तुकारामगाथा १२०१ - १३००
1201 नामाची आवडी तोचि
जाणा देव । न धरी संदेह कांहीं मनीं ॥1॥ ऐसें मी हें नाहीं बोलत नेणता । आनुनि संमता संतांचिया
॥ध्रु.॥ नाम म्हणे तया आणीक साधन । ऐसें हें वचन बोलो नये ॥2॥ तुका म्हणे सुख पावे या वचनीं । ज्याचीं शुद्ध दोन्ही मायबापें ॥3॥
1202 सुखें होतो कोठे
घेतली सुती । बांधविला गळा आपुले हातीं ॥1॥ काय करूं बहु गुंतलों आतां । नये सरतां मागें पुढें ॥ध्रु.॥ होते गांठी तें
सरलें येतां । आणीक माथां रीण जालें ॥2॥ सोंकरिलियाविण गमाविलें पिक । रांडापोरें भिके लावियेलीं ॥3॥ बहुतांचीं बहु घेतलीं घरें । न पडे पुरें कांहीं केल्या ॥4॥ तुका म्हणे काही न धरावी आस । जावे हे सर्वस्व टाकोनिया ॥5॥
1203 न मनावे तैसे
गुरूचे वचन । जेणें नारायण अंतरे ते । आड आला म्हुन फोडियेला डोळा । बळीनें आंधळा शुक्र केला ॥1॥ करी देव तरी काय नव्हे एक । कां तुम्ही पृथक
सिणा वांयां ॥ध्रु.॥ उलंघुनि भ्रताराची आज्ञा । अन्न ॠषिपत्न्या
घेउनि गेल्या । अवघे चि त्यांचें देवें केलें काज । धर्म आणि लाज राखियेली
॥2॥ पितियासी पुत्रें केला वैराकार । प्रल्हादें असुर मारविला । बहुत विघ्नें केलीं
तया आड । परि नाहीं कैवाड सांडियेला ॥3॥ गौळणी करिती देवाशीं व्यभिचार । सांडुनी आचार भ्रष्ट होती । तया दिले ते कोणासी
नाही । अवघा अंतर्बाही तोचि जाला ॥4॥ देव जोडे ते करावे अधर्म । अंतरे तें कर्म नाचरावें । तुका म्हणे हा
जाणतो कळवळा । म्हणोनि अजामेळा उद्धरिलें ॥5॥
1204 अरे गिळिले हो संसारें । कांहीं तरि राखा खरें । दिला करुणाकरें ।
मनुष्यदेह सत्संग ॥1॥
येथें न घलीं न घलीं आड । संचितसा शब्द नाड । उठाउठीं गोड । बीजें बीज वाढवा
॥ध्रु.॥ केलें ते क्रियमाण । जालें तें संचित म्हण ।
प्रारब्ध जाण । उरवरित उरले तें ॥2॥ चित्त खोटें चालीवरि । रोग भोगाचे अंतरीं । रसने अनावरी ।
तुका म्हणे ढुंग वाहे ॥3॥
1205 अग्न तापलिया काया चि होमे । तापत्रयें संतप्त होती ।
संचित क्रियमाण प्रारब्ध तेथें । न चुके संसारिस्थति । राहाटघटिका जैसी फिरतां चि
राहिली । भरली जाती एके रितीं । साधीं हा प्रपंच पंचाय अग्न । तेणें पावसील
निजशांती रे ॥1॥
नारायणनाम नारायणनाम । नित्य करीं काम जिव्हामुखें । जन्मजराव्याधि
पापपुण्य तेथें । नासती सकळ ही दुःखें ॥ध्रु.॥ शीत उष्ण वन
सेवितां कपाट । आसनसमाधी साधीं । तप तीर्थ दान व्रत आचरण। यज्ञ नाना
मन बुद्धी । भोगाभोग तेथें न चुकती प्रकार जन्मजरादुःखव्याधि । साहोनि काम क्रोध
अहंकार । आश्रमीं अविनाश साधीं ॥2॥ घोकितां अक्षर अभिमानविधि । निषेध लागला पाठी । वाद करितां
निंदा घडती दोष होय वज्रलेपो भविष्यति । दूषणाचें मूळ भूषण तुका म्हणे ।
सांडीं मिथ्या खंती । रिघोनि संतां शरण सर्वभावें । राहें भलतिया स्थिती ॥3॥
1206 नव्हे गुरुदास्य संसारियां । वैराग्य तरी भेणें कांपे
विषयां । तैसें नाम पंढरीराया । जया सायास न लगती ॥1॥ म्हणोनि गोड सर्वभावें । आंघोळी न लगे तोंड धुवावें । अर्थचाड
जीवें । न लगे भ्यावें संसारा ॥ध्रु.॥ कर्मा तंव न पुरे संसारिक । धर्म तंव फळदायक
। नाम विठ्ठलाचें एक । नाशी दुःख भवाचें ॥2॥ न लगे सांडणें मांडणें । आगम निगमाचें देखणें ।
अवघें तुका म्हणे । विठ्ठलनामें आटलें ॥3॥
1207 नये इच्छूं सेवा स्वइच्छा जगाची । अवज्ञा
देवाची घडे तेणें ॥1॥
देहाचा निग्रही त्याचें तो सांभाळी । मग नये कळि अंगावरी
॥ध्रु.॥ आपलिया इच्छा माता सेवा करी । न बाधी ते थोरी येणें क्षोभें ॥2॥ तुका म्हणे सांडा देखीचे दिमाख । मोडसीचें दुःख गांड फाडी ॥3॥
1208 सत्य सत्यें देतें फळ । नाहीं लागत चि बळ ॥1॥ ध्यावे देवाचे ते पाय । धीर सकळ उपाय ॥ध्रु.॥ करावी च
चिंता । नाहीं लागती तत्वता ॥2॥ तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥3॥
1209 साधक जाले कळी । गुरुगुडीची लांब नळी ॥1॥ पचीं पडे मद्यपान । भांगभुकी हें
साधन ॥ध्रु.॥ अभेदाचें पाठांतर । अति विषयीं पडिभर ॥2॥ चेल्यांचा सुकाळ । पिंड दंड भंगपाळ ॥3॥ सेवा मानधन । बरे इच्छेनें संपन्न ॥4॥ सोंगाच्या नरकाडी । तुका बोडोनियां सोडी ॥5॥
1210 मज पाहातां हें लटिकें सकळ । कोठें मायाजाळ दावीं देवा ॥1॥ कोणाचा कोणासीं न धरे संबंध । आहे शुद्धबुद्ध ठायींचे
ठायीं ॥ध्रु.॥ काढा काढा जी मोह बुंथा जाळ । नका लावूं बळें वेड आम्हां ॥2॥ जीव शिव कां ठेवियेलीं नांवें । सत्य तुम्हां ठावें
असोनियां ॥3॥
सेवेच्या अभिळासें न धरा चि विचार । आम्हां दारोदार हिंडविलें ॥4॥ आहे तैसें आतां कळलियावरी । परतें सांडा दुरी दुजेपण ॥5॥ तुका म्हणे काय छायेचा अभिलाष । हंस पावे नाश तारागणीं ॥6॥
1211 पंचभूतांचा गोंधळ । केला एकेठायीं मेळ । लाविला सबळ ।
अहंकार त्यापाठीं ॥1॥
तेथें काय मी तें माझें । कोण वागवी हें ओझें । देहा केवीं रिझे । हें काळाचें
भातुकें ॥ध्रु.॥ जीव न देखे मरण । धरी नवी सांडी जीर्ण । संचित प्रमाण । भोगा शुभा
अशुभा ॥2॥ इच्छा वाढवी ते वेल । खुंटावा तो खरा बोल । तुका म्हणे मोल ।
झाकलें तें पावेल ॥3॥
1212 पुसावेंसें हें चि वाटे । जें जें भेटे तयासी ॥1॥ देव कृपा करील मज । काय लाज राखील ॥ध्रु.॥ अवघियांचा विसर
जाला । हा राहिला उदेग ॥2॥ तुका म्हणे चिंता वाटे । कोण भेटे सांगेसें ॥3॥
1213 जाळा तुम्ही माझें जाणतें मीपण । येणें माझा खुण मांडियेला ॥1॥ खादलें पचे तरि च तें हित । ओकलिया थीत पिंड पीडी ॥ध्रु.॥
तरि भलें भोगे जोडिलें तें धन । पडिलिया खानें जीवनासी ॥2॥ तुका म्हणे मज तारीं गा विठ्ठला । नेणतां चि भला दास तुझा ॥3॥
1214 याती मतिहीन रूपें लीन दीन । आणीक अवगुण जाणोनियां ॥1॥ केला त्या विठ्ठलें माझा अंगीकार । ऐसा हा विचार
जाणोनियां ॥ध्रु.॥ जें कांहीं करितों तें माझे स्वहित । आली हे प्रचित कळों चित्ता
॥2॥ जालें सुख जीवा आनंद अपार । परमानंदें भार घेतला माझा ॥3॥ तुका म्हणे यासी नांवाचा अभिमान । म्हणोनि
शरण तारी बळें ॥4॥
1215 बहु उतावीळ भक्तीचिया काजा । होसी केशीराजा मायबापा ॥1॥ तुझ्या पायीं मज जालासे विश्वास । म्हणोनियां
आस मोकलिली ॥ध्रु.॥ ॠषि मुनि सिद्ध साधक अपार । कळला विचार त्यांसी तुझा ॥2॥ नाहीं नास तें सुख दिलें तयांस । जाले जे उदास सर्वभावें
॥3॥ तुका म्हणे सुख न माये मानसीं । धरिले जीवेंसी पाय तुझे ॥4॥
1216 माया मोहोजाळीं होतों सांपडलों । परि या विठ्ठला कृपा आली
॥1॥ काढूनि बाहेरि ठेविलों निराळा । कवतुक डोळां दाखविलें
॥ध्रु.॥ नाचे उडे माया करी कवतुक । नासिवंत सुखें साच केलीं ॥2॥ रडे का
स्पुंदे दुःखें कुटितील माथा ।
एकासी रडतां तें ही मरे ॥3॥ तुका
म्हणे मज
वाटतें नवल । मी माझे बोल ऐकोनियां ॥4॥
1217 देहभाव आम्ही राहिलों ठेवूनि । निवांत चरणीं विठोबाच्या ॥1॥ आमुच्या हिताचा जाणोनि उपाव । तो चि पुढें देव करीतसे
॥ध्रु.॥ म्हणउनी नाहीं सुख दुःख मनीं । ऐकिलिया कानीं वचनाचें ॥2॥ जालों मी निःसंग निवांत एकला । भार त्या विठ्ठला
घालूनियां ॥3॥ तुका
म्हणे जालों
जयाचे अंकित । तो चि माझें हित सर्व जाणे ॥4॥
1218 आलें फळ तेव्हां राहिलें पिकोन । जरी तें जतन होय देंठीं ॥1॥ नामें चि सिद्धी नामें चि सिद्धी । व्यभिचारबुद्धी न पवतां ॥ध्रु.॥ चालिला पंथ तो पावईल ठाया । जरि आड
तया नये कांहीं ॥2॥ तुका
म्हणे मध्यें
पडती आघात । तेणें होय घात हाणी लाभ ॥3॥
1219 निरोधाचें मज न साहे वचन । बहु होतें मन कासावीस ॥1॥ म्हणऊनि जीवा न साहे संगति । बैसतां एकांतीं गोड वाटे ॥ध्रु.॥
देहाची भावना वासनेचा संग । नावडे उबग आला यांचा ॥2॥ तुका म्हणे देव अंतरे ज्यामुळें । आशामोहोजाळें दुःख वाढे ॥3॥
1220 तुजशीं संबंध चि खोटा । परता परता रे थोंटा ॥1॥ देवा तुझें काय घ्यावें । आप आपणां ठकावें ॥ध्रु.॥ जेथें
मुदल न ये हातां । व्याज मरावें लेखितां ॥2॥ तुका म्हणे ऐसा । त्रिभुवनीं तुझा ठसा ॥3॥
1221 या चि हाका तुझे द्वारीं । सदा देखों रिणकरी ॥1॥ सदा करिसी खंड दंड । देवा बहु गा तूं लंड ॥ध्रु.॥ सुखें
गोविसी भोजना । लपवूनियां आपणां ॥2॥ एकें एक बुझाविसी । तुका म्हणे ठक
होसी ॥3॥
1222 आम्ही जाणों तुझा भाव । दृढ धरियेले पाव ॥1॥ फांकुं नेदूं चुकावितां । नेघों थोडें बहु देतां ॥ध्रु.॥
बहुता दिसाचें लिगाड । आलें होत होत जड ॥2॥ तुका म्हणे आतां । नेघें सर्वस्व ही देतां ॥3॥
1223 रिण वैर हत्या । हें तों न सुटे नेंदितां ॥1॥ हें कां नेणां पांडुरंगा । तुम्ही
सांगतसां जगा ॥ध्रु.॥ माझा संबंध तो किती । चुकवा लोकाची फजिती ॥2॥ तुका म्हणे या चि साठीं । मज न घेतां नये तुटी ॥3॥
1224 नाहीं मागितला । तुम्हां मान म्यां विठ्ठला ॥1॥ जे हे करविली फजिती । माझी एवढी जना हातीं ॥ध्रु.॥ नाहीं
केला पोट । पुढें घालूनि बोभाट ॥2॥ तुका म्हणे धरूनि हात । नाहीं नेले दिवानांत ॥3॥
1225 तूं पांढरा स्पटिक मणी । करिसी आणिकां त्याहुनि ॥1॥ म्हणोनि तुझ्या दारा । न येत ठकती दातारा ॥ध्रु.॥ तुझी ठावी
नांदनूक । अवघा बुडविला लोक ॥2॥ तुका म्हणे ज्याचें घेसी । त्यास हें चि दाखविसी ॥3॥
1226 बोलतों निकुरें । नव्हेत सलगीचीं उत्तरें ॥1॥ माझे संतापलें मन । परपीडा ऐकोन ॥ध्रु.॥ अंगावरि आलें ।
तोंवरि जाईल सोसिलें ॥2॥ तुज भक्तांची आण देवा । जरि तुका येथें ठेवा ॥3॥
1227 बुद्धीचा जनिता लक्ष्मीचा पति । आठवितां चित्तीं
काय नव्हे ॥1॥
आणिकां उपायां कोण वांटी मन । सुखाचें निधान पांडुरंग ॥ध्रु.॥ गीत गावों नाचों
छंदें वावों टाळी । वैष्णवांचे मेळीं सुखरूप ॥2॥ अनंत ब्रह्मांडें एके रोमावळी । आम्ही केला
भोळीं भावें उभा ॥3॥
लडिका हा केला संवसारसिंधु ॥ मोक्ष खरा बंधु नाहीं पुढें ॥4॥ तुका म्हणे ज्याच्या नामाचे अंकित । राहिलों निश्चिंत त्याच्या
बळें ॥5॥
1228 न लगे मायेसी बाळें निरवावें । आपुल्या स्वभावें ओढे
त्यासी ॥1॥ मज कां लागला करणें विचार । ज्याचा जार भार त्याचे मायां
॥ध्रु.॥ गोड धड त्यासी ठेवी न मगतां । समाधान खातां नेदी मना ॥2॥ खेळतां गुंतलें उमगूनी आणी । बैसोनियां स्तनीं लावी बळें
॥3॥ त्याच्या दुःखेंपणें आपण खापरीं । लाही तळीं वरी होय जैसी
॥4॥ तुका म्हणे देह विसरे आपुला । आघात तो त्याला लागों नेदी ॥5॥
1229 ब्राह्मण तो नव्हे ऐसी ज्यासी बुद्धी ।
पाहा श्रुतीमधीं विचारूनि ॥1॥ जयासी नावडे हरिनामकीर्तन । आणीक नृत्य न वैष्णवांचें ॥ध्रु.॥ सत्य त्याचे
वेळे घडला व्यभिचार । मातेसी वेव्हार अंत्यजाचा ॥2॥ तुका म्हणे येथें मानी आनसारिखें । तात्काळ तो मुखें कुष्ट होय ॥3॥
1230 ब्राह्मण तो याती अंतेज असतां । मानावा तत्वता निश्चयेसी ॥1॥ रामकृष्णें नाम उच्चारी सरळें । आठवी सांवळें रूप मनीं
॥ध्रु.॥ शांति क्षमा दया अलंकार अंगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥2॥ तुका म्हणे गेल्या शडऊर्मी अंगें । सांडुनियां मग ब्रह्मं चि तो ॥3॥
1231 एक करिती गुरु गुरु । भोंवता भारु शिष्यांचा ॥1॥ पुंस नाहीं पाय चारी । मनुष्य परी कुतरीं तीं ॥ध्रु.॥
परस्त्री मद्यपान । पेंडखान माजविलें ॥2॥ तुका म्हणे निर्भर चित्तीं । अधोगती जावया ॥3॥
1232 एका पुरुषा दोघी नारी । पाप वसे त्याचे घरीं ॥1॥ पाप न लगे धुंडावें । लागेल तेणें तेथें जावें ॥ध्रु.॥
कांहीं दुसरा विचार । न लगे करावा चि फार ॥2॥ असत्य जे वाणी । तेथें पापाची च खाणी ॥3॥ सत्य बोले मुखें । तेथें उचंबळती सुखें ॥4॥ तुका म्हणे दोन्ही । जवळी च लाभहानी ॥5॥
1233 जळातें संचित । ऐसी आहे धर्म नीत ॥1॥ माझ्या विठोबाचे पाय । वेळोवेळां मनीं ध्याय ॥ध्रु.॥ नेदी
कर्म घडों । कोठें आडराणें पडों ॥2॥ तुका म्हणे मळ । राहों नेदी ताप जाळ ॥3॥
1234 संतापाशीं बहु असावें मर्यादा । फलकटाचा धंदा उर फोडी ॥1॥ वासर तो भुंके गाढवाचेपरी । उडे पाठीवरि दंड तेणें
॥ध्रु.॥ समय नेणें तें वेडें चाहाटळ । अवगुणाचा ओंगळ मान पावे ॥2॥ तुका म्हणे काय वांयां चाळवणी । पिटपिटघाणी हागवणेची ॥3॥
1235 घेसी तरी घेई संताची भेटी । आणीक ते गोष्टी नको मना ॥1॥ सर्वभावें त्यांचें देव भांडवल । आणीक ते बोल न बोलती
॥ध्रु.॥ करिसील तो करीं संतांचा सांगत । आणीक ते मात नको मना ॥2॥ बैससी तरी बैस संतां च मधीं । आणीक ते बुद्धी नको
मना ॥3॥ जासी तरि जाई संतांचिया गांवां । होईल विसावा तेथें मना
॥4॥ तुका म्हणे संत सुखाचे सागर । मना निरंतर धणी घेई ॥5॥
1236 संतांचिये गांवीं प्रेमाचा सुकाळ । नाहीं तळमळ दुःखलेश ॥1॥ तेथें मी राहीन होऊनि याचक । घालितील भीक ते चि मज
॥ध्रु.॥ संतांचिये गांवीं वरो भांडवल । अवघा विठ्ठल धन वित्त ॥2॥ संतांचे भोजन अमृताचे पान । करिती कीर्तन सर्वकाळ ॥3॥ संतांचा उदीम उपदेशाची पेठ । प्रेमसुख साटीं घेती देती ॥4॥ तुका म्हणे तेथें आणिक नाहीं परी । म्हणोनि
भिकारी जालों त्यांचा ॥5॥
1237 संतांचें सुख जालें या देवा । म्हणऊनि
सेवा करी त्यांची ॥1॥
तेथें माझा काय कोण तो विचार । वर्णावया पार महिमा त्यांचा ॥ध्रु.॥ निर्गुण आकार
जाला गुणवंत । घाली दंडवत पूजोनियां ॥2॥ तीर्था त्यांची इच्छा करिती नित्यकाळ । व्हावया निर्मळ आपणांसी ॥3॥ अष्टमा सिद्धींचा कोण आला पाड । वागों नेदी आड कोणी तया ॥4॥ तुका म्हणे ते बळिया शिरोमणी । राहिलों चरणीं निकटवासें ॥5॥
1238 जो मानी तो देईल काई । न मनी तो नेईल काई ॥1॥ आम्हां
विठ्ठल सर्वभूतीं । राहो चित्तीं भलतैसा ॥ध्रु.॥ आध्येन तें जना काई । जल्पें वांयांविण
ठायीं ॥2॥ वंदी निंदी तुज तो गा । तुका म्हणे पांडुरंगा
॥3॥
1239 भावबळें कैसा जालासी लाहान । मागें संतीं ध्यान वर्णीयेलें
॥1॥ तें मज उचित करूनियां देवा । दाखवीं केशवा मायबापा
॥ध्रु.॥ पाहोनियां डोळां बोलेन मी गोष्टी । आळंगुनि मिठी देइन पांयीं ॥2॥ चरणीं दृष्टी उभा राहेन समोर । जोडोनियां कर पुढें दोन्ही ॥3॥ तुका म्हणे उत्कंठित वासना । पुरवीं नारायणा आर्त माझें ॥4॥
1240 कृपाळु म्हणोनि बोलती पुराणें । निर्धार वचनें यांचीं मज ॥1॥ आणीक उपाय नेणें मी कांहीं । तुझें वर्म ठायीं पडे तैसें
॥ध्रु.॥ नये धड कांहीं बोलतां वचन । रिघालों शरण सर्वभावें ॥2॥ कृपा करिसी तरि थोडें तुज काम । माझा तरि श्रम बहु हरे ॥3॥ तुका म्हणे मज दाखवीं श्रीमुख । हरेल या भूक डोळियांची
॥4॥
1241 सर्वभावें आलों तुज चि शरण । कायावाचामनेंसहित देवा ॥1॥ आणीक दुसरें नये माझ्या मना । राहिली वासना तुझ्या पायीं
॥ध्रु.॥ माझिये वारचें कांहीं जडभारी । तुजविण वारी कोण एक ॥3॥ तुझे आम्ही दास आमुचा तूं ॠणी । चालत दूरूनी आलें मागें ॥3॥ तुका म्हणे आतां घेतलें धरणें । हिशोबाकारणें भेटी देई ॥4॥
1242. कई मात माझे ऐकती कान । बोलतां वचन संतां मुखीं ॥1॥ केला पांडूरंगें तुझा अंगीकार । मग होइल धीर माझ्या जीवा
॥ध्रु.॥ म्हणऊनि मुख अवलोकितों पाय । हे चि मज आहे थोरी आशा ॥2॥ माझिया मनाचा हा चि विश्वास । न करीं सायास साधनांचे ॥3॥ तुका म्हणे मज होईल भरवसा । तरलों मी ऐसा साच भाव ॥4॥
1243 दोन्ही हात ठेवुनि कटीं । उभा भीवरेच्या तटीं । कष्टलासी
साटीं । भक्तीकाजें विठ्ठला ॥1॥ भागलासी मायबापा । बहु श्रम केल्या खेपा । आम्हालागीं
सोपा । दैत्या काळ कृतांत ॥ध्रु.॥ होतासी क्षीरसागरीं । मही दाटली असुरीं । म्हणोनियां
घरीं । गौळियांचे अवतार ॥2॥ केला पुंडलिकें गोवा । तुज पंढरीसि देवा । तुका म्हणे भावा ।
साटीं हातीं सांपडसी ॥3॥
1244 गोड जालें पोट धालें । अवचित वाचे आलें । म्हणतां
पाप गेलें । विठ्ठलसें वाचेसी ॥1॥ सत्य माना रे सकळ । उद्धरिला अजामेळ । पातकी चांडाळ । नामासाटीं आपुलिया
॥ध्रु.॥ चित्त पावलें आनंदा । सुखसमाधीतें सदा । म्हणतां
गोविंदा । वेळोवेळां वाचेसी ॥2॥ हें जाणती अनुभवी । जया चाड तो चोजवी । तुका म्हणे दावी ।
रूप तें चि अरूपा ॥3॥
1245 आंत हरि बाहेर हरि । हरिनें घरीं कोंडिलें ॥1॥ हरिनें कामा घातला चिरा । वित्तवरा मुकविलें ॥ध्रु.॥
हरिने जीवें केली साटी । पाडिली तुटी सकळांसी ॥2॥ तुका म्हणे वेगळा नव्हे । हरि भोवे भोंवताला ॥3॥
1246 हरिनें माझें हरिलें चित्त । भार वित्त विसरलें ॥1॥ आतां कैसी जाऊं घरा । नव्हे बरा लौकिक ॥ध्रु.॥ पारखियांसी
सांगतां गोटी । घरची कुटी खातील ॥2॥ तुका म्हणे निवांत राहीं । पाहिलें पाहीं धणीवरि ॥3॥
॥ भुपाळ्या ॥ अभंग ॥ 8 ॥
1247 बोलोनि दाऊं कां तुम्ही नेणा जी देवा । ठेवाल
तें ठेवा ठायीं तैसा राहेन ॥1॥ पांगुळलें मन कांहीं नाठवे उपाय । म्हणऊनि पाय जीवीं धरूनि
राहिलों ॥ध्रु.॥ त्यागें भोगें दुःख काय सांडावें मांडावें । ऐसी धरियेली जीवें
माझ्या थोरी आशंका ॥2॥ तुका
म्हणे माते
बाळा चुकलिया वनीं । न पवतां जननी दुःख पावे विठ्ठले ॥3॥
1248 ऐसी वाट पाहे कांहीं निरोप कां मूळ । का हे
कळवळ तुज उमटे चि ना ॥1॥ आवो
पांडुरंगे पंढरीचे निवासे । लावूनियां आस चाळवूनी ठेविलें ॥ध्रु.॥ काय जन्मा
येवूनियां केली म्यां जोडी । ऐसें घडीघडी चित्तां येतें आठवूं ॥2॥ तुका म्हणे खरा न पवे चि विभाग । धिकारितें जग हें चि लाहों हिशोबें ॥3॥
1249 कां गा किविलवाणा केलों दीनाचा दीन । काय तुझी हीन शक्ति जालीसी
दिसे ॥1॥ लाज येते मना तुझा म्हणवितां
दास । गोडी नाहीं रस बोलिली यासारिखी ॥ध्रु.॥ लाजविलीं मागें संतांची हीं उत्तरें
। कळों येतें खरें दुजें एकावरूनि ॥2॥ तुका म्हणे माझी कोणें वदविली वाणी । प्रसादावांचूनि तुमचिया विठ्ठला ॥3॥
1250 जळो माझें कर्म वायां केली कटकट । जालें तैसें तंट नाहीं
आलें अनुभवा ॥1॥ आता
पुढें धीर काय देऊं या मना । ऐसें नारायणा प्रेरिलें तें पाहिजे ॥ध्रु.॥ गुणवंत केलों
दोष जाणायासाठीं । माझें माझें पोटीं बळकट दूषण ॥2॥ तुका म्हणे अहो केशीराजा दयाळा । बरवा हा लळा पाळियेला
शेवटीं ॥3॥
1251 कामें नेलें चित्त नेदी अवलोकुं मुख । बहु वाटे दुःख फुटों
पाहे हृदय ॥1॥ कां
जी सासुरवासी मज केलें भगवंता । आपुलिया सत्ता स्वाधीनता ते नाहीं ॥ध्रु.॥
प्रभातेसि वाटे तुमच्या यावें दर्शना । येथें न चले चोरी उरली राहे वासना ॥2॥ येथें अवघे वांयां गेले दिसती सायास । तुका म्हणे नास
दिसे जाल्या वेचाचा ॥3॥
1252 जळोत तीं येथें उपजविती अंतराय । सायासाची जोडी माझी तुमचे
पाय ॥1॥ आतां मज साहे येथें करावें देवा । तुझी घेई सेवा सकळ गोवा
उगवूनि ॥ध्रु.॥ भोगें रोगा जोडोनियां दिलें आणीकां । अरुचि ते हो कां आतां
सकळांपासूनि ॥2॥ तुका
म्हणे असो
तुझें तुझे मस्तकीं । नाहीं ये लौकिकीं आतां मज वर्तनें ॥3॥
1253 न संगतां तुम्हां कळों येतें अंतर । विश्वीं विश्वंभर परिहार चि न लगे ॥1॥ परि हे अनावर आवरितां आवडी । अवसान ते घडी पुरों देत
नाहीं ॥ध्रु.॥ काय उणें मज येथें ठेविलिये ठायीं । पोटा आलों तईपासूनिया समर्थ ॥2॥ तुका म्हणे अवघी आवरिली वासना । आतां नारायणा दुसरियापासूनि ॥3॥
1254 तुजसवें आम्हीं अनुसरलों अबळा । नको अंगीं कळा राहों हरी हीन देऊं ॥1॥ सासुरवासा भीतों जीव ओढे तुजपाशीं । आतां दोहीवीशीं
लज्जा राखें आमुची ॥ध्रु.॥ न कळतां संग जाला सहज खेळतां । प्रवर्तली चिंता
मागिलांचियावरि ॥2॥ तुका म्हणे असतां
जैसें तैसें बरवें । वचन या भावें वेचुनियां विनटलों ॥3॥
1255 रवि दीप हीरा दाविती देखणे । अदृश्य दर्षने संतांचे नी ॥1॥ त्यांचा महिमा काय वर्णू मी
पामर । न कळे तो साचार ब्रह्मादिकां ॥ध्रु.॥ तापली चंदन निववितो कुडी । त्रिगुण तो
काढी संतसंग ॥2॥
मायबापें पिंड पाळीला माया । जन्ममरण जाया संतसंग ॥3॥ संतांचें वचन वारी जन्मदुःख । मिष्टान्न तें भूक निवारण ॥4॥ तुका म्हणे जवळी न पाचारितां जावें । संतचरणीं भावें रिघावया ॥5॥
1256 हरि हरि तुम्ही म्हणा रे सकळ । तेणें मायाजाळ तुटतील ॥1॥ आणिका नका कांहीं गाबाळाचे भरी । पडों येथें थोरी नागवण
॥ध्रु.॥ भावें तुळसीदळ पाणी जोडा हात । म्हणावा पतित वेळोवेळां ॥2॥ तुका म्हणे ही तंव कृपेचा सागर । नामासाटीं पार पाववील ॥3॥
1257 ऐसे कुळीं पुत्र होती । बुडविती पूर्वजा ॥1॥ चाहाडी चोरी भांडवला । वांटा आला भागासी ॥ध्रु.॥
त्याचियानें दुःखी मही । भार तेही न साहे ॥2॥ तुका म्हणे ग्रामपशु । केला नाशु अयुषा ॥3॥
1258 गांठोळीस धन भाकावी करुणा । दावूनि सज्जना कींव पीडी ॥1॥ नाठेळाची भक्ती
कुचराचें बळ । कोरडें वोंगळ मार खाय ॥ध्रु.॥ सांडोव्यासी
घाली देवाची करंडी । विल्हाळ त्या धोंडी पूजा दावी ॥2॥ तुका म्हणे ऐसे माकडाचे छंद । अवघे धंदधंद सिंदळीचे ॥3॥
1259 कैसें असोनि ठाउकें नेणां । दुःख पावाल पुढिले पेणा ॥1॥ आतां जागें रे भाई जागें रे । चोर निजल्या नाडूनि भागे
रे ॥ध्रु.॥ आतां नका रे भाई नका रे । आहे गांठीं तें लुटवूं लोकां रे ॥2॥ तुका म्हणे एकांच्या घायें । कां रे जाणोनि न धरा भये ॥3॥
1260 मुदल जतन जालें । मग लाभाचें काय आलें ॥1॥ घरीं देउनि अंतर गांठी । राख्या पारिख्यां न सुटे मिठी
॥ध्रु.॥ घाला पडे थोडें च वाटे । काम मैंदाचें च पेटे ॥2॥ तुका म्हणे वरदळ खोटें । फांसे अंतरिंच्या कपटें ॥3॥
1261 मज अंगाच्या अनुभवें । काई वाईट बरें ठावें ॥1॥ जालों दोहींचा देखणा । नये मागें पुढें ही मना ॥ध्रु.॥
वोस वसती ठावी । परि हे चाली दुःख पावी ॥2॥ तुका म्हणे घेऊं देवा । सवें करूनि बोळावा ॥3॥
1262 पाववावें ठाया । ऐसें सवें बोलों तया ॥1॥ भावा ऐसी क्रिया राखे । खोट्या खोटेपणें
वाखे ॥ध्रु.॥ न ठेवूं अंतर । कांहीं भेदाचा पदर ॥2॥ तुका म्हणे जीवें भावें । सत्या मानविजे देवें ॥3॥
1263 मोल देऊनियां सांटवावे दोष । नटाचे ते वेश पाहोनियां ॥1॥ हरिदासां मुखें हरिकथाकीर्तन । तेथें पुण्यें पुण्य
विशेषता ॥ध्रु.॥ हरितील वस्त्रें गोपिकांच्या वेशें । पाप त्यासरिसें मात्रागमन ॥2॥ तुका म्हणे पाहा ऐसें जालें जन । सेवाभक्तीहीन
रसीं गोडी ॥3॥
1264 बहुक्षीदक्षीण । आलों सोसुनियां वन ॥1॥ विठोबा विसांवया विसांवया । पडों देई पायां ॥ध्रु.॥
बहुतां काकुलती । आलों सोसिली फजिती ॥2॥ केली तुजसाटीं । तुका म्हणे येवढी
आटी ॥3॥
1265 कां गा धर्म केला । असोन सत्तेचा आपुला ॥1॥ उभाउभीं पाय जोडीं । आतां फांकों नेदीं घडी ॥ध्रु.॥ नको
सोडूं ठाव । आतां घेऊं नेदीं वाव ॥2॥ तुका म्हणे इच्छा । तैसा करीन सरिसा ॥3॥
1266 तुमची तों भेटी नव्हे ऐसी जाली । कोरडी च बोली ब्रह्मज्ञान ॥1॥ आतां न बोलावें ऐसें वाटे देवा । संग न करावा कोणांसवें
॥ध्रु.॥ तुम्हा निमित्यासी सांपडले अंग । नेदावा हा संग विचारिलें ॥2॥ तुका म्हणे माझी राहिली वासना । आवडी दर्शनाची च होती ॥3॥
1267 आहे तें चि आम्ही मागों तुजपाशीं । नव्हों तुज ऐसीं क्रियानष्टें ॥1॥ न बोलावीं तों च वर्में बरें दिसे । प्रकट ते कैसे गुण
करूं ॥ध्रु.॥ एका ऐसें एका द्यावयाचा मोळा । कां तुम्हा
गोपाळा नाहीं ऐसा ॥2॥ तुका
म्हणे लोकां
नाहीं कळों आलें । करावें आपुलें जतन तों ॥3॥
1268 आम्ही याची केली सांडी । कोठें तोंडीं लागावें ॥1॥ आहे तैसा असो आतां चिंतें चिंता वाढते ॥ध्रु.॥ बोलिल्याचा
मानी सीण । भिन्न भिन्न राहावें ॥2॥ तुका म्हणे आम्हांपाशीं । धीराऐसी जतन ॥3॥
1269 आम्हांपाशीं याचें बळ । कोण काळवरी तों ॥1॥ करूनि ठेलों जीवेंसाटीं । होय भेटी तोंवरि ॥ध्रु.॥ लागलों
तों न फिरें पाठी । पडिल्या गांठी वांचूनि ॥2॥ तुका म्हणे अवकाशें । तुमच्या ऐसें होवया ॥3॥
1270 बोलिलें चि बोलें पडपडताळूनि । उपजत मनीं नाहीं शंका ॥1॥ बहुतांची माय बहुत कृपाळ । साहोनि कोल्हाळ बुझाविसी
॥ध्रु.॥ बहुतांच्या भावें वांटिसी भातुकें । बहु कवतुकें खेळविसी ॥2॥ तुका म्हणे ऐसें जाणतसों वर्म । करणें तो श्रम न वजे वांयां ॥3॥
1271 कोठें भोग उरला आतां । आठवितां तुज मज ॥1॥ आड कांहीं नये दुजें । फळ बीजें आणिलें ॥ध्रु.॥ उद्वेग ते
वांयांविण । कैंचा सीण चिंतनें ॥2॥ तुका म्हणे गेला भ्रम । तुमच्या धर्में पायांच्या ॥3॥
1272 संसार तो कोण देखे । आम्हां सखे
हरिजन ॥1॥ काळ ब्रह्मानंदें सरे । आवडी उरे संचली ॥ध्रु.॥ स्वप्नीं
ते ही नाहीं चिंता । रात्री जातां दिवस ॥2॥ तुका म्हणे ब्रह्मरसें । होय सरिसें भोजन ॥3॥
1273 पडियेलों वनीं थोर चिंतवनी । उसीर कां आझूनि लावियेला ॥1॥ येई गा विठ्ठला येई गा विठ्ठला । प्राण हा फुटला आळवितां ॥ध्रु.॥ काय तुज
नाहीं लौकिकाची शंका । आपुल्या बाळका मोकलितां ॥2॥ तुका म्हणे बहु खंती वाटे जीवा । धरियेलें देवा दुरी दिसे ॥3॥
1274 आपुले गांवींचें न देखेसें जालें । परदेसी एकलें किती
कंठूं ॥1॥ म्हणऊनि पाहें मूळ येतां वाटे । जीवलग भेटे कोणी तरी ॥ध्रु.॥
पाहातां अवघ्या दिसतील दिशा । सकळ ही वोसा दृष्टीपुढें ॥2॥ तुका म्हणे कोणी न संगे वारता । तुझी वाटे चिंता पांडुरंगा ॥3॥
1275 जन तरी देखें गुंतलें प्रपंचें । स्मरण तें त्याचें त्यासी
नाहीं ॥1॥ म्हणऊनि मागें परतलें मन । घालणीचें रान देखोनियां ॥ध्रु.॥ इंद्रियांचा
गाजे गोंधळ ये ठायीं । फोडीतसे डोई अहंकार ॥2॥ तुका म्हणे देवा वासनेच्या आटें । केलीं तळपटें बहुतांचीं ॥3॥
1276 धांवे त्यासी फावे । दुजे उगवूनि गोवे ॥1॥ घ्यावें भरूनियां घर । मग नाहीं येरझार ॥ध्रु.॥ धणी उभें
केलें । पुंडलिकें या उगलें ॥2॥ तुका म्हणे ठसा । गेला पडोनियां ऐसा ॥3॥
1277 लहानपण दे गा देवा । मुंगी साखरेचा रवा ॥1॥ ऐरावत रत्न थोर । तया अंकुशाचा मार ॥ध्रु.॥ ज्याचे अंगीं
मोठेपण । तया यातना कठीण ॥2॥ तुका
म्हणे जाण ।
व्हावें लहानाहुनि लहान ॥3॥
1278 निंचपण बरवें देवा । न चले कोणाचा ही दावा ॥1॥ महा पुरें झाडें जाती । तेथें लव्हाळे राहाती ॥ध्रु.॥
येतां सिंधूच्या लहरी । नम्र होतां जाती वरि ॥2॥ तुका म्हणे कळ । पाय धरिल्या न चले बळ ॥3॥
1279 उष्ट्या पत्रावळी करूनियां गोळा । दाखविती कळा कवित्वाची ॥1॥ ऐसे जे पातकी ते नरकीं पचती । जोंवरी भ्रमती चंद्रसूर्य ॥2॥ तुका म्हणे एक नारायण घ्याई । वरकडा वाहीं शोक असे ॥3॥
1280 आवडीच्या मतें करिती भजन । भोग नारायणें म्हणती
केला ॥1॥ अवघा देव म्हणे वेगळें तें काय । अर्थासाठीं डोय फोडूं पाहे ॥ध्रु.॥ लाजे
कमंडल धरितां भोपळा । आणीक थीगळा प्रावरणा ॥2॥ शाला गडवे धातुद्रव्यइच्छा चित्तीं । नैश्वर्य बोलती
अवघें मुखें ॥3॥ तुका
म्हणे यांस
देवा नाहीं भेटी । ऐसे कल्पकोटि जन्म घेतां ॥4॥
1281 म्हणतां हरिदास कां रे नाहीं लाज । दीनास महाराज म्हणसी
हीना ॥1॥ काय ऐसें पोट न भरे तें गेलें । हालविसी कुले सभेमाजी ॥2॥ तुका म्हणे पोटें केली विटंबना । दीन जाला जना कींव भाकी ॥3॥
1282 रिद्धीसिद्धी दासी कामधेनु घरीं । परि नाहीं भाकरी भक्षावया ॥1॥ लोडें वालिस्तें पलंग सुपति । परि नाहीं लंगोटी नेसावया
॥ध्रु.॥ पुसाल तरि आम्हां वैकुंठींचा वास । परि नाहीं राह्यास ठाव
कोठें ॥2॥ तुका म्हणे आम्ही राजे त्रैलोक्याचे । परि नाहीं कोणाचें उणे पुरें ॥3॥
1283 घरोघरीं अवघें जालें ब्रह्मज्ञान ।
परि मेळवण बहु माजी ॥1॥
निरें कोणापाशीं होय एक रज । तरि द्या रे मज दुर्बळासी ॥ध्रु.॥ आशा तृष्णा माया
कालवूनि दोन्ही । दंभ तो दूरोनि दिसतसे ॥2॥ काम क्रोध लोभ सिणवी बहुत । मेळवूनि आंत काळकूट ॥3॥ तुका म्हणे तेथें कांहीं हातां नये । आयुष्य मोलें जाये वांयांविण ॥4॥
1284 अवघ्या भूतांचें केलें संतर्पण । अवघी च दान दिली भूमि ॥1॥ अवघा चि काळ दिनरात्रशुद्धी । साधियेली विधि पर्वकाळ
॥ध्रु.॥ अवघीं च तीर्थ व्रतें केले याग । अवघें चि सांग जालें कर्म ॥2॥ अवघें चि फळ आलें आम्हां हातां
। अवघें चि अनंता समर्पिलें ॥3॥ तुका म्हणे आतां बोलों अबोलणें । कायावाचामनें उरलों नाहीं ॥4॥
1285 महुरा ऐसीं फळें नाहीं । आलीं कांहीं गळती ॥1॥ पक्वदशे येती थोडीं । नास आढी वेचे तो ॥ध्रु.॥ विरुळा
पावे विरुळा पावे । अवघड गोवे सेवटाचे ॥2॥ उंच निंच परिवार देवी । धन्या ठावी चाकरी
॥3॥ झळके तेथें पावे आणी । ऐसे क्षणी बहु थोडे ॥4॥ पावेल तो पैल थडी । म्हणों
गडी आपुला ॥5॥ तुका
म्हणे उभार्‍यानें ।
कोण खरें मानितसे ॥6॥
1286 अवघ्या उपचारा । एक मनें चि दातारा ॥1॥ घ्यावी घ्यावी हे चि सेवा । माझी दुर्बळाची देवा ॥ध्रु.॥
अवघियाचा ठाव । पायांवरि जीवभाव ॥2॥ चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्तन ॥3॥
1287 आली सलगी पायांपाशीं । होइल तैसी करीन ॥1॥ आणीक आम्ही कोठें जावें । येथें जीवें वेचलों ॥ध्रु.॥ अवघ्या निरोपणा
भाव । हा चि ठाव उरलासे ॥2॥ तुका
म्हणे पाळीं
लळे । कृपाळुवे विठ्ठले ॥3॥
1288 देह आणि देहसंबंधें निंदावीं । इतरें वंदावीं श्वानशूकरें
॥1॥ येणें नांवें जाला मी माझ्याचा झाडा । मोहा नांवें खोडा
गर्भवास ॥ध्रु.॥ गृह आणि वित्त स्वदेशा विटावें । इतरा भेटावें श्वापदझाडां ॥2॥ तुका म्हणे मी हें माझें न यो वाचे । येणें नांवें साचे साधुजन ॥3॥
1289 देवाचिये माथां घालुनियां भार । सांडीं कळिवर
ओंवाळूनि ॥1 ॥
नाथिला हा छंद अभिमान अंगीं । निमित्याचे वेगीं सारीं ओझें ॥ध्रु.॥ करुणावचनीं
लाहो एकसरें । नेदावें दुसरें आड येऊं ॥2॥ तुका म्हणे सांडीं लटिक्याचा संग । आनंद तो मग प्रगटेल ॥3॥
1290 देह नव्हे मी हें सरे । उरला उरे विठ्ठल ॥1॥ म्हणऊनि लाहो करा । काळ सारा चिंतनें ॥ध्रु.॥ पाळणाची नाहीं
चिंता । ठाव रिता देवाचा ॥2॥ तुका
म्हणे जीवासाटीं
। देव पोटीं पडेल ॥3॥
1291 पृथक मी सांगों किती । धर्म नीती सकळां ॥1॥ अवघियांचा एक ठाव । शुद्ध भाव विठ्ठलीं ॥ध्रु.॥
क्षराअक्षराचा भाग । करा लाग पंढरीये ॥2॥ तुका म्हणे आगमींचें । मथिलें साचें नवनीत ॥3॥
1292 पुण्यविकरा तें मातेचें गमन । भाडी ऐसें धन विटाळ तो ॥1॥ आत्महत्यारा हा विषयांचा लोभी । म्हणावें
तें नाभी करवी दंड ॥ध्रु.॥ नागवला अल्प लोभाचिये साटीं । घेऊनि कांचवटि परिस दिला
॥2॥ तुका म्हणे हात झाडिले परत्रीं । श्रम तो चि श्रोत्रीं वेठी केली ॥3॥
1293 अंतरींचें ध्यान । मुख्य या नांवें पूजन ॥1॥ उपाधि तें अवघें पाप । गोड निरसतां संकल्प ॥ध्रु.॥ आज्ञा
पाळावी हा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥2॥ तुका म्हणे वृत्ति । अविट हे सहज स्थिति ॥3॥
1294 मूळ करणें संतां । नाहीं मिळत उचिता ॥1॥ घडे कासयानें सेवा । सांग ब्रह्मांडाच्या जीवा ॥ध्रु.॥
सागर सागरीं । सामावेसी कैंची थोरी ॥2॥ तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥3॥
1295 बरवी नामावळी । तुझी महादोषां होळी ॥1॥ जालें आम्हांसी जीवन । धणीवरि हें सेवन ॥ध्रु.॥ सोपें आणि गोड । किती
अमृता ही वाड ॥2॥ तुका
म्हणे अच्युता
। आमचा कल्पतरु दाता ॥3॥
1296 त्रुशाकाळें उदकें भेटी । पडे मिठी आवडीची ॥1॥ ऐसियाचा हो कां संग । जिवलग संतांचा ॥ध्रु.॥ मिष्टान्नाचा
योग भुके । म्हणतां चुके पुरेसें ॥2॥ तुका म्हणे माते बाळा । कळवळा भेटीचा ॥3॥
1297 कुचराचे श्रवण । गुणदोषांवरि मन ॥1॥ असोनियां नसे कथे । मूर्ख अभाग्य तें तेथें ॥ध्रु.॥
निरर्थक कारणीं । कान डोळे वेची वाणी ॥2॥ पापाचे सांगाती । तोंडीं ओढाळांचे माती ॥3॥ हिताचिया नांवें । वोस पडिले देहभावें ॥4॥ फजीत करूनि सांडीं । तुका करी बोडाबोडी ॥5॥
1298 जग तरि आम्हां देव । परि हे निंदितों स्वभाव ॥1॥ येतो हिताचा कळवळा । पडती हातीं म्हुन काळा
॥ध्रु.॥ नाहीं कोणी सखा । आम्हां निपराध पारिखा ॥2॥ उपक्रमें वदे । तुका वर्मासी तें भेदे ॥3॥
1299 सोपें वर्म आम्हां सांगितलें संतीं । टाळ दिंडी हातीं घेउनि नाचा ॥1॥ समाधीचें सुख सांडा ओंवाळून । ऐसें हें कीर्तन ब्रह्मरस
॥ध्रु.॥ पुढती घडे चढतें सेवन आगळें । भक्तीभाग्यबळें निर्भरता ॥2॥ उपजों चि नये संदेह चित्तासी । मुक्ती चारी दासी हरिदासांच्या ॥3॥ तुका म्हणे मन पावोनि विश्रांती । त्रिविध नासती ताप क्षणें ॥4॥
1300 गंगा न देखे विटाळ । तें चि रांजणीं ही जळ ॥1॥ अल्पमहदा नव्हे सरी । विटाळ तो भेद धरी ॥ध्रु.॥ काय
खंडिली भूमिका । वर्णा पायरिकां लोकां ॥2॥ तुका म्हणे अगीविण । बीजें वेगळीं तों भिन्न ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.