तुकारामगाथा १३०१ - १४००
1301 देवावरिल भार । काढूं नये कांहीं पर ॥1॥ तानभुके आठवण । घडे तें बरें चिंतन ॥ध्रु.॥ देखावी निश्चिंती । ते
चि अंतर श्रीपती ॥2॥ वैभव
सकळ । तुका मानितो विटाळ ॥3॥
1302 थुंकोनियां मान । दंभ करितों कीर्तन ॥1॥ जालों उदासीन देहीं । एकाविण चाड नाहीं ॥ध्रु.॥ अर्थ
अनर्थ सारिखा । करूनि ठेविला पारिखा ॥2॥ उपाधिवेगळा । तुका राहिला सोंवळा ॥3॥
1303 काय ह्याचें घ्यावें । नित्य नित्य कोणें गावें ॥1॥ केलें हरिकथेनें वाज । अंतरोनी जाते निज ॥ध्रु.॥ काम
संसार । अंतरीं हे करकर ॥2॥ तुका
म्हणे हेंड ।
ऐसे मानिती ते लंड ॥3॥
1304 वदे साक्षत्वेंसीं वाणी । नारायणीं मिश्रित ॥1॥ न लगे कांहीं चाचपावें । जातों भावें पेरीत ॥ध्रु.॥
भांडार त्या दातियाचें । मी कैचें ये ठायीं ॥2॥ सादावीत गेला तुका । येथें एकाएकीं तो ॥3॥
1305 ऐसी जिव्हा निकी । विठ्ठल विठ्ठल कां न घोकी ॥1॥ जेणें पाविजे उद्धार । तेथें राखावें अंतर ॥ध्रु.॥
गुंपोनि चावटी । तेथें कोणा लाभें भेटी ॥2॥ तुका म्हणे कळा । देवाविण अमंगळा ॥3॥
1306 साजे अळंकार । तरि भोगितां भ्रतार ॥1॥ व्यभिचारा टाकमटिका । उपहास होती लोकां ॥ध्रु.॥ शूरत्वाची
वाणी । रूप मिरवे मंडणीं ॥2॥ तुका
म्हणे जिणें
। शक्तीविण लाजिरवाणें ॥3॥
1307 मानामान किती । तुझ्या क्षुल्लका संपत्ती ॥1॥ जा रे चाळवीं बापुडीं । कोणी धरिती तीं गोडी ॥ध्रु.॥ रिद्धीसिद्धी
देसी । आम्ही चुंभळें नव्हों तैसीं ॥2॥ तुका म्हणे ठका । ऐसें नागविलें लोकां ॥3॥
1308 पाहातोसी काय । आतां पुढें करीं पाय ॥1॥ वरि ठेवूं दे मस्तक । ठेलों जोडूनि हस्तक ॥ध्रु.॥ बरवें
करीं सम । नको भंगों देऊं प्रेम ॥2॥ तुका म्हणे चला । पुढती सामोरे विठ्ठला ॥3॥
1309 भक्त
ऐसे जाणा जे देहीं उदास । गेले आशापाश निवारूनि ॥1॥ विषय तो त्यांचा जाला नारायण । नावडे धन जन माता पिता
॥ध्रु.॥ निर्वाणीं गोविंद असे मागेंपुढें । कांहीं च सांकडें पडों नेदी ॥2॥ तुका म्हणे सत्य कर्मा व्हावें साहे । घातलिया भये नर्का जाणें
॥3॥
1310 तों च हीं क्षुल्लकें सखीं सहोदरें । नाहीं विश्वंभरें
वोळखी तों ॥1॥
नारायण विश्वंभर विश्वपिता । प्रमाण तो होतां सकळ मिथ्या ॥ध्रु.॥ रवि नुगवे तों
दीपिकाचें काज । प्रकाशें तें तेज सहज लोपे ॥2॥ तुका म्हणे देहसंबंध संचितें । कारण निरुतें नारायणीं ॥3॥
1311 यज्ञ भूतांच्या पाळणा । भेद कारीये कारणा । पावावया उपासना ।
ब्रह्मस्थानीं प्रस्थान ॥1॥ एक
परी पडिलें भागीं । फळ बीजाचिये अंगीं । धन्य तो चि जगीं । आदि अंत सांभाळी
॥ध्रु.॥ आवशक तो शेवट । मागें अवघी खटपट । चालों जाणे वाट । ऐसा विरळा एखादा ॥2॥ तुका होवोनि निराळा । क्षराअक्षरावेगळा । पाहे निगमकळा ।
बोले विठ्ठलप्रसादें ॥3॥
1312 वेदपुरुष तरि नेती कां वचन । निवडूनि भिन्न दाखविलें ॥1॥ तुझीं वर्में तूं चि दावूनि अनंता । होतोसी नेणता कोण्या
गुणें ॥ध्रु.॥ यज्ञाचा भोक्ता तरि कां नव्हे सांग । उणें पडतां अंग क्षोभ घडे ॥2॥ वससी तूं या भूतांचे अंतरीं । तरि कां भेद हरी दावियेला ॥3॥ तपतिर्थाटणें तुझे मूर्तिदान ।
तरि कां अभिमान आड येतो ॥4॥ आतां
क्षमा कीजे विनवितो तुका । देऊनियां हाका उभा द्वारीं ॥5॥
लोहागांवीं स्वामींच्या अंगावर ऊन पाणी घातलें - तो अभंग ॥1॥
1313 जळे माझी काया लागला वोणवा । धांव रे केशवा मायबापा ॥1॥ पेटली सकळ कांति रोमावळी । नावरे हे होळी दहन जालें
॥ध्रु.॥ फुटोनियां दोन्ही भाग होऊं पाहे । पाहातोसी काय हृदय माझें ॥2॥ घेऊनि जीवन धांवें लवलाहीं । कवणाचें काहींहीं न चले
येथें ॥3॥ तुका म्हणे माझी तूं होसी जननी । आणीक निर्वाणीं कोण राखे ॥4॥
1314 अभक्त
ब्राह्मण जळो त्याचें तोंड । काय त्यासी रांड प्रसवली ॥1॥ वैष्णव चांभार धन्य त्याची माता । शुद्ध उभयतां कुळ याती
॥ध्रु.॥ ऐसा हा निवाडा जालासे पुराणीं । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥2॥ तुका म्हणे आगी लागो थोरपणा । दृष्टी त्या
दुर्जना न पडो माझी ॥3॥
नामदेव व पांडुरंग यांनी स्वप्नांत येऊन स्वामींस आज्ञा केली कीं कवित्व करणें - ते अभंग
1315 नामदेवें केलें स्वप्नामाजी जागें । सवें पांडुरंगें
येऊनियां ॥1॥
सांगितलें काम करावें कवित्व । वाउगें निमित्य बोलों नको ॥ध्रु.॥ माप टाकी सळ
धरिली विठ्ठलें । थापटोनि केलें सावधान ॥2॥ प्रमाणाची संख्या सांगे शत कोटी । उरले शेवटीं लावी तुका
॥3॥
1316 द्याल ठाव तरि राहेन संगती । संतांचे पंगती पायांपाशीं ॥1॥ आवडीचा ठाव आलोंसें टाकून । आतां उदासीन न धरावें ॥ध्रु.॥
सेवटील स्थळ निंच माझी वृत्ति । आधारें विश्रांती पावईन ॥2॥ नामदेवापायीं तुक्या स्वप्नीं भेटी । प्रसाद हा पोटीं
राहिलासे ॥3॥
1317 त्रिपुटीच्या योगें । कांहीं नव्हे कोणां जोगें । एक जातां
लागें । एक पाठीं लागतें ॥1॥
मागें पुढें अवघा काळ । पळों नये न चले बळ । करितां कोल्हाळ । कृपे खांदां हरि
वाहे ॥ध्रु.॥ पापपुण्यात्मयाच्या शक्ती । असती योजिल्या श्रीपती । यावें काकुलती । तेथें
सत्तानायेका ॥2॥ तुका
उभा पैल थडी । तरि हे प्रकाश निवडी । घातल्या सांगडी । तापे पेटीं हाकारी ॥3॥
1318 देखण्याच्या तीन जाती । वेठी वार्ता अत्यंतीं ॥1॥ जैसा भाव तैसें फळ । स्वातीतोय एक जळ ॥ध्रु.॥ पाहे सांगे
आणि जेवी । अंतर महदांतर तेवी ॥2॥ तुका म्हणे हिरा । पारखियां मूढां गारा ॥3॥
1319 अनुभवें अनुभव अवघा चि साधिला । तरि स्थिरावला
मनु ठायीं ॥1॥
पिटूनियां मुसे आला अळंकार । दग्ध तें असार होऊनियां ॥ध्रु.॥ एक चि उरलें
कायावाचामना । आनंद भुवनामाजी त्रयीं ॥2॥ तुका म्हणे आम्ही जिंकिला संसार । होऊनि किंकर विठोबाचे ॥3॥
1320 ऐसिया संपत्ती आम्हां संवसारी । भोगाचिया परि
काय सांगों ॥1॥ काम
तो कामना भोगीतसे देवा । आळंगिणें हेवा चरण चुंबीं ॥ध्रु.॥ शांतीच्या संयोगें निरसला ताप
। दुसरें तें पाप भेदबुद्धी ॥2॥ तुका
म्हणे
पाहें तिकडे सारिखें । आपुलें पारिखें निरसलें ॥3॥
1321 राम राज्य राम प्रजा लोकपाळ । एक चि सकळ दुजें नाहीं ॥1॥ मंगळावांचूनि उमटेना वाणी । अखंड चि खाणी एकी रासी
॥ध्रु.॥ मोडलें हें स्वामी ठावाठाव सेवा । वाढवा तो हेवा कोणा अंगें ॥2॥ तुका म्हणे अवघें दुमदुमिलें देवें । उरलें तें गावें हें चि आतां ॥3॥
1322 निवडोनि वाण काढिले निराळे । प्रमाण डोहळे यावरि ते ॥1॥ जयाचा विभाग तयासी च फळे । देखणें निराळें कौतुकासी
॥ध्रु.॥ शूर तो ओळखे घायडायहात । येरां होइल मात सांगायासी ॥2॥ तुका म्हणे माझी केळवते वाणी । केला निजस्थानीं जाणवसा ॥3॥
1323 याजसाटीं केला होता आटाहास । शेवटाचा दिस गोड व्हावा ॥1॥ आतां निश्चिंतीनें पावलों विसांवा । खुंटलिया धांवा तृष्णेचिया ॥ध्रु.॥
कवतुक वाटे जालिया वेचाचें । नांव मंगळाचें तेणें गुणें ॥2॥ तुका म्हणे मुक्ती
परिणिली नोवरी । आतां दिवस चारी खेळीमेळीं ॥3॥
1324 भक्तीचिया पोटीं रत्नाचिया खाणी । बह्मींची ठेवणी सकळ वस्तु ॥1॥ माउलीचे मागें बाळकांची हरी । एका सूत्रें दोरी ओढतसे
॥ध्रु.॥ जेथील जें मागे तें रायासमोर । नाहींसें उत्तर येत नाहीं ॥2॥ सेवेचिये सत्ते धनी च सेवक । आपुलें तें एक न वंची कांहीं
॥3॥ आदिअंताठाव असे मध्यभाग । भोंवतें भासे मग उंचासनी ॥4॥ भावारूढ तुका जाला एकाएकीं । देवच लौकिकीं अवघा केला ॥5॥
1325 सांगतां दुर्लभ ज्ञानाचिया गोष्टी । अनुभव
तो पोटीं कैचा घडे ॥1॥
भजनाचे सोई जगा परिहार । नेणत्यां सादर चित्त कथे ॥ध्रु.॥ नाइकवे
कानीं साधन उपाय । ऐकतो गाय हरुषें गीत ॥2॥ नव्हे आराणूक जावयासी वना । वेध कामिमना हरिकथेचा ॥3॥ काळाच्या साधना कोणा अंगीं बळ । चिंतना मंगळ अष्टप्रहर ॥4॥ तुका म्हणे आम्ही खेळों भातुकुलें । विभागासी मुलें भोळीं येथें ॥5॥
1326 जाणपण बरें देवाचे शिरीं । आम्ही ऐसीं
बरीं नेणतीं च ॥1॥
देखणियांपुढें रुचे कवतुक । उभयतां सुख वाढतसे ॥ध्रु.॥ आशंकेचा बाधा नाहीं
लडिवाळां । चित्त वरि खेळा समबुद्धी ॥2॥ तुका
म्हणे
दिशा मोकळ्या सकळा । अवकाशीं खेळा ठाव जाला ॥3॥
1327 वचनांचे मांडे दावावे प्रकार । काय त्या साचार कौतुकाचे ॥1॥ जातां घरा मागें । उरों नेणें खंती । मिळाल्या बहुतीं
फांकलिया ॥ध्रु.॥ उदयीं च अस्त उदयो संपादला । कल्पनेचा केला जागेपणें ॥2॥ जाणवूनि गेला हांडोरियां पोरां । सावध इतरां करुनी तुका ॥3॥
स्वामीस संतांनीं पुसलें कीं तुम्हांस
वैराग्य कोण्या प्रकारें जालें तें सांगा - ते अभंग ॥ 3 ॥
1328 याति शूद्र वैश केला वेवसाव । आदि तो हा देव कुळपूज्य ॥1॥ नये बोलों परि पाळिलें वचन । केलियाचा प्रश्न तुम्हीं संतीं
॥ध्रु.॥ संवसारें जालों अतिदुःखें दुखी । मायबाप सेखीं कर्मलिया ॥2॥ दुष्काळें आटिलें द्रव्यें नेला मान । स्त्री एकी अन्न
अन्न करितां मेली ॥3॥
लज्जा वाटे जीवा त्रासलों या दुःखें । वेवसाय देख तुटी येतां ॥4॥ देवाचें देऊळ होतें तें भंगलें । चित्तासी जें आलें
करावेंसें ॥5॥
आरंभीं कीर्तन करीं एकादशी । नव्हतें अभ्यासीं चित्त आधीं ॥6॥ कांहीं पाठ केलीं संतांचीं उत्तरें । विश्वासें आदरें
करोनियां ॥7॥ गाती
पुढें त्यांचें धरावें धृपद । भावें चित्त शुद्ध करोनियां ॥8॥ संताचें सेविलें तीर्थ पायवणी । लाज नाहीं मनीं येऊं दिली
॥9॥ टाकला तो कांहीं केला उपकार । केलें हें शरीर कष्टवूनि ॥10॥ वचन मानिलें नाहीं सुर्हदाचे ।
समूळ प्रपंचें वीट आला ॥11॥ सत्यअसत्यासी मन केलें ग्वाही । मानियेलें नाहीं बहुमतां ॥12॥ मानियेला स्वप्नीं गुरूचा उपदेश । धरिला विश्वास दृढ
नामीं ॥13॥ यावरि या जाली कवित्वाची स्फूर्ति । पाय
धरिले चित्तीं विठोबाचे ॥14॥ निषेधाचा कांहीं पडिला आघात । तेणें मध्यें चित्त दुखविलें ॥15॥ बुडविल्या वह्या बैसलों धरणें । केलें नारायणें समाधान ॥16॥ विस्तारीं सांगतां बहुत प्रकार । होईल उशीर आतां पुरे ॥17॥ आतां आहे तैसा दिसतो विचार । पुढील प्रकार देव जाणे ॥18॥ भक्ता नारायण नुपेक्षी सर्वथा । कृपावंत ऐसा कळों आलें ॥19॥ तुका म्हणे माझें सर्व भांडवल । बोलविले पांडुरंगें ॥20॥
1329 ऐका वचन हें संत । मी तों आगळा पतित । काय काजें प्रीत ।
करीतसां आदरें ॥1॥
माझें चित्त मज ग्वाही । सत्य तरलों मी नाहीं । एकांचिये वांहीं । एक देखीं मानिती
॥ध्रु.॥ बहु पीडिलों संसारें । मोडीं पुसें पिटीं ढोरें । न पडतां पुरें । या
विचारें राहिलों ॥2॥ सहज
सरलें होतें कांहीं । द्रव्य थोडें बहु तें ही । त्याग केला नाहीं । दिलें द्विजां
याचकां ॥3॥ प्रियापुत्रबंधु । यांचा तोडिला संबंधु । सहज जालों मंदु ।
भाग्यहीन करंटा ॥4॥ तोंड
न दाखवे जना । शिरें सांदी भरें राणां । एकांत तो जाणां । तयासाटीं लागला ॥5॥ पोटें पिटिलों काहारें । दया नाहीं या विचारें ।
बोलावितां बरें । सहज म्हणे यासाटीं ॥6॥ सहज वडिलां होती सेवा । म्हणोनि
पूजितों या देवा । तुका म्हणे भावा । साटीं झणी घ्या कोणी ॥7॥
1330 बरें जालें देवा निघालें दिवाळें । बरी या दुष्काळें पीडा
केली ॥1॥ अनुतापें तुझें राहिलें चिंतन । जाला हा वमन संवसार
॥ध्रु.॥ बरें जालें जगीं पावलों अपमान । बरें गेलें धन ढोरें गुरें ॥3॥ बरें जालें नाहीं धरिली लोकलाज । बरा आलों तुज शरण देवा ॥4॥ बरें जालें तुझें केलें देवाईल । लेंकरें बाईल उपेक्षिलीं ॥5॥ तुका म्हणे बरें व्रत एकादशी । केलें उपवासीं जागरण ॥6॥
1331. बोलावा विठ्ठल पाहावा विठ्ठल । करावा विठ्ठल जीवभाव ॥1॥ येणें सोसें मन जालें हांवभरी । परती माघारी घेत नाहीं
॥ध्रु.॥ बंधनापासूनि उकलली गांठी । देतां आली मिठी सावकाशें ॥2॥ तुका म्हणे देह भारिला विठ्ठलें । कामक्रोधें केलें घर रितें ॥3॥
1332 मीचि मज व्यालों । पोटा आपुलिया आलों ॥1॥ आतां पुरले नवस । निरसोनी गेली आस ॥ध्रु.॥ जालों बरा बळी । गेलों मरोनि ते काळीं ॥2॥ दोहींकडे पाहे । तुका आहे तैसा आहे ॥3॥
1333 जग अवघें देव । मुख्य उपदेशाची ठेव ॥1॥ आधीं आपणयां नासी । तरि उतरे ये कसीं ॥ध्रु.॥ ब्रह्मज्ञानाचें
कोठार । तें हें निश्चयें उत्तर ॥2॥ तुका म्हणे ते उन्मनी । नास कारया कारणीं ॥3॥
1334 साधनांच्या कळा आकार आकृति । कारण नवनीतीं मथनाचें ॥1॥ पक्षीयासी नाहीं मारगीं आडताळा । अंतराक्षी फळासी चि पावे
॥ध्रु.॥ भक्तीची जोडी ते उखत्या चि साटीं । उणें पुरें तुटी तेथें नाहीं
॥2॥ तुका म्हणे आलें सांचत सांचणी । आजि जाली क्षणी एकसरें ॥33॥
1335 नाहीं येथें वाणी । सकळां वर्णा घ्यावी
धणी ॥1॥ जालें दर्पणाचें अंग । ज्याचा त्यासी दावी रंग ॥ध्रु.॥
एका भावाचा एकांत । पीक पिकला अनंत ॥2॥ तुका खळे दाणीं । करी बैसोनी वांटणी ॥3॥
1336 ठेविलें जतन । करूनियां निज धन ॥1॥ जयापासाव उत्पित्त । तें हें बीज धरिलें हातीं ॥ध्रु.॥
निवडिलें वरळा भूस । सार आइन जिनस ॥2॥ तुका म्हणे नारायण । भाग संचिताचा गुण ॥3॥
1337 भ्रमना पाउलें वेचिलीं तीं वाव । प्रवेशतां ठाव एक द्वार ॥1॥ सार तीं पाउलें विठोबाचीं जीवीं । कोणीं न विसंभावीं
क्षणभरि ॥ध्रु.॥ सुलभ हें केलें सकळां जीवन । काुंफ्कावें चि कान न लगेसें ॥2॥ तुका म्हणे येथें सकळ ही कोड । पुरे मूळ खोड विस्ताराचें ॥3॥
1338 कांहीं जाणों नये पांडुरंगाविण । पाविजेल सीण संदेहानें ॥1॥ भलतिया नावें आळविला पिता । तरि तो जाणता कळवळा ॥ध्रु.॥
अळंकार जातो गौरवितां वाणी । सर्वगात्रा धणी हरिकथा ॥2॥ तुका म्हणे उपज विल्हाळे आवडी । करावा तो घडी घडी लाहो ॥3॥
1339 बीजापोटीं पाहे फळ । विध न करितां सकळ ॥1॥ तया मूर्ख म्हणावें वेडें । कैसें तुटेल सांकडें ॥ध्रु.॥ दावितिया वाट । वेठी धरूं पाहे
चाट ॥2॥ पुढिल्या उपाया । तुका म्हणे
राखे काया ॥3॥
1340 मातेचीं जो थानें फाडी । तया जोडी कोण ते ॥1॥ वेदां निंदी तो चांडाळ । भ्रष्ट सुतकिया खळ ॥ध्रु.॥ अगी
लावी घरा । मग वसती कोठें थारा ॥2॥ तुका म्हणे वर्म । येरा नाचवितो भ्रम ॥3॥
1341 वेश वंदाया पुरते । कोण ब्राह्मण निरुते ॥1॥ ऐसें सांगा मजपाशीं । संतां निरवितों येविशीं ॥ध्रु.॥ असा
जी प्रवीण । ग्रंथीं कळे शुद्धहीण ॥2॥ तुका म्हणे लोपें । सत्याचिया घडती पापें ॥3॥
1342 ज्या ज्या आम्हांपाशीं होतील ज्या शक्ती ।
तेणें हा श्रीपती अळंकारूं ॥1॥ अवघा पायांपाशीं दिला जीवभाव । जन्ममरणाठाव पुसियेला ॥ध्रु.॥ ज्याचें देणें
त्यासी घातला संकल्प । बंधनाचें पाप चुकविलें ॥2॥ तुका म्हणे येथें उरला विठ्ठल । खाये बोले बोल गाये नाचे ॥3॥
1343 आम्ही आळीकरें । प्रेमसुखाचीं लेंकुरें ॥1॥ पायीं गोविली वासना । तुश केलें ब्रह्मज्ञाना
॥ध्रु.॥ येतां पाहें मुळा । वाट पंढरीच्या डोळां ॥2॥ तुका म्हणे स्थळें । मग मी पाहेन सकळें ॥3॥
1344 आइत्याची राशी । आली पाकसिद्धीपाशीं ॥1॥ आतां सांडोनि भोजन । भिके जावें वेडेपणें ॥ध्रु.॥ उसंतिली
वाट । मागें परतावें फुकट ॥2॥ तुका म्हणे वाणी । वेचों बैसोन ठाकणीं ॥3॥
1345 धन्ये शुद्ध जाती । धरीं लौकरी परती ॥1॥ ऐकिलें तें चि कानीं । होय परिपाक मनीं ॥ध्रु.॥ कळवळा
पोटीं । सावधान हितासाठीं ॥2॥ तुका म्हणे भाव । त्याचा तो चि जाणां देव ॥3॥
1346 जीवित्व तें किती । हें चि धरितां बरें चित्तीं ॥1॥ संत सुमनें उत्तरें । मृदु रसाळ मधुरें ॥ध्रु.॥ विसांवतां
कानीं । परिपाक घडे मनीं ॥2॥ तुका
म्हणे
जोडी । हाय जतन रोकडी ॥3॥
1347 अभिमानाची स्वामिनी शांति । महत्व घेती
सकळ ॥1॥ कळोनि ही न कळे वर्म । तरि श्रम पावती ॥ध्रु.॥ सर्व सत्ता
करितां धीर । वीर्यां वीर आगळा ॥2॥ तुका म्हणे तिखट तिखें । मृदसखें आवडी ॥3॥
1348 भोजन तें पाशांतीचें । निंचें उंचें उसाळी ॥1॥ जैशी कारंज्याची कळा । तो जिव्हाळा स्वहिता ॥ध्रु.॥
कल्पना ते देवाविण । न करी भिन्न इतरीं ॥2॥ तुका म्हणे पावे भूती । ते निश्चिंती मापली ॥3॥
1349 पोटापुरतें काम । परि अगत्य तो राम ॥1॥ कारण तें हें चि करीं । चित्तीं पांडुरंग धरीं ॥ध्रु.॥
प्रारब्धी हेवा । जोडी देवाची ते सेवा ॥2॥ तुका म्हणे बळ । बुद्धी वेचूनि सकळ ॥3॥
1350 बहुतां जन्मां अंतीं । जोडी लागली हे हातीं ॥1॥ मनुष्यदेहा ऐसा ठाव । धरीं पांडुरंगीं भाव ॥ध्रु.॥ बहु
केला फेरा । येथें सांपडला थारा ॥2॥ तुका म्हणे जाणे । ऐसे भले ते शाहाणे ॥3॥
1351 रूप नांवें माया बोलावया ठाव । भागा आले भाव तयावरि ॥1॥ सींव वाटे परी न खंडे पृथिवी । शाहाणे ते जीवीं समजती
॥ध्रु.॥ पोटा आलें तिच्या लोळे मांड्यावरि । पारखी न करी खंतीं चित्तीं ॥2॥ तुका म्हणे भक्तीसाटीं हरिहर । अरूपीचें क्षरविभाग हें ॥3॥
1352 लेकराची आळी न पुरवी कैसी । काय तयापाशीं उणें जालें ॥1॥ आह्मां लडिवाळां नाहीं तें प्रमाण । कांहीं ब्रह्मज्ञान
आत्मिस्थति ॥ध्रु.॥ वचनाचा घेईन अनुभव पदरीं । जें हें जनाचारीं मिरवलें ॥2॥ तुका म्हणे माझी भोळिवेची आटी । दावीन शेवटीं कौतुक हें ॥3॥
1353 आर्तभूतांप्रति । उत्तम योजाव्या त्या शक्ती ॥1॥ फळ
आणि समाधान । तेथें उत्तम कारण ॥ध्रु.॥ अल्पें तो संतोषी । स्थळीं सांपडे
उदेसीं ॥2॥ सहज संगम । तुका म्हणे तो उत्तम ॥3॥
1354 मुळाचिया मुळें । दुःखें वाढती सकळे ॥1॥ ऐसा योगियांचा धर्म । नव्हे वाढवावा श्रम ॥ध्रु.॥ न कळे
आवडी । कोण आहे कैसी घडी ॥2॥ तुका
म्हणे थीत ।
दुःख पाववावें चित्त ॥3॥
1355 भाग्यवंतां हें चि काम । मापी नाम वैखरी ॥1॥ आनंदाची पुष्टी अंगीं । श्रोते संगीं उद्धरती ॥ध्रु.॥ पिकविलें तया खाणें
किती । पंगतीस सुकाळ ॥2॥ तुका
करी प्रणिपात । दंडवत आचारियां ॥3॥
1356 लटिकें तें रुचे । साच कोणां ही न पचे ॥1॥ ऐसा माजल्याचा गुण । भोगें कळों येइल सीण ॥ध्रु.॥ वाढवी
ममता । नाहीं वरपडला तो दूतां ॥2॥ कांहीं न मनी माकड । तुका उपदेश हेकड ॥3॥
1357 कौतुकाची सृष्टी । कौतुकें चि केलें कष्टी ॥1॥ मोडे तरी भलें खेळ । फांके फांकिल्या कोल्हाळ ॥ध्रु.॥
जाणणियासाटीं । भय सामावलें पोटीं ॥2॥ तुका म्हणे चेता । होणें तें तूं च आइता ॥3॥
1358 भोवंडींसरिसें । अवघें भोंवत चि दिसे ॥1॥ ठायीं राहिल्या निश्चळ । आहे अचळीं अचळ ॥ध्रु.॥ एक हाकेचा
कपाटीं । तेथें आणीक नाद उठी ॥2॥ अभ्रें धांवे शशी । तुका असे ते तें दुसरें भासी ॥3॥
1359 नव्हों आम्ही आजिकालीचीं । काचीं कुचीं चाळवणी ॥1॥ एके ठायीं मूळडाळ । ठावा सकळ आहेसी ॥ध्रु.॥ तुमचें
आमचेंसें कांहीं । भिन्न नाहीं वांटलें ॥2॥ तुका म्हणे जेथें असें । तेथें दिसें तुमचासा ॥3॥
1360 योग्याची संपदा त्याग आणि शांति । उभयलोकीं कीर्ति सोहळा
मान ॥1॥ येरयेरांवरी जायांचें उसिणें । भाग्यस्थळीं देणें
झाडावेसीं ॥ध्रु.॥ केलिया फावला ठायींचा तो लाहो । तृष्णेचा तो काहो काव्हवितो ॥2॥ तुका म्हणे लाभ अकर्तव्या नांवें । शिवपद जीवें भोगिजेल ॥3॥
1361 मरणा हातीं सुटली काया । विचारें या निश्चयें ॥1॥ नासोनियां गेली खंती । सहजिस्थति भोगाचे ॥ध्रु.॥ न देखें
सें जालें श्रम । आलें वर्म हाता हें ॥2॥ तुका म्हणे कैची कींव । कोठें जीव निराळा ॥3॥
1362 नव्हे ब्रह्मचर्य बाइलेच्या त्यागें । वैराग्य वाउगें
देशत्यागें ॥1॥ काम
वाढे भय वासनेच्या द्वारें । सांडावें तें धीरें आचावाचे ॥ध्रु.॥ कांपवूनि टिरी
शूरत्वाची मात । केलें वाताहात उचित काळें ॥2॥ तुका म्हणे करी जिव्हेसी विटाळ । लटिक्याची मळ स्तुति होतां ॥3॥
1363 नको सांडूं अन्न नको सेवूं वन । चिंतीं नारायण सर्व भोगीं
॥1॥ मातेचिये खांदीं बाळ नेणे सीण । भावना त्या भिन्न
मुंडाविया ॥ध्रु.॥ नको गुंपों भोगीं नको पडों त्यागीं । लावुनि सरें अंगीं
देवाचिया ॥2॥ तुका
म्हणे नको
पुसों वेळोवेळां । उपदेश वेगळा उरला नाहीं ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
1364 अवघी मिथ्या आटी । राम नाहीं तंव कंठीं ॥1॥ सावधान सावधान । उगवीं संकल्पीं हें मन ॥ध्रु.॥ सांडिलें
तें मांडे । आघ्र उरल्या काळें दंडे ॥2॥ तुका म्हणे आलें भागा । देउनि चिंतीं पांडुरंगा ॥3॥
1365 न संगावें वर्म । जनीं असों द्यावा भ्रम ॥1॥ उगींच लागतील पाठीं । होतीं रितीं च हिंपुटीं ॥ध्रु.॥
सिकविल्या गोटी । शिकोनि धरितील पोटीं ॥2॥ तुका म्हणे सीण । होइल अनुभवाविण ॥3॥
1366 जातिविजातीची व्हावयासि भेटी । संकल्प तो पोटीं वाहों नये
॥1॥ होणार तें घडो होणाराच्या गुणें । होइल नारायणें निर्मिलें
तें ॥ध्रु.॥ व्याघ्राचिये भुके वधावी ते गाय । याचें नांव काय पुण्य असे ॥2॥ तुका म्हणे न करी विचार पुरता । गरज्याची माता पिता खर ॥3॥
1367 शाहाणियां पुरे एक चि वचन । विशारती खुण ते चि त्यासी ॥1॥ उपदेश असे बहुतांकारणें । घेतला तो मनें पाहिजे हा
॥ध्रु.॥ फांसावेना तरिं दुःख घेतें वाव । मग होतो जीव कासावीस ॥2॥ तुका म्हणे नको राग धरूं झोंडा । नुघडितां पीडा होइल डोळे ॥3॥
1368 अभिन्नव सुख तरि या विचारें । विचारावें बरें संतजनीं ॥1॥ रूपाच्या आठवें दोन्ही ही आपण । वियोगें तो क्षीण होत
नाहीं ॥ध्रु.॥ पूजा तरि चित्तें कल्पा तें ब्रह्मांड । आहाच तो खंड एकदेसी ॥2॥ तुका म्हणे माझा अनुभव यापरि । डोई पायांवरि ठेवीतसें
॥3॥
1369 नटनाट्य तुम्ही केलें याच साटीं । कवतुकें दृष्टी निववावी ॥1॥ नाहीं तरि काय कळलें चि आहे । वाघ आणि गाय लांकडाची
॥ध्रु.॥ अभेद चि असे मांडियेलें खेळा । केल्या दीपकळा बहुएकी ॥2॥ तुका म्हणे रूप नाहीं दर्पणांत । संतोषाची मात दुसरें तें ॥3॥
1370 रवीचा प्रकाश । तो चि निशी घडे नाश । जाल्या बहुवस । तरि
त्या काय दीपिका ॥1॥ आतां
हा चि वसो जीवीं । माझे अंतरी गोसावीं । होऊं येती ठावीं । काय वर्में याच्यानें
॥ध्रु.॥ सवें असतां धणी । आड येऊं न सके कोणी । न लगे विनवणी । पृथकाची करावी ॥2॥ जन्माचिया गति । येणें अवघ्या खुंटती । कारण ते प्रीति ।
तुका म्हणे जवळी ॥3॥
1371 ऐसे सांडुनियां घुरे । किविलवाणी दिसां कां रे । कामें उर
भरे । हातीं नुरे मृत्तिका ॥1॥ उदार हा जगदानी । पांडुरंग अभिमानी । तुळसीदळ पाणी । चिंतनाचा भुकेला
॥ध्रु.॥ न लगे पुसावी चाकरी । कोणी वकील ये घरीं । त्याचा तो चाकरी । पारपत्य सकळ
॥2॥ नाहीं आडकाटी । तुका म्हणे जातां
भेटी । न बोलतां मिठी । उगी च पायीं घालावी ॥3॥
1372 उपकारी असे आरोणि उरला । आपुलें तयाला पर नाहीं ॥1॥ लाभावरि घ्यावें सांपडलें काम । आपला तो श्रम न विचारी
॥ध्रु.॥ जीवा ऐसें देखे आणिकां जीवांसी । निखळ चि रासि गुणांची च ॥2॥ तुका म्हणे देव तयांचा पांगिला । न भंगे संचला धीर सदा ॥3॥
1373 कोणा पुण्यें यांचा होईन सेवक । जींहीं
द्वंदादिक दुराविलें ॥1॥ ऐसें
वर्म मज दावीं नारायणा । अंतरीं च खुणा प्रकटोनि ॥ध्रु.॥ बहु अवघड असे संतभेटी ।
तरि जगजेठी करुणा केली ॥2॥ तुका
म्हणे मग
नयें वृत्तीवरी । सुखाचे शेजारीं पहुडईन ॥3॥
1374 क्षणक्षणां सांभाळितों । साक्षी होतों आपुला ॥1॥ न घडावी पायीं तुटी । मन मुठी घातलें ॥ध्रु.॥ विचारतों
वचनां आधीं । धरूनि शुद्धी ठेविली ॥2॥ तुका म्हणे मागें भ्यालों ॥ तरीं जालों जागृत ॥3॥
1375 आणूनियां मना । आवघ्या धांडोळिल्या
खुणा । देखिला तो राणा । पंढरपूरनिवासी ॥1॥ यासी अनुसरल्या काय । घडे ऐसें वांयां जाय । देखिले ते
पाय । सम जीवीं राहाती ॥ध्रु.॥ तो देखावा हा विध । चिंतनें तें कार्य सिद्ध ।
आणिकां संबंध । नाहीं पर्वकाळासी ॥2॥ तुका म्हणे खळ । हो क्षणें चि निर्मळ । जाऊनियां मळ । वाळवंटीं नाचती ॥3॥
1376 धरितां ये पंढरीची वाट । नाहीं संकट मुक्तीचें ॥1॥ वंदूं येती देव पदें । त्या आनंदें उत्साहें ॥ध्रु.॥
नृत्यछंदें उडती रज । जे सहज चालतां ॥2॥ तुका म्हणे गरुड टके । वैष्णव निके संभ्रम ॥3॥
1377 नाम घेतां मन निवे । जिव्हे अमृत चि जरवे । होताती बरवे ।
ऐसे शकुन लाभाचे ॥1॥ मन
रंगलें रंगलें । तुझ्या चरणीं स्थिरावलें । केलिया विठ्ठलें । ऐसी कृपा जाणावी ॥ध्रु.॥ जालें
भोजनसें दिसे । चिरा पडोनि ठेला इच्छे । धालियाच्या ऐसें । अंगा येती उद्गार
॥2॥ सुख भेटों आलें सुखा । निध सांपडला मुखा । तुका म्हणे लेखा ।
आतां नाहीं आनंदा ॥3॥
1378 रुची रुची घेऊं गोडी । प्रेमसुखें जाली जोडी ॥1॥ काळ जाऊं नेदूं वांयां । चिंतितां विठोबाच्या पायां
॥ध्रु.॥ करूं भजन भोजन । धणी घेऊं नारायण ॥2॥ तुका म्हणे जीव धाला । होय तुझ्यानें विठ्ठला ॥3॥
1379 वेळोवेळां हें चि सांगें । दान मागें जगासि ॥1॥ विठ्ठल हे मंगळवाणी । घेऊं धणी पंगती ॥ध्रु.॥ वेचतसे पळें
पळ । केलें बळ पाहिजे ॥2॥ तुका
म्हणे दुश्चित नका
। राहों फुका नाड हा ॥3॥
1380 आणीक ऐसें कोठें सांगा । पांडुरंगा सारिखें ॥1॥ दैवत ये भूमंडळीं । उद्धार कळी पावितें ॥ध्रु.॥ कोठें
कांहीं कोठें कांहीं । शोध ठायीं स्थळासी ॥2॥ आनेत्रींचें तीर्था नासे । तीर्था वसे
वज्रलेप ॥3॥
पांडुरंगींचें पांडुरंगीं । पाप अंगीं राहेना ॥4॥ ऐसें हरें गिरिजेप्रति । गुह्य स्थिती
सांगितली ॥5॥ तुका
म्हणे तीर्थ
क्षेत्र । सर्वत्र हें दैवत ॥6॥
1381 पुराणींचा इतिहास । गोड रस सेविला ॥1॥ नव्हती हे आहाच बोल । मोकळें फोल कवित्व ॥ध्रु.॥ भावें
घ्या रे भावें घ्या रे । येकदा जा रे पंढरिये ॥2॥ भाग्यें आलेति मनुष्यदेहा । तो हा पाहा विठ्ठल ॥3॥ पापपुण्या करील झाडा । जाइल पीडा जन्माची ॥4 ॥ घ्यावी हातीं टाळदिंडी । गावे तोंडीं गुणवाद ॥5॥ तुका म्हणे घटापटा । न लगे वाटा शोधाव्या ॥6॥
1382 कर्म धर्म नव्हती सांग । उण्या अंगें पतन ॥1॥ भलत्या काळें नामावळी । सुलभ भोळी भाविकां ॥ध्रु.॥ प्रायश्चित्तें
पडती पायां । गाती तयां वैष्णवां ॥2॥ तुका म्हणे नुपजे दोष । करा घोष आनंदे ॥3॥
1383 पाहा रे हें दैवत कैसें । भक्तीपिसें
भाविक ॥1॥ पाचारिल्या सरिसें पावे । ऐसें सेवे बराडी ॥ध्रु.॥ शुल्क
काष्ठीं गुरुगुरी । लाज हरि न धरी ॥2॥ तुका म्हणे अर्धनारी । ऐसीं धरी रूपडीं ॥3॥
1384 बहुत सोसिले मागें न कळतां । पुढती काय आतां अंध व्हावें ॥1॥ एकाचिये अंगीं हें ठेवावें लावून । नये भिन्न भिन्ना
चांचपडो ॥ध्रु.॥ कोण होईल तो ब्रह्मांडचाळक । आपणें चि हाके देईल हाके ॥2॥ तुका म्हणे दिलीं चेतवूनि सुणीं । कौतुकावांचूनि नाहीं छळ ॥3॥
1385 आश्चर्य या वाटे नसत्या छंदाचें । कैसें दिलें साचें
करोनियां ॥1॥
दुजियासी तंव अकळ हा भाव । करावा तो जीव साक्ष येथें ॥ध्रु.॥ एकीं अनेकत्व अनेकीं
एकत्व । प्रकृतिस्वभाव प्रमाणें चि ॥2॥ तुका म्हणे करूं उगवूं जाणसी । कुशळ येविशीं तुम्हीं देवा
॥3॥
1386 अस्त नाहीं आतां एक चि मोहोरा । पासूनि अंधारा दुरि जालों
॥1॥ साक्षत्वें या जालों गुणाचा देखणा । करीं नारायणा तरी
खरें ॥ध्रु.॥ आठवें विसरु पडियेला मागें । आलें तें चि भागें यत्न केलें ॥2॥ तुका म्हणे माझा विनोद देवासी । आम्हीं तुम्हां ऐसीं
दोन्ही नव्हों ॥3॥
1387 क्षर अक्षर हे तुमचे विभाग । कासयानें जग दुरी धरा ॥1॥ तैसे आम्ही नेणों पालटों च कांहीं । त्यागिल्याची नाहीं मागें चाड
॥ध्रु.॥ प्रतिपादिता तूं समविषमाचा । प्रसाद तो याचा पापपुण्य ॥2॥ तुका म्हणे तुम्हां नाना अवगणीं । लागे संपादणी लटिक्याची ॥3॥
1388 सर्वरसीं मीनलें चित्त । अखंडित आनंदु ॥1॥ गोत पति विश्वंभरीं । जाला हरि सोयरा ॥ध्रु.॥ वोळखी ते
एका नांवें । इतरभावें खंडणा ॥2॥ तुका म्हणे नांवें रूपें । दुसरीं पापें हारपलीं ॥3॥
1389 मीं हें ऐसें काय जाती । अवघड किती पाहातां ॥1॥ नाहीं होत उल्लंघन । नसतां भिन्न दुसरें ॥ध्रु.॥
अंधारानें तेज नेलें । दृष्टीखालें अंतर ॥2॥ तुका म्हणे सवें देव । घेतां ठाव दावील ॥3॥
1390 कवेश्वरांचा तो आम्हांसी विटाळ । प्रसाद वोंगळ
चिवडिती ॥1॥
दंभाचे आवडी बहिराट अंधळे । सेवटासि काळें होइल तोंड ॥ध्रु.॥ सोन्यासेजारी तों
लाखेची जतन । सतंत ते गुण जैसेतैसे ॥2॥ सेव्य सेववता न पडतां ठावी । तुका म्हणे गोवी
पावती हीं ॥3॥
1391 वाढलियां मान न मनावी निश्चिती ।
भूतांचिये प्रीती भूतपण ॥1॥ म्हणऊनि
मना लावावी कांचणी । इंद्रियांचे झणी ओढी भरे ॥ध्रु.॥ एका एकपणें एकाचिये अंगीं । लागे
रंग रंगीं मिळलिया ॥2॥ तुका
म्हणे देव
निष्काम निराळा । जीवदशे चाळा चळणांचा ॥3॥
1392 माया साक्षी आम्ही नेणों भीड भार । आप आणि पर नाहीं दोन्ही ॥1॥ सत्याचिये साटीं अवघा चि भरे । नावडे व्यापार तुटीचा तो
॥ध्रु.॥ पोंभाळिता चरे अंतरींचें दुःख । लांसें फांसें मुख उघडावें ॥2॥ तुका म्हणे नव्हे स्फीतीचा हा ठाव । निवाड्यासी देव
साक्षी केला ॥3॥
1393 संतां आवडे तो काळाचा ही काळ । समर्थाचें बाळ जेवीं समर्थ
॥1॥ परिसतां तेथें नाहीं एकविणें । मोहें न पवे सीण ऐसें राखे
॥ध्रु.॥ केले अन्याय ते सांडवी उपचारें । न देखें दुसरें नासा मूळ ॥2॥ तुका म्हणे मुख्य कल्पतरुछाया । काय नाहीं दया तये ठायीं ॥3॥
1394 संतांच्या धीकारें अमंगळ जिणें । विश्वशत्रु तेणें सांडी
परि ॥1॥ कुळ आणि रूप वांयां संवसार । गेला भरतार मोकलितां ॥ध्रु.॥
मूळ राखे तया फळा काय उणें । चतुर लक्षणें राखों जाणे ॥2॥ तुका म्हणे सायास तो एके ठायीं । दीप हातीं तई अवघें बरें ॥3॥
1395 ओलें मूळ भेदी खडकाचें अंग । आभ्यासासी सांग कार्यसिद्धी ॥1॥ नव्हे ऐसें कांहीं नाहीं अवघड । नाहीं कईवाड तोंच वरि
॥ध्रु.॥ दोरें चिरा कापे पडिला कांचणी । अभ्यासें सेवनीं विष पडे ॥2॥ तुका म्हणे कैंचा बैसण्यासी ठाव । जठरीं बाळा वाव एकाएकीं ॥3॥
1396 अमर आहां अमर आहां । खरें कीं पाहा खोटें हें ॥1॥ न म्हणां देह माझा ऐसा । मग भरवसा कळेल ॥ध्रु.॥ कैंचा धाक कैंचा
धाक । सकिळक हें आपुलें ॥2॥ देव
चि बरे देव चि बरे । तुका म्हणे खरे तुम्ही ॥3॥
1397 काम नाहीं काम नाहीं । जालों पाहीं रिकामा ॥1॥ फावल्या या करूं चेष्टा । निश्चळ दृष्टा बैसोनि ॥ध्रु.॥
नसत्या छंदें नसत्या छंदें । जग विनोदें वि†हडतसे ॥2॥ एकाएकीं एकाएकीं । तुका लोकीं निराळा ॥3॥
1398 हातीं घेऊनियां काठी । तुका लागला कळिवरा
पाठी ॥1॥ नेऊनि निजविलें स्मशानीं । माणसें जाळी ते ठाकणीं ॥ध्रु.॥
काडिलें तें ओढें । मागील उपचाराचें पुढें ॥2॥ नाहीं वाटों आला भेव । सुख दुःख भोगिता देव ॥3॥ याजसाटीं हें निर्वाण । केलें कसियेलें मन ॥4॥ तुका म्हणे अनुभव बरा । नाहीं तरी सास्त होय चोरा ॥5॥
1399 कीर्तन चांग कीर्तन चांग । होय अंग हरिरूप ॥1॥ प्रेमाछंदें नाचे डोले । हारपला देहभाव ॥ध्रु.॥ एकदेशीं
जीवकळा । हा सकळां सोयरा ॥2॥ तुका म्हणे उरला देव । गेला भेव त्या काळें ॥3॥
1400 न बोलेसी करा वाचा । उपाधीचा संबंध ॥1॥ एका तुमच्या नामाविण । अवघा सीण कळतसे ॥ध्रु.॥ संकल्पाचे
ओढी मन । पापपुण्य सम चि ॥2॥ तुका
म्हणे नारायणीं
। पावो वाणी विसांवा ॥3॥
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.