तुकारामगाथा ५०१ - ६००
५०१ सिणलेती
सेवकां देउनि इच्छादान । केला अभिमान अंगीकारा ॥१॥ अहो दीनानाथा
आनंदमूर्ती । तुम्हांसि शोभती ब्रीदें ऐसीं ॥ध्रु.॥ बहुतांनीं विनविलें
बहुतां प्रकारीं । सकळां ठायीं हरी पुरलेती ॥२॥ तुका म्हणे अगा
कुटुंबवत्सळा । कोण तुझी लीळा जाणे ऐसी ॥३॥
५०२ उठा भागलेती उजगरा । जाला स्वामी निद्रा करा ॥१॥ वाट पाहाते
रुक्मिणी । उभी मंचक संवारुणी ॥ध्रु.॥ केली करा क्षमा । बडबड पुरुषोत्तमा ॥२॥ लागतो चरणा ।
तुकयाबंधु नारायणा ॥३॥
५०३ पावला प्रसाद आतां विटोनि जावें । आपला तो श्रम कळों येतसे
जीवें ॥१॥ आतां स्वामी सुखें निद्रा करा गोपाळा । पुरले मनोरथ जातों
आपुलिया स्थळा ॥ध्रु.॥ तुम्हांसि जागवूं आम्ही आपुलिया चाडा । शुभाशुभ कर्में दोष
वाराया पीडा ॥२॥ तुका म्हणे दिलें उच्छिष्टाचें भोजन । आम्हां आपुलिया नाहीं
निवडिलें भिन्न ॥३॥
५०४ शब्दांचीं रत्नें करूनी अळंकार । तेणें विश्वंभर पूजियेला
॥१॥ भावाचे उपचार करूनि भोजन । तेणें नारायण जेवविला ॥ध्रु.॥ संसारा हातीं दिलें
आंचवण । मुखशुद्धी मन समर्पिलें ॥२॥ रंगलीं इंद्रियें सुरंग तांबूल । माथां तुळसीदळ समर्पिलें
॥३॥ एकभावदीप करूनि निरांजन । देऊनि आसन देहाचें या ॥४॥ न बोलोनि तुका करी
चरणसेवा । निजविलें देवा माजघरीं ॥५॥
५०५ उठोनियां तुका गेला निजस्थळा । उरले राउळा माजी देव ॥१॥ निउल जालें सेवका
स्वामींचें । आज्ञे करुनी चित्त समाधान ॥ध्रु.॥ पहुडलिया हरी
अनंतशैनावरी । तेथें नाहीं उरी कांहीं काम ॥२॥ अवघी बाहेर घालूनि
गेला तुका । सांगितलें लोकां निजले देव ॥३॥
दसरा - अभंग १
५०६ पवित्र सुदिन उत्तम दिवस दसरा । सांपडला तो साधा आजि
मुहूर्त बरा । गर्जा जेजेकार हरि हृदयीं धरा । आळस नका करूं लाहानां
सांगतों थोरां ॥१॥ या हो या हो बाइयानो निघाले हरी । सिलंगणा वेगीं घेउनि
आरत्या करीं । ओवाळूं श्रीमुख वंदूं पाउलें शिरीं । आम्हां दैव आलें येथें
घरिच्या घरीं ॥ध्रु.॥ अक्षय मुहूर्त औठामध्यें साधे तें । मग येरी गर्जे जैसें
तैसें होत जातें । म्हणोनि मागें पुढें कोणी न पाहावें येथें । सांडा परतें
काम जाऊं हरी सांगातें ॥२॥ बहुतां बहुतां रीतीं चित्तीं धरा हें मनीं । नका गै करूं
आइकाल ज्या कानीं । मग हें सुख कधीं न देखाल स्वप्नीं । उरेल हायहाय मागें होईल
काहाणी ॥३॥ ऐसियास वंचती त्यांच्या अभाग्या पार । नाहीं नाहीं नाहीं
सत्य जाणा निर्धार । मग हे वेळ घटिका न ये अजरामर । कळलें असों द्या मग पडतील
विचार ॥४॥ जयासाटीं ब्रम्हादिक जालेति पिसे । उच्छिष्टा कारणें देव
जळीं जाले मासे । अद्धापगीं विश्वमाता लक्षुमी वसे । तो हा तुकयाबंधु म्हणे
आलें अनायासें ॥५॥
५०७ ओवाळूं आरती पंढरीराया । सर्वभावें शरण आलों तुझिया पायां
॥१॥ सर्व व्यापून कैसें रूप आकळ । तो हा गौळ्या घरीं जाला कृष्ण
बाळ ॥ध्रु.॥ स्वरूप गुणातीत जाला अवतारधारी । तो हा पांडुरंग उभा
विटेवरी ॥२॥ भक्तिचिया काजा कैसा रूपासि आला । ब्रिदाचा तोडर चरणीं
मिरविला ॥३॥ आरतें आरती ओवाळिली । वाखाणितां कीर्ति वाचा परतली ॥४॥ भावभक्तिबळें होसी
कृपाळु देवा । तुका म्हणे पांडुरंगा तुझ्या न कळती मावा ॥५॥
५०८ करूनि आरती । आतां ओवाळूं श्रीपती ॥१॥ आजि पुरले नवस ।
धन्य जाला हा दिवस ॥ध्रु.॥ पाहा वो सकळा । पुण्यवंता तुम्ही बाळा ॥२॥ तुका वाहे टाळी ।
होता सन्निध जवळी ॥३॥
५०९ द्याल माळ जरी पडेन मी पायां । दंडवत वांयां कोण वेची ॥१॥ आलें तें हिशोबें
अवघिया प्रमाण । द्यावें तरी दान मान होतो ॥ध्रु.॥ मोकळिया मनें घ्याल
जरी सेवा । प्रसाद पाठवा लवकरी ॥२॥ तुका म्हणे तुम्ही जालिया कृपण । नामाची जतन मग कैची ॥३॥
५१० तुम्हीं जावें निजमंदिरा । आम्ही जातों आपुल्या घरा ॥१॥ विठोबा लोभ असों
देई । आम्ही असों तुमचें पाई ॥ध्रु.॥ चित्त करी सेवा । आम्ही जातों आपुल्या गावां ॥२॥ तुका म्हणे दिशा
भुलों । फिरोन पायापाशीं आलों ॥३॥
५११ पाहें प्रसादाची वाट । द्यावें धोवोनियां ताट ॥१॥ शेष घेउनि जाईन ।
तुमचें जालिया भोजन ॥ध्रु.॥ जालों एकसवा । तुम्हां आडुनियां देवा ॥२॥ तुका म्हणे चित्त ।
करूनि राहिलों निश्चित ॥३॥
५१२ केली कटकट गाऊं नाचों नेणतां । लाज नाहीं भय आम्हां पोटाची
चिंता ॥१॥ बैसा सिणलेती पाय रगडूं दातारा । जाणवूं द्या वारा उब जाली
शरीरा ॥ध्रु.॥ उशिरा उशीर किती काय म्हणावा । जननिये बाळका कोप कांहीं न
धरावा ॥२॥ तुझिये संगतीं येऊं करूं कोल्हाळ । तुका म्हणे बाळें अवघीं
मिळोन गोपाळ ॥३॥
५१३ कळस वाहियेला शिरीं । सहस्रनामें पूजा करीं ॥१॥ पीक पिकलें पिकलें
। घन दाटोनियां आलें ॥ध्रु.॥ शेवटीचें दान । भागा आला नारायण ॥२॥ तुका म्हणे पोट ।
भरलें वारले बोभाट ॥३॥
५१४ आरुष शब्द बोलों मनीं न धरावें कांहीं । लडिवाळ बाळकें तूं
चि आमुचि आई ॥१॥ देई गे विठाबाई प्रेमभातुकें । अवघियां कवतुकें लहानां
थोरां सकळां ॥ध्रु.॥ असो नसो भाव आलों तुझिया ठाया । पाहे कृपादृष्टी आतां
पंढरीराया ॥२॥ तुका म्हणे आम्ही तुझीं वेडीं वांकुडीं । नामें भवपाश आतां
आपुलिया तोडीं ॥३॥
५१५ आडकलें देवद्वार । व्यर्थ काय करकर ॥१॥ आतां चला जाऊं घरा
। नका करूं उजगरा ॥ध्रु.॥ देवा लागलीसे निज । येथें उभ्या काय काज ॥२॥ राग येतो देवा ।
तुका म्हणे नेघे सेवा ॥३॥
५१६ कृष्ण माझी माता कृष्ण माझा पिता । बहिणी बंधु चुलता कृष्ण
माझा ॥१॥ कृष्ण माझा गुरू कृष्ण माझें तारूं । उतरी पैल पारू भवनदीची
॥ध्रु.॥ कृष्ण माझें मन कृष्ण माझें जन । सोइरा सज्जन कृष्ण माझा
॥२॥ तुका म्हणे माझा श्रीकृष्ण विसावा । वाटे न करावा परता जीवा
॥३॥
५१७ कृपा करावी भगवंतें । ऐसा शिष्य द्यावा मातें ॥१॥ माझें व्रत जो
चालवी । त्यासि द्यावें त्वां पालवी ॥ध्रु.॥ व्हावा
ब्रम्हज्ञानी गुंडा । तिहीं लोकीं ज्याचा झेंडा ॥२॥ तुका तुका हाका
मारी । माझ्या विठोबाच्या द्वारीं ॥३॥
५१८ जातो वाराणसी । निरवी गाई घोडे म्हैसी ॥१॥ गेलों येतों नाहीं
ऐसा । सत्य मानावा भरवसा ॥ध्रु.॥ नका काढूं माझीं पेवें । तुम्हीं वरळा भूस खावें ॥२॥ भिकारियाचे पाठीं ।
तुम्ही घेउनि लागा काठी ॥३॥ सांगा जेवाया ब्राम्हण । तरी कापा माझी मान ॥४॥ वोकलिया वोका ।
म्यां खर्चिला नाहीं रुका ॥५॥ तुम्हीं खावें ताकपाणी । जतन करा तूपलोणी ॥६॥ नाहीं माझें मनीं ।
पोरें रांडा नागवणी ॥७॥ तुका म्हणे नीट । होतें तैसें बोले स्पष्ट ॥८॥
५१९ कास घालोनी बळकट । झालों कळिकाळासी नीट । केली पायवाट ।
भवसिंधूवरूनि ॥१॥ या रे या रे लाहान थोर । याति भलते नारीनर । करावा विचार ।
न लगे चिंता कोणासी ॥ध्रु.॥ कामी गुंतले रिकामे । जपी तपी येथें जमे । लाविले दमामे ।
मुक्त आणि मुमुक्षा ॥२॥ एकंदर शिका । पाठविला इहलोका । आलों म्हणे तुका । मी नामाचा
धारक ॥३॥
५२० आम्ही वैकुंठवासी । आलों या चि कारणासी । बोलिले जे ॠषी ।
साच भावें वर्ताव्या ॥१॥ झाडूं संतांचे मारग । आडरानें भरलें जग । उच्छिष्टाचा भाग ।
शेष उरलें तें सेवूं ॥ध्रु.॥ अर्थे लोपलीं पुराणें । नाश केला शब्दज्ञानें । विषयलोभी मन
। साधनें बुडविलीं ॥२॥ पिटूं भक्तिचा डांगोरा । कळिकाळासी दरारा । तुका म्हणे करा
। जेजेकार आनंदें ॥३॥
५२१ बळियाचे अंकित । आम्ही जालों बळिवंत ॥१॥ लाता हाणोनि संसारा
। केला षडूर्मीचा मारा ॥ध्रु.॥ जन धन तन । केलें तृणाही समान ॥२॥ तुका म्हणे आतां ।
आम्ही मुक्तीचिया माथां ॥३॥
५२२ मृत्युलोकीं आम्हां आवडती परी । नाहीं एका हरिनामें विण ॥१॥ विटलें हें चित्त
प्रपंचापासूनि । वमन हें मनीं बैसलेंसे ॥ध्रु.॥ सोनें रूपें आम्हां
मृत्तिके समान । माणिकें पाषाण खडे तैसे ॥२॥ तुका म्हणे तैशा
दिसतील नारी । रिसाचियापरी आम्हांपुढें ॥३॥
५२३ स्त्रियांचा तो संग नको नारायणा । काष्ठा या
पाषाणामृत्तिकेच्या ॥१॥ नाठवे हा देव न घडे भजन । लांचावलें मन आवरे ना ॥ध्रु.॥ दृष्टिमुखें मरण
इंद्रियाच्या द्वारें । लावण्य तें खरें दुःखमूळ ॥२॥ तुका म्हणे जरी
अग्नि जाला साधु । परी पावे बाधूं संघष्टणें ॥३॥
५२४ पराविया नारी रखुमाईसमान । हें गेलें नेमून ठायींचें चि ॥१॥ जाई वो तूं माते न
करीं सायास । आम्ही विष्णुदास नव्हों तैसे ॥ध्रु.॥ न साहावें मज तुझें
हें पतन । नको हें वचन दुष्ट वदों ॥२॥ तुका म्हणे तुज पाहिजे भ्रतार । तरी काय नर थोडे जाले ॥३॥
५२५ भक्तिप्रतिपाळे दीन वो वत्सळे । विठ्ठले कृपाळे होसी माये
॥१॥ पडिला विसर माझा काय गुणें । कपाळ हें उणें काय करूं ॥२॥ तुका म्हणे माझें
जाळूनि संचित । करीं वो उचित भेट देई ॥३॥
५२६ तुजविण मज कोण वो सोयरें । आणीक दुसरें पांडुरंगे ॥१॥ लागलीसे आस पाहा
तुझें वास । रात्री वो दिवस लेखीं बोटीं ॥२॥ काम गोड मज न लगे
हा धंदा । तुका म्हणे सदा हें चि ध्यान ॥३॥
५२७ पढियंतें आम्ही तुजपाशीं मागावें । जीवींचें सांगावें
हितगुज ॥१॥ पाळसील लळे दीन वो वत्सले । विठ्ठले कृपाळे जननिये ॥ध्रु.॥ जीव भाव तुझ्या
ठेवियेला पायीं । तूं चि सर्वा ठायीं एक आम्हां ॥२॥ दुजियाचा संग लागों
नेदीं वारा । नाहीं जात घरा आणिकांच्या ॥३॥ सर्वसत्ता एकी आहे तुजपाशीं । ठावें
आहे देसी मागेन तें ॥४॥ म्हणउनि पुढें मांडियेली आळी । थिंकोनियां चोळी डोळे तुका
॥५॥
५२८ कोण पर्वकाळ पहासील तीथ । होतें माझें चित्त कासावीस ॥१॥ पाठवीं भातुकें
प्रेरीं झडकरी । नको राखों उरी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ न धरावा कोप मजवरी
कांहीं । अवगुणी अन्यायी म्हणोनियां ॥२॥ काय रडवीसी नेणतियां पोरां ।
जाणतियां थोरां याचिपरी ॥३॥ काय उभी कर ठेवुनियां कटीं । बुझावीं धाकुटीं लडिवाळें ॥४॥ तुका म्हणे आतां
पदरासी पिळा । घालीन निराळा नव्हे मग ॥५॥
५२९ कां हो देवा कांहीं न बोला चि गोष्टी । कां मज हिंपुटी
करीतसा ॥१॥ कंठीं प्राण पाहें वचनाची आस । तों दिसे उदास धरिलें ऐसें
॥ध्रु.॥ येणें काळें बुंथी घेतलीसे खोल । कां नये विटाळ होऊं माझा
॥२॥ लाज वाटे मज म्हणवितां देवाचा । न पुससी फुकाचा तुका म्हणे
॥३॥
५३० उचित तें काय जाणावें दुर्बळें । थोरिवेचें काळें तोंड देवा
॥१॥ देतों हाका कोणी नाइकती द्वारीं । ओस कोणी घरीं नाहीं ऐसें
॥ध्रु.॥ आलिया अतीता शब्द समाधान । करितां वचन कायवेंचे॥२॥ तुका म्हणे तुम्हां
साजे हें श्रीहरी । आम्ही निलाजिरीं नाहीं ऐसीं ॥३॥
५३१ आम्ही मागों ऐसें नाहीं तुजपाशीं । जरीं तूं भीतोसि
पांडुरंगा ॥१॥ पाहें विचारूनि आहे तुज ठावें । आम्ही धालों नावें तुझ्या
एका ॥ध्रु.॥ ॠद्धिसिद्धि तुझें मुख्य भांडवल । हें तों आम्हां फोल
भक्तीपुढें ॥२॥ तुका म्हणे जाऊं वैकुंठा चालत । बैसोनि निश्चिंत सुख भोगू
॥३॥
५३२ न लगे हें मज तुझें ब्रम्हज्ञान । गोजिरें सगुण रूप पुरे
॥१॥ लागला उशीर पतितपावना । विसरोनि वचना गेलासि या ॥ध्रु.॥ जाळोनि संसार
बैसलों अंगणीं । तुझे नाहीं मनीं मानसीं तें ॥२॥ तुका म्हणे नको
रागे जों विठ्ठला । उठीं देई मला भेटी आतां ॥३॥
५३३ कमोदिनी काय जाणे तो परिमळ । भ्रमर सकळ भोगीतसे ॥१॥ तैसें तुज ठावें
नाहीं तुझें नाम । आम्ही च तें प्रेमसुख जाणों ॥ध्रु.॥ माते तृण बाळा
दुधाची ते गोडी । ज्याची नये जोडी त्यासी कामा ॥२॥ तुका म्हणे
मुक्ताफळ शिंपीपोटीं । नाहीं त्याची भेटी भोग तिये ॥३॥
५३४ काय सांगों तुझ्या चरणांच्या सुखा । अनुभव ठाउका नाहीं तुज
॥१॥ बोलतां हें कैसें वाटे खरेपण । अमृताचे गुण अमृतासी ॥ध्रु.॥ आम्ही एकएका ग्वाही
मायपुतें । जाणों तें निरुतें सुख दोघें ॥२॥ तुका म्हणे आम्हां
मोक्षाचा कांटाळा । कां तुम्ही गोपाळा नेणां ऐसें ॥३॥
५३५ देखोनियां तुझ्या रूपाचा आकार । उभा कटीं कर ठेवूनियां ॥१॥ तेणें माझ्या
चित्ता होतें समाधान । वाटतें चरण न सोडावे ॥ध्रु.॥ मुखें गातों गीत
वाजवितों टाळी । नाचतों राउळीं प्रेमसुखें ॥२॥ तुका म्हणे मज
तुझ्या नामापुढें । तुश हें बापुडें सकळी काळ ॥३॥
५३६ आतां येणेंविण नाहीं आम्हां चाड । कोण बडबड करी वांयां ॥१॥ सुख तें चि दुःख
पुण्यपाप खरें । हें तों आम्हां बरें कळों आलें ॥ध्रु.॥ तुका म्हणे वाचा
वाईली अनंता । बोलायाचें आतां काम नाहीं ॥३॥
५३७ बोलों अबोलणें मरोनियां जिणें । असोनि नसणें जनि आम्हां ॥१॥ भोगीं त्याग जाला
संगीं च असंग । तोडियेले लाग माग दोन्ही ॥२॥ तुका म्हणे नव्हें
दिसतों मी तैसा । पुसणें तें पुसा पांडुरंगा ॥३॥
५३८ अधिकार तैसा दावियेले मार्ग । चालतां हें मग कळों येतें ॥१॥ जाळूं नये नाव
पावलेनि पार । मागील आधार बहुतांचा ॥२॥ तुका म्हणे रोग वैदाचे अंगीं । नाहीं
करी जगीं उपकार ॥३॥
५३९ संवसार तीहीं केला पाठमोरा । नाहीं द्रव्य दारा जया चित्तीं
॥१॥ शुभाशुभ नाहीं हर्षामर्ष अंगीं । जनार्दन जगीं होउनि ठेला
॥२॥ तुका म्हणे देहें दिला एकसरें । जयासि दुसरें नाहीं मग ॥३॥
५४० देहबुद्धि वसे लोभ जयां चित्तीं । आपुलें जाणती परावें जे
॥१॥ तयासि चालतां पाहिजे सिदोरी । दुःख पावे करी असत्य तो ॥२॥ तुका म्हणे धर्म
रक्षाया कारणें । छाया इच्छी उन्हें तापला तो ॥३॥
५४१ काळें खादला हा अवघा आकार । उत्पत्तिसंहार घडमोडी ॥१॥ वीज तो अंकुर
आच्छादिला पोटीं । अनंता सेवटीं एकाचिया ॥२॥ तुका म्हणे शब्दें
व्यापिलें आकाश । गुढार हें तैसें कळों नये ॥३॥
५४२ आणीक काळें न चले उपाय । धरावे या पाय विठोबाचे ॥१॥ अवघेंचि पुण्य असे
तया पोटीं । अवघिया तुटी होय पापा ॥ध्रु.॥ अवघें मोकळें अवघिया काळें । उद्धरती
कुळें नरनारी ॥२॥ काळ वेळ नाहीं गर्भवासदुःखें । उच्चारितां मुखें नाम एक ॥३॥ तुका म्हणे कांहीं
न लगे सांडावें । सांगतसें भावें घेती तयां ॥४॥
५४३ कां रे माझा तुज न ये कळवळा । असोनि जवळा हृदयस्था ॥१ ॥ अगा नारायणा
निष्ठाय निर्गुणा । केला शोक नेणां कंठस्फोट ॥ध्रु.॥ कां हें चित्त
नाहीं पावलें विश्रांती । इंद्रियांची गति कुंटे चि ना ॥२॥ तुका म्हणे कां रे
धरियेला कोप । पाप सरलें नेणों पांडुरंगा ॥३॥
५४४ दीनानाथा तुझीं ब्रिदें चराचर । घेसील कैवार शरणागता ॥१॥ पुराणीं जे तुझे
गर्जती पवाडे । ते आम्हां रोकडे कळों आले ॥ध्रु.॥ आपुल्या दासांचें न
साहासी उणें । उभा त्याकारणें राहिलासी ॥२॥ चक्र गदा हातीं आयुधें अपारें ।
न्यून तेथें पुरें करूं धावें ॥३॥ तुका म्हणे तुज भक्तीचें कारण । करावया पूर्ण अवतार ॥४॥
५४५ वर्णू महिमा ऐसी नाहीं मज वाचा । न बोलवे साचा पार तुझा ॥१॥ ठायींची हे काया
ठेविली चरणीं । आतां ओवाळुनि काय सांडूं ॥ध्रु.॥ नाहीं भाव ऐसा करूं
तुझी सेवा । जीव वाहूं देवा तो ही तुझा ॥२॥ मज माझें कांहीं न दिसे पाहातां ।
जें तुज अनंता समर्पावें ॥३॥ तुका म्हणे आतां नाहीं मज थार । तुझे उपकार फेडावया ॥४॥
५४६ नाहीं सुख मज न लगे हा मान । न राहे हें जन काय करूं ॥१॥ देह उपचारें पोळतसे अंग
। विषतुल्य चांग मिष्टान्न तें ॥ध्रु.॥ नाइकवे स्तुति वाणितां थोरीव । होतो
माझा जीव कासावीस ॥२॥ तुज पावें ऐसी सांग कांहीं कळा । नको मृगजळा गोवूं मज ॥३॥ तुका म्हणे आतां
करीं माझें हित । काढावें जळत आगींतूनि ॥४॥
५४७ न मिळो खावया न वाढो संतान । परि हा नारायण कृपा करो ॥१॥ ऐसी माझी वाचा मज
उपदेशी । आणीक लोकांसी हें चि सांगे ॥ध्रु.॥ विटंबो शरीर होत
कां विपत्ति । परि राहो चित्तीं नारायण ॥२॥ तुका म्हणे नासिवंत
हें सकळ । आठवे गोपाळ तें चि हित ॥३॥
५४८ पिंड पोसावे हें अधमाचें ज्ञान । विलास मिष्टान्न करूनियां
॥१॥ शरीर रक्षावें हा धर्म बोलती । काय असे हातीं तयाचिया
॥ध्रु.॥ क्षणभंगुर हें जाय न कळतां । ग्रास गिळि सत्ता नाहीं हातीं
॥२॥ कर्वतिलीं देहें कापियेलें मांस । गेले वनवासा शुकादिक ॥३॥ तुका म्हणे राज्य
करितां जनक । अग्नीमाजी एक पाय जळे ॥४॥
५४९ जरी माझी कोणी कापितील मान । तरी नको आन वदों जिव्हे ॥१॥ सकळां इंद्रियां हे
माझी विनंती । नका होऊं परतीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ आणिकांची मात
नाइकावी कानीं । आणीक नयनीं न पाहावें ॥२॥ चित्ता तुवां पायीं रहावें अखंडित ।
होउनी निश्चित एकविध ॥३॥ चला पाय हात हें चि काम करा । माझ्या नमस्कारा विठोबाच्या
॥४॥ तुका म्हणे तुम्हां भय काय करी । आमुचा कैवारी नारायण ॥५॥
५५० करिसी तें देवा करीं माझें सुखें । परी मी त्यासी मुखें न
म्हणें संत ॥१॥ जया राज्य द्रव्य करणें उपार्जना । वश दंभमाना इच्छे जाले
॥ध्रु.॥ जगदेव परी निवडीन निराळे । ज्ञानाचे आंधळे भारवाही ॥२॥ तुका म्हणे भय न
धरीं मानसीं । ऐसियाचे विशीं करितां दंड ॥३॥
५५१ म्हणविती ऐसे आइकतों संत । न देखीजे होत डोळां कोणीं ॥१॥ ऐसियांचा कोण
मानितें विश्वास । निवडे तो रस घाईडाई ॥ध्रु.॥ पर्जन्याचे काळीं
वाहाळाचे नद । ओसरतां बुंद न थारे चि ॥२॥ हिर्या ऐशा
गारा दिसती दूरोन । तुका म्हणे घन न भेटे तों ॥३॥
५५२ अतिवाद लावी । एक बोट सोंग दावी ॥१॥ त्याचा बहुरूपी नट । नव्हे वैष्णव तो चाट ॥ध्रु.॥ प्रतिपादी वाळी ।
एक पुजी एका छळी ॥२॥ तुका म्हणे नाहीं । भूतदया ज्याचे ठायीं ॥३॥
५५३ पोटाचे ते नट पाहों नये छंद । विषयांचे भेद विषयरूप ॥१॥ अर्थ परमार्थ कैसा
घडों सके । चित्त लोभी भीके सोंग वांयां ॥ध्रु.॥ देवाचीं चरित्रें
दाखविती लीळा । लाघवाच्या कळा मोहावया ॥२॥ तुका म्हणे चित्तीं राहे अभिळास ।
दोघां नरकवास सारिखा चि ॥३॥
५५४ भुंकती तीं द्यावीं भुंकों । आपण त्यांचें नये शिकों ॥१॥ भाविकांनीं
दुर्जनाचें । मानूं नये कांहीं साचें ॥ध्रु.॥ होइल तैसें बळ ।
फजीत करावे ते खळ ॥२॥ तुका म्हणे त्यांचें । पाप नाहीं ताडणाचें ॥३॥
५५५ जप करितां राग । आला जवळी तो मांग ॥१॥ नको भोंवतालें जगीं
। पाहों जवळी राख अंगीं ॥ध्रु.॥ कुड्याची संगती । सदा भोजन पंगती ॥२॥ तुका म्हणे ब्रम्ह
। साधी विरहित कर्म ॥३॥
५५६ कांहीं च मी नव्हें कोणिये गांवींचा । एकट ठायींचा ठायीं एक
॥१॥ नाहीं जात कोठें येत फिरोनियां । अवघें चि वांयांविण बोलें
॥ध्रु.॥ नाहीं मज कोणी आपुलें दुसरें । कोणाचा मी खरें कांहीं नव्हे
॥२॥ नाहीं आम्हां ज्यावें मरावें लागत । आहों अखंडित जैसे तैसे
॥३॥ तुका म्हणे नांवरूप नाहीं आम्हां । वेगळा ह्या कर्मा
अकर्मासी ॥४॥
लोहगावांस परचक्रवेढा पडला - अभंग ३
५५७ न देखवे डोळां ऐसा हा आकांत । परपीडे चित्त दुःखी होतें ॥१॥ काय तुम्ही येथें
नसालसें जालें । आम्हीं न देखिलें पाहिजे हें ॥ध्रु.॥ परचक्र कोठें
हरिदासांच्या वासें । न देखिजेत देशें राहातिया ॥२॥ तुका म्हणे माझी
लाजविली सेवा । हीनपणें देवा जिणें जालें ॥३॥
५५८ काय म्यां मानावें हरिकथेचें फळ । तरिजे सकळ जनीं ऐसें ॥१॥ उच्छेद तो असे हा
गे आरंभला । रोकडें विठ्ठला परचक्र ॥ध्रु.॥ पापाविण नाहीं पाप येत पुढें ।
साक्षसी रोकडें साक्ष आलें ॥२॥ तुका म्हणे जेथें वसतील दास । तेथें तुझा वास कैसा आतां ॥३॥
५५९ भीत नाहीं आतां आपुल्या मरणा । दुःखी होतां जना न देखवे ॥१॥ आमची तो जाती ऐसी
परंपरा । कां तुम्ही दातारा नेणां ऐसें ॥ध्रु.॥ भजनीं विक्षेप तें
चि पैं मरण । न वजावा क्षण एक वांयां ॥२॥ तुका म्हणे नाहीं आघाताचा वारा । ते
स्थळीं दातारा ठाव मागें ॥३॥
५६० फिरंगी वाखर लोखंडाचे विळे । परि ते निराळे गुणमोल ॥१॥ पायरी प्रतिमा एक
चि पाषाण । परि तें महिमान वेगळालें ॥२॥ तुका म्हणे तैशा नव्हतील परी ।
संतजना सरी सारिखिया ॥३॥
५६१ कोण जाणे कोणा घडे उपासना । कोण या वचनाप्रति पावे ॥१॥ आतां माझा श्रोता
वक्ता तूं चि देवा । करावी ते सेवा तुझी च मां ॥ध्रु.॥ कुशळ चतुर येथें न
सरते । करितील रिते तर्क मतें ॥२॥ तुका म्हणे जालें पेणें एके घरीं । मज आणि हरी तुम्हां
गांठी ॥३॥
५६२ आमचा विनोद तें जगा मरण । करिती भावहीण देखोवेखीं ॥१॥ न कळे सतंत हिताचा
विचार । तों हे दारोदार खाती फेरे ॥ध्रु.॥ वंदिलें वंदावें निंदिलें निंदावें ।
एक गेलें जावें त्याचि वाटा ॥२॥ तुका म्हणे कोणी नाइके सांगतां । होती यमदूता वरपडे ॥३॥
५६३ दीप घेउनियां धुंडिती अंधार । भेटे हा विचार अघटित ॥१॥ विष्णुदास आम्ही न
भ्यो कळिकाळा । भुलों मृगजळा न घडे तें ॥ध्रु.॥ उधळितां माती
रविकळा मळे । हें कैसें न कळे भाग्यहीना ॥२॥ तुका म्हणे तृणें
झांके हुताशन । हें तंव वचन वाउगें चि ॥३॥
५६४ नटनाट्ये अवघें संपादिलें सोंग । भेद दाऊं रंग न पालटे ॥१॥ मांडियेला खेळ
कौतुक बहुरूप । आपुलें स्वरूप जाणतसों ॥ध्रु.॥ स्फटिकाची शिळा
उपाधि न मिळे । भाव दावी पिवळे लाल संगे ॥२॥ तुका म्हणे आम्ही
या जनाविरहित । होऊनि निश्चिंत क्रीडा करूं ॥३॥
५६५ तुजविण वाणीं आणिकांची थोरी । तरी माझी हरी जिव्हा झडो ॥१॥ तुजविण चित्ता आवडे
आणीक । तरी हा मस्तक भंगो माझा ॥ध्रु.॥ नेत्रीं आणिकांसि पाहीन आवडी । जातु
ते चि घडी चांडाळ हे ॥२॥ कथामृतपान न करिती श्रवण । काय प्रयोजन मग यांचें ॥३॥ तुका म्हणे काय
वांचून कारण । तुज एक क्षण विसंबतां ॥४॥
स्वामींचे स्त्रीनें स्वामींस कठिण उत्तरें केलीं - अभंग ७
५६६ मज चि भोंवता केला येणें जोग । काय याचा भोग अंतरला ॥१॥ चालोनियां घरा सर्व
सुखें येती । माझी तों फजीती चुके चि ना ॥ध्रु.॥ कोणाची बाईल
होऊनियां वोढूं । संवसारीं काढूं आपदा किती ॥२॥ काय तरी देऊं
तोडितील पोरें । मरतीं तरी बरें होतें आतां ॥३॥ कांहीं नेदी वांचों
धोवियेलें घर । सारवावया ढोर शेण नाहीं ॥४॥ तुका म्हणे रांड न करितां विचार । वाहुनियां
भार कुंथे माथां ॥५॥
५६७ काय नेणों होता दावेदार मेला । वैर तो साधिला होउनि गोहो
॥१॥ किती सर्वकाळ सोसावें हें दुःख । किती लोकां मुख वासूं तरीं
॥ध्रु.॥ झवे आपुली आई काय माझें केलें । धड या विठ्ठलें संसाराचें
॥२॥ तुका म्हणे येती बाईले असडे । फुंदोनियां रडे हांसे कांहीं
॥३॥
५६८ गोणी आली घरा । दाणे खाऊं नेदी पोरा ॥१॥ भरी लोकांची
पांटोरी । मेला चोरटा खाणोरी ॥ध्रु.॥ खवळली पिसी । हाता झोंबे जैसी लांसी ॥२॥ तुका म्हणे खोटा ।
रांडे संचिताचा सांटा ॥३॥
५६९ आतां पोरा काय खासी । गोहो जाला देवलसी ॥१॥ डोचकें तिंबी घातल्या
माळा । उदमाचा सांडी चाळा ॥ध्रु.॥ आपल्या पोटा केली थार । आमचा नाहीं येसपार ॥२॥ हातीं टाळ तोंड
वासी । गाय देउळीं देवापासीं ॥३॥ आतां आम्ही करूं काय । न वसे घरीं राणा जाय ॥४॥ तुका म्हणे आतां
धीरी । आझुनि नाहीं जालें तरी ॥५॥
५७० बरें जालें गेलें । आजी अवघें मिळालें ॥१॥ आतां खाईन पोटभरी ।
ओल्या कोरड्या भाकरी ॥ध्रु.॥ किती तरी तोंड । याशीं वाजवूं मी रांड ॥२॥ तुका बाइले मानवला
। चीथू करूनियां बोला ॥३॥
५७१ न करवे धंदा । आइता तोंडीं पडे लोंदा ॥१॥ उठितें तें कुटितें
टाळ । अवघा मांडिला कोल्हाळ ॥ध्रु.॥ जिवंत चि मेले । लाजा वाटुनियां प्याले ॥२॥ संसाराकडे । न
पाहाती ओस पडे ॥३॥ तळमळती यांच्या रांडा । घालिती जीवा नांवें धोंडा ॥४॥ तुका म्हणे बरें
जालें । घे गे बाइले लीहिलें ॥५॥
५७२ कोण घरा येतें आमुच्या काशाला । काय ज्याचा त्याला नाहीं
धंदा ॥१॥ देवासाटीं जालें ब्रम्हांड सोइरें । कोमळ्या उत्तरें काय
वेचे ॥ध्रु.॥ मानें पाचारितां नव्हे आराणुक । ऐसे येती लोक प्रीतीसाटीं
॥२॥ तुका म्हणे रांडे नावडे भूषण । कांतेलेंसें श्वान पाठीं
लागे ॥३॥
५७३ भाव धरी तया तारील पाषाण । दुर्जना सज्जन काय करी ॥१॥ करितां नव्हे नीट
श्वानाचें हें पुंस । खापरा परीस काय करी ॥ध्रु.॥ काय करिल तया
साकरेचें आळें । बीज तैसीं फळें येती तया ॥२॥ तुका म्हणे वज्र
भंगे एक वेळ । कठीण हा खळ तयाहूनी ॥३॥
५७४ इच्छावें तें जवळी आलें । काय बोलें कारण ॥१॥ नामरूपीं पडिली
गांठी । अवघ्या गोष्टी सरल्या ॥ध्रु.॥ मुकियाचे परी जीवीं । साकर जेवों खादली ॥२॥ तुका म्हणे काय
बोलें । आतां भलें मौन्य ची ॥३॥
५७५ साधनें तरी हीं च दोन्ही । जरी कोणी साधील ॥१॥ परद्रव्य परनारी ।
याचा धरीं विटाळ ॥ध्रु.॥ देवभाग्यें घरा येती । संपत्ती त्या सकळा ॥२॥ तुका म्हणे तें
शरीर । गृह भांडार देवाचें ॥३॥
५७६ आम्हासाठीं अवतार । मत्स्यकूर्मादि सूकर ॥१॥ मोहें धांवे घाली
पान्हा । नांव घेतां पंढरीराणा ॥ध्रु.॥ कोठें न दिसे पाहतां । उडी घाली
अवचिता ॥२॥ सुख ठेवी आम्हासाठीं । दुःख आपणची घोंटी ॥३॥ आम्हां घाली
पाठीकडे । पुढें कळिकाळाशीं भिडे ॥४॥ तुका म्हणे कृपानीधी । आम्हां उतरीं नांवेमधीं ॥५॥
५७७ रवि रश्मीकळा । नये काढितां निराळा ॥१॥ तैसा आम्हां जाला
भाव । अंगीं जडोनि ठेला देव ॥ध्रु.॥ गोडी साकरेपासुनी । कैसी निवडती दोन्ही ॥२॥ तुका म्हणे नाद उठी
। विरोनि जाय नभा पोटीं ॥३॥
५७८ थोडें परी निरें । अविट तें घ्यावें खरें ॥१॥ घ्यावें जेणें नये
तुटी । बीज वाढे बीजा पोटीं ॥ध्रु.॥ चित्त ठेवीं ग्वाही । आणिकांशीं चाड नाहीं ॥२॥ आपलें तें हित फार
। तुका म्हणे खरें सार ॥३॥
५७९ अवघे देव साध । परी या अवगुणांचा बाध ॥१॥ म्हणउनी नव्हे सरी
। राहे एका एक दुरी ॥ध्रु.॥ ऊंस कांदा एक आळां । स्वाद गोडीचा निराळा ॥२॥ तुका म्हणे नव्हे
सरी । विष अमृताची परी ॥३॥
५८० शांतीपरतें नाहीं सुख । येर अवघें ची दुःख ॥१॥ म्हणउनी शांति धरा
। उतराल पैल तीरा ॥ध्रु.॥ खवळलिया कामक्रोधीं । अंगी भरती आधिव्याधी ॥२॥ म्हणे त्रिविध ताप
। जाती मग आपेंआप ॥३॥
५८१ गोडीपणें जैसा गुळ । तैसा देव जाला सकळ ॥१॥ आतां भजों कवणे परी
। देव सबाह्य अंतरीं ॥ध्रु.॥ उदका वेगळा । नव्हे तरंग निराळा ॥२॥ हेम अळंकारा नामीं
। तुका म्हणे तैसे आम्ही ॥३॥
५८२ परमेष्ठिपदा । तुच्छ करिती सर्वदा ॥१॥ हें चि ज्यांचें धन
। सदा हरीचें स्मरण ॥ध्रु.॥ इंद्रपदादिक भोग । भोग नव्हे तो भवरोग ॥२॥ सार्वभौमराज्य ।
त्यांसि कांहीं नाहीं काज ॥३॥ पाताळींचें आधिपत्य । ते तों मानिती विपत्य ॥४॥ योगसिद्धिसार ।
ज्यासि वाटे तें असार ॥५॥ मोक्षायेवढें सुख । सुख नव्हे चि तें दुःख ॥६॥ तुका म्हणे हरीविण
। त्यासि अवघा वाटे सिण ॥७॥
५८३ मोहोर्याच्या संगें । सुत नव्हे आगीजोगें ॥१॥ नाहीं तरी त्याचें
भक्ष । काय सांगणें ते साक्ष ॥ध्रु.॥ स्वामीचिया अंगें । रूप नव्हे कोणाजोगें ॥२॥ तुका म्हणे खोडी ।
देवमणी न देती दडी ॥३॥
५८४ मजसवें नको चेष्टा । नव्हे साळी कांहीं कोष्टा ॥१॥ बैस सांडोनि दिमाख
। जाय काळें करीं मुख ॥ध्रु.॥ येथें न सरे चार । हीण आणीक वेव्हार ॥२॥ तुका विष्णुदास ।
रस जाणतो नीरस ॥३॥
५८५ भाव देवाचें उचित । भाव तोचि भगवंत ॥१॥ धन्यधन्य शुद्ध
जाती । संदेह कैंचा तेथें चित्तीं ॥ध्रु.॥ बहुत बराडी । देवजवळी आवडी ॥२॥ तुका म्हणे हें
रोकडें । लाभ अधिकारी चोखडे ॥३॥
५८६ गौरव गौरवापुरतें । फळ सत्याचे संकल्प ॥१॥ कठिण योगाहुनि क्षम
। ओकलिया होतो श्रम ॥ध्रु.॥ पावलें मरे सिवेपाशीं । क्लेश उरत ते क्लेशीं ॥२॥ तुका म्हणे बहु आणी
। कठिण निघालिया रणीं ॥३॥
५८७ न संडी अवगुण । वर्में मानीतसे सिण ॥१॥ भोग देतां करिती
काई । फुटतां यमदंडें डोई ॥ध्रु.॥ पापपुण्यझाडा । देतां तेथें मोटी पीडा ॥२॥ तुका म्हणे बोला ।
माझ्या सिणती विठ्ठला ॥३॥
५८८ पावे ऐसा नाश । अवघियां दिला त्रास ॥१॥ अविटाचा केला संग ।
सर्व भोगी पांडुरंग ॥ध्रु.॥ आइता च पाक । संयोगाचा सकळिक ॥२॥ तुका म्हणे धणी । सीमा
राहिली होऊनी ॥३॥
५८९ दुर्बळ हें अवघें जन । नारायणीं विमुख ॥१॥ झाडोनियां हात जाती
। पात्र होतीं दंडासी ॥ध्रु.॥ सिदोरी तें पापपुण्य । सवेंसिण भिकेचा ॥२॥ तुका म्हणे पडिला
वाहो । कैसा पाहा हो लटिक्याचा ॥३॥
५९० वाजतील तुरें । येणें आनंदें गजरें ॥१॥ जिंकोनियां अहंकार
। पावटणी केलें शिर ॥ध्रु.॥ काळा नाहीं वाव । परा श्रमा कोठें ठाव ॥२॥ तुका म्हणे आतां ।
सोपें वैकुंठासी जातां ॥३॥
५९१ झाड कल्पतरू । न करी याचकीं आव्हेरू ॥१॥ तुम्ही सर्वी
सर्वोत्तम । ऐसे विसरतां धर्म ॥ध्रु.॥ परिसा तुमचें देणें । तो त्या जागे अभिमानें ॥२॥ गार्हाण्यानें
तुका । गर्जे मारुनियां हाका ॥३॥
५९२ वसवावें घर । देवें बरें निरंतर ॥१॥ संग आसनीं शयनीं ।
घडे भोजनीं गमनीं ॥ध्रु.॥. संकल्प विकल्प । मावळोनि पुण्यपाप ॥२॥ तुका म्हणे काळ ।
अवघा गोविंदें सुकाळ ॥३॥
५९३ येथील हा ठसा । गेला पडोनियां ऐसा ॥१॥ घरीं देवाचे अबोला
। त्याची ते चि सवे त्याला ॥ध्रु॥. नाहीं पाहावें लागत । एकाएकीं च ते रित ॥२॥ तुका म्हणे जन ।
तयामध्यें येवढें भिन्न ॥३॥
५९४. करितां देवार्चन । घरा आले संतजन ॥१॥ देव सारावे परते ।
संत पूजावे आरते ॥ध्रु.॥. शाळिग्राम विष्णुमूर्ती । संत हो का भलते याती ॥२॥ तुका म्हणे संधी ।
अधिक वैष्णवांची मांदी ॥३॥
५९५. ज्याची खरी सेवा । त्याच्या भय काय जीवा ॥१॥ करितां स्वामीसवें
वाद । अधिक अधिक आनंद ॥ध्रु.॥. असावा तो धर्म । मग साहों जातें वर्म ॥२॥ वदे वाग्देवी ।
तुका विठ्ठली गौरवी ॥३॥
५९६. देवें जीव धाला । संसार तो कडू झाला ॥१॥ ते चि येतील ढेंकर
। आनंदाचे हरिहर ॥ध्रु.॥. वेधी आणिकांस । ऐसा जया अंगीं कस ॥२॥ तुका म्हणे भुक ।
येणें न लगे आणीक ॥३॥
५९७. नाम साराचें ही सार । शरणागत यमकिंकर ॥१॥ उतमातम । वाचे बोला
पुरुषोत्तम ॥ध्रु.॥. नाम जपतां चंद्रमौळी । नामें तरला वाल्हा कोळी ॥२॥ तुका म्हणे वर्णू काय ।
तारक विठोबाचे पाय ॥३॥
५९८. गातों भाव नाहीं अंगीं । भूषण करावया जगीं ॥१॥ परि तूं पतितपावन । करीं साच हें वचन ॥ध्रु.॥. मुखें म्हणवितों
दास । चित्तीं माया लोभ आस ॥५॥ तुका म्हणे दावीं वेश । तैसा अंतरीं नाहीं लेश ॥३॥
५९९. द्रव्य असतां धर्म न करी । नागविला राजद्वारीं ॥१॥ माय त्यासि व्याली
जेव्हां । रांड सटवी नव्हती तेव्हां ॥ध्रु.॥. कथाकाळीं निद्रा
लागे । कामीं श्वानापरी जागे ॥२॥ भोग स्त्रियेसि देतां लाजे । वस्त्र दासीचें घेउनि निजे ॥३॥ तुका म्हणे जाण ।
नर गाढवाहुनी हीन ॥४॥
६०० . मुखें बोले ब्रम्हज्ञान । मनीं धनअभिमान ॥१॥ ऐशियाची करी सेवा ।
काय सुख होय जीवा ॥ध्रु.॥. पोटासाठीं संत । झाले कलींत बहुत ॥२॥ विरळा ऐसा कोणी ।
तुका त्यासि लोटांगणी ॥३॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.