव्हतें त्या घरीं खावया । रिघे लोणी चोरावया । तुका म्हणे सवें
तया । आह्मी ही सोंकलों ॥3॥
181 कान्होबा आतां
तुह्मी आह्मी च गडे । कोणाकडे जाऊं नेदूं ॥1॥ वाहीन तुझी भारशिदोरी । वळतीवरी येऊं नेदीं ॥ध्रु.॥ ढवळे गाईचें दूध काढूं ।
एकएकल्यां ठोंबे मारूं ॥2॥ तुका म्हणे टोकवूं
त्यांला । जे तुझ्या बोला मानीत ना ॥3॥
182 बहु काळीं बहु काळी
। आह्मी देवाचीं गोवळीं ॥1॥ नाहीं विटों देत
भात । जेऊं बेसवी सांगातें ॥ध्रु.॥ बहु काळें बहु काळें । माझें पांघरे कांबळें ॥2॥ तुका म्हणे नाहीं नाहीं । त्याचें आमचें सें कांहीं ॥3॥
183 बहु बरा बहु बरा ।
यासांगातें मिळे चारा ॥1॥ ह्मणोनि जीवेंसाठीं
। घेतली कान्होबाची पाठी ॥ध्रु.॥ बरवा बरवा दिसे । समागम याचा निमिषें ॥2॥ पुढती पुढती तुका । सोंकला सोंकवितो लोकां ॥3॥
184 घेती पाण्यासी
हुंबरी । त्यांचें समाधान करी ॥1॥ ऐशी गोपाळांची सवे । जाती तिकडे मागें धांवे ॥ध्रु.॥ स्थिरावली
गंगा । पांगविली म्हणे उगा ॥2॥ मोहरी पांवा काठी । तुका म्हणे यांजसाठी
॥3॥
185 वळी गाई धांवे घरा ।
आमच्या करी येरझारा ॥1॥ नांव घेतां तो जवळी
। बहु भला कान्हो बळी ॥ध्रु.॥ नेदी पडों उणें पुरें । ह्मणे अवघें चि
बरें ॥2॥ तुका म्हणे चित्ता । वाटे न व्हावा परता ॥3॥
186 म्हणती
धालों धणीवरी । आतां न लगे शिदोरी । नये क्षणभरी । आतां यासि विसंबों ॥1॥ चाल चाल रे कान्होबा खेळ मांडूं रानीं । बैसवूं गोठणीं गाई जमा करूनि ॥ध्रु.॥ न लगे जावें घरा । चुकलिया येरझारा
। सज्जन सोयरा । मायबाप तूं आम्हा ॥2॥ तुका म्हणे धालें
पोट । आतां कशाचा बोभाट । पाहाणें ते वाट । मागें पुढें राहिली ॥3॥
187 तुझिये संगति ।
जाली आमुची निश्चिंती ॥1॥ नाहीं देखिलें तें
मिळे । भोग सुखाचे सोहळे ॥ध्रु.॥ घरीं ताकाचें सरोवर । येथें नवनीताचे पूर ॥2॥ तुका म्हणे आतां । आम्ही न वजों दवडितां ॥3॥
188 कामें पीडिलों माया
। बहु मारी नाहीं दया ॥1॥ तुझ्या राहिलों
आधारें । जालें अवघें चि बरें ॥ध्रु.॥ तुझे लागलों संगती । आतां येतों काकुळती ॥2॥ तुका म्हणे तुझ्या भिडा । कान्होबा हे गेली पीडा ॥3॥
टिपरी - अभंग 7
189 खेळ मांडियेला
वाळवंटीं घाई । नाचती वैष्णव भाई रे । क्रोध अभिमान
केला पावटणी । एक एका लागतील पायीं रे ॥1॥ नाचती आनंदकल्लोळीं । पवित्र गाणें नामावळी । कळिकाळावरि
घातलीसे कास । एक एकाहुनी बळी रे ॥ध्रु.॥ गोपीचंदनउटी तुळसीच्या माळा । हार
मिरवती गळां । टाळ मृदंग घाई पुष्पवरुषाव । अनुपम्य
सुखसोंहळा रे ॥2॥ लुब्धलीं नादीं
लागली समाधी । मूढजन नरनारी लोकां । पंडित ज्ञानी योगी महानुभाव । एकचि
सिद्धसाधकां रे ॥3॥ वर्णाभिमान विसरली
याति । एकएकां लोटांगणीं जाती । निर्मळ चित्तें जालीं नवनीतें । पाषाणा पाझर सुटती
रे ॥4॥ होतो जयजयकार गर्जत अंबर । मातले हे वैष्णव वीर रे । तुका म्हणे सोपी
केली पायवाट । उतरावया भवसागर रे ॥5॥
190 एके घाई खेळतां न पडसी डाइ
। दुचाऑयाने ठकसील भाई रे । त्रिगुणांचे फेरी थोर कष्टी होसी । या चौघांसी तरी धरीं सोई रे ॥1॥ खेळ खेळोनियां निराळा चि राही । सांडी या विषयाची घाई रे । तेणें चि खेळें
बसवंत होसी । ऐसें सत्य जाणें माझ्या भाई रे ॥ध्रु.॥ सिंपियाचा पोर एक
खेळिया नामा । तेणें विठ्ठल बसवंत केला रे । आपुल्या सवंगडिया
सिकवूनि घाई । तेणें सतंतर फड जागविला रे । एक घाइप खेळतां तो न चुके चि
कोठें । तया संत जन मानवले रे ॥2॥ ज्ञानदेव मुक्ताबाई वटेश्वर चांगा । सोपान आनंदें खेळती रे । कान्हो गोवारी
त्यांनीं बसवंत केला । आपण भोंवतीं नाचती रे । सकिळकां मिळोनि एकी च घाई । त्याच्या
ब्रह्मादिक लागती पायीं रे ॥3॥ रामा बसवंत कबिर खेळिया । जोडा बरवा मिळाला रे । पांचा
सवंगडियां एक चि घाई । तेथें नाद बरवा उमटला रे । ब्रह्मादिक सुरवर मिळोनियां
त्यांनीं । तो ही खेळ निवडिला रे ॥4॥ ब्राह्मणाचा पोर खेळिया एक भला । तेणें जन खेळकर केला रे
। जनार्दन बसवंत करूनियां । तेणें वैष्णवांचा मेळ मिळविला रे ।
एक चि घाई खेळतां खेळतो । आपणचि बसवंत जाला रे ॥5॥ आणीक खेळिये होउनियां गेले । वर्णावया वाचा मज नाहीं रे । तुका म्हणे गडे
हो हुशारूनि खेळा । पुढिलांची धरूनियां सोई रे । एकचि घाई खेळतां
जो चुकला । तो पडेल संसारडाई रे ॥6॥
191 बाराही सोळा गडियांचा
मेळा । सतरावा बसवंत खेळिया रे । जतिस पद राखों जेणें टिपरिया घाई ।
अनुहातें वायें मांदळा रे ॥1॥ नाचत पंढरिये जाऊं रे खेळिया ।
विठ्ठल रखुमाई पाहूं रे ॥ध्रु.॥ सा चहूं वेगळा अठराही निराळा । गाऊं
वाजवूं एक चाळा रे । विसरती पक्षी चारा घेणें पाणी । तारुण्य देहभाव बाळा रे ॥2॥ आनंद तेथिचा मुकियासि वाचा । बहिरे ऐकती कानीं रे । आंधळ्यांसि
डोळे पांगळांसि पाय । तुका म्हणे वृद्ध होती तारुण्यें रे ॥3॥
192 दोन्ही टिपरीं एकचि
नाद । सगुण निर्गुण नाहीं भेद रे । कुसरी अंगें मोडितील परी । मेळविति एका छंदें रे ॥1॥ कांहींच न वजे वांयां रे । खेळिया एकचि
बसवंत अवघियां रे । सम विषम तेथें होऊंच नेदी । जाणऊनि आगिळया रे ॥ध्रु.॥ संत महंत सिद्ध
खेळतील घाई । तेच सांभाळी
माझ्या भाई रे । हात राखोन हाणिती टिपर्या ।
टिपरें मिळोनि जाय त्याची सोई रे ॥2॥ विताळाचें अवघें जाईल वांयां । काय ते शृंगारूनि काया रे
। निवडूनि बाहेर काढिती निराळा । जो न मिळे संताचिया घाई रे ॥3॥ प्रकाराचें काज नाहीं सोडीं लाज । निःशंक होउनियां खेळें रे । नेणतीं नेणतींच
एकें पावलीं मान । विठ्ठल नामाचिया बळें रे ॥4॥ रोमांच गुढिया डोलविती अंगें । भावबळें खेळविती सोंगें रे । तुका म्हणे कंठ
सद्गदित दाटे । या विठोबाच्या अंगसंगें रे ॥5॥
193 या रे गडे हो धरूं
घाई जाणतां ही नेणतां । नाम गाऊं टाळी वाहूं आपुलिया हिता ॥1॥ फावलें तें घ्यारे आतां प्रेमदाता पांडुरंग । आजि सोनियाचा
दिवस सोनियाचा वोडवला रंग ॥ध्रु.॥ हिंडती रानोरान भुजंगांत कांट्यावन ।
सुख तयांहून आह्मां गातां नाचतां रे ॥2॥ तुका म्हणे ब्रह्मादिकां सांवळें दुर्लभ सुखा । आजि येथें आलें फुका
नाम मुखा कीर्तनीं ॥3॥
194 भीमातीरीं एक वसलें
नगर । त्याचें नांव पंढरपुर रे । तेथील मोकासी चार भुजा त्यासी । बाइला सोळा हजार रे ॥1॥ नाचत जाऊं त्याच्या गांवा रे खेळिया ।
सुख देईल विसावा रे । पुढें गेले ते निधाई जाले । वाणितील त्याची सीमा रे
॥ध्रु.॥ बळियां आगळा पाळी लोकपाळां । रीघ नाहीं कळिकाळा
रे । पुंडलीक पाटील केली कुळवाडी । तो जाला भवदुःखा वेगळा रे ॥2॥ संतसज्जनीं मांडिलीं दुकाने । जया जें पाहिजे तें आहे रे । भुक्तीमुक्ति फुकाच
साठीं । कोणी तयाकडे न पाहे रे ॥3॥ दोन्हीच हाट भरले घनदाट । अपार मिळाले वारकरी रे । न वजों ह्मणती
आह्मी वैकुंठा । जिहीं देखिली पंढरी रे ॥4॥ बहुत दिस होती मज आस । आजि घडलें सायासीं रे । तुका म्हणे होय
तुमचेनी पुण्यें । भेटी तया पायांसी रे ॥5॥
195 पंढरी चोहटा
मांडियेला खेळ । वैष्णव मिळोनि सकळ रे । टाळ टिपरी मांदळे एक नाद रे । जाला
बसवंत देवकीचा बाळ रे ॥1॥ चला तें कवतुक भाई रे । पाहों डोळां
कामीं गुंतलेति काई रे । भाग्यवंत कोणी गेले सांगाति । ऐसें सुख त्रिभुवनीं नाहीं रे
॥ध्रु.॥ आनंदाचे वाद सुखाचे संवाद । एक एका दाखविती छंद रे । साही अठरा चारी
घालुनियां घाई । नाचती फेरी टाळशुद्ध रे ॥2॥ भक्तीचीं भूषणें मुद्रा आभरणें । शोभती चंदनाच्या उटी रे । सत्व सुंदर कास
घालूनि कुसरी । गर्जती नाम बोभाटीं रे ॥3॥ हरि हर ब्रह्मा तीर्थासहित भीमा । देव कोटी तेहतीस रे । विस्मित
होऊनि ठाकले सकळ जन । अमरावती केली ओस रे ॥4॥ वाणितील थोरी वैकुंठिचीं परी । न पवे पंढरीची सरी रे । तुकयाचा दास म्हणे नका
आळस करूं । सांगतों नरनारींस रे ॥5॥
196 ब्रह्मादिकां न कळे
खोळ । ते हे आकळ धरिली ॥1॥ मोहरी पांवा वाहे
काठी । धांवे पाठीं गाइऩचे ॥ध्रु.॥
उचिष्ट न लभे देवा । तें हें सदैवां गोवळ्या ॥2॥ तुका म्हणे जोड जाली । ते हे माउली आमुची ॥3॥
197 कान्होबा तूं आलगट
। नाहीं लाज बहु धीट । पाहिलें वाईट । बोलोनियां खोटें ॥1॥ परि तूं न संडिसी खोडी । करिसी
केली घडीघडी । पाडिसी रोकडी
। तुटी माये आह्मांसी ॥ध्रु.॥ तूं ठायींचा गोवळ । अविचारी अनर्गळ । चोरटा शिंदळ । ऐसा
पिटूं डांगोरा ॥2॥ जरी तुझी आई । आह्मी घालूं
सर्वाठायीं । तुका म्हणे तें ही । तुज वाटे भूषण ॥3॥
198 भोजनाच्या काळीं ।
कान्हो मांडियेली आळी । काला करी वनमाळी
अन्न एकवटा । देई निवडुनी । माते म्हणतो जननी । हात पिटूनि
मेदिनी । वरि अंग घाली ॥1॥ कैसा आळ घेसी ।
नव्हे तेंचि करविसी । घेई दुसरें तयेसी । वारी म्हणे नको
॥ध्रु.॥ आतां काय करूं । नये यासि हाणूं मारूं । नव्हे बुझावितां स्थिरू
कांहीं करिना हा । तोंचिं केलें एके ठायीं । आतां निवडूनि खाई । आह्मा जाचितोसि
काई । हरिसि म्हणे माता ॥2॥ त्याचें तयाकुन । करवितां तुटे भान । तंव जालें समाधान उठोनियां
बैसे । माते बरें जाणविलें । अंग चोरूनि आपुलें । तोडियलें एका
बोलें । कैसें सुखदुःख ॥3॥ ताट पालवें झाकिलें
। होतें तैसें तेथें केलें । भिन्नाभिन्न निवडिलें । अन्नें वेगळालीं । विस्मित जननी
। भाव देखोनियां मनीं । ह्मणे नाहीं ऐसा कोणी । तुज सारिखा रे ॥4॥ हरुषली माये । सुख अंगीं न समाये । कवळूनि बाहे । देती
आलिंगन । आनंद भोजनीं । तेथें फिटलीसे धणी । तुका ह्मणे कोणी । सांडा शेष मज ॥5॥
199 चला वळूं गाई । बैसों जेऊं एके
ठायीं ॥1॥ बहु केली वणवण । पायपिटी जाला सिण ॥ध्रु.॥ खांदीं भार पोटीं
भुक । काय खेळायाचें सुख ॥2॥ तुका ह्मणे धांवे ।
मग अवघें बरवें ॥3॥
200 नेणों वेळा काळ ।
धालों तुझ्यानें सकळ ॥1॥ नाहीं नाहीं रे
कान्होबा भय आह्मापाशीं । वळूनि पुरविसी गाई पोटा खावया ॥ध्रु.॥ तुजपाशीं भये । हें
तों बोलों परी नये ॥2॥ तुका ।बोल । आह्मा
अनुभवें फोल ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.