तुकारामगाथा
३१०१ – ३२००
3101 जिंकावा संसार । येणें नांवें तरी शूर ॥1॥ येरें काय तीं बापुडीं । कीर अहंकाराचीं घोडीं ॥ध्रु.॥ पण ऐशा नांवें । देवा धरिजेतो भावें ॥2॥ तुका म्हणे
ज्यावें । सत्य कीर्तीनें बरवें ॥3॥
3102 सरे ऐसें ज्याचें दान । त्याचे कोण उपकार ॥1॥ नको वाढूं ऐसें काचें । दे वो साच विठ्ठला ॥ध्रु.॥ रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥2॥ तुका म्हणे कीर्ती वाढे । धर्म गाढे ते ऐसे ॥3॥
3103 तुटे मायाजाळ विघडे भवसिंधू । जरि लागे छंदु हरिनामें ॥1॥ येर कर्म धर्म करितां ये कळी । माजी तरला बळी कोण सांगा
॥ध्रु.॥ न पढवे वेद नव्हे शास्त्रबोध । नामाचे प्रबंध
पाठ करा ॥2॥ न साधवे योग न करवे वैराग्य । साधा भक्तीभाग्य संतसंगें ॥3॥ नव्हे
अनुष्ठान न कळे ब्रह्मज्ञान । करावी सोपान कृष्णकथा ॥4॥ तुका म्हणे वर्म
दावियेलें संतीं । यापरती विश्रांति आणिक नाहीं ॥5॥
3104 लोभावरी ठेवुनि हेत । करी असत्य न्याय नीत ॥1॥ त्याच्या
पूर्वजां पतन । नरकीं किडे होती जाण ॥ध्रु.॥ कोटिगोहत्यापातक ।
त्यासी घडेल निष्टंक ॥2॥ मासां
श्रवे जे सुंदरा । पाजी विटाळ पितरां ॥3॥ तुका
म्हणे ऐसियासी । यम गांजील सायासी ॥4॥
3105 देह जाईल जाईल । यासी काळ बा खाईल ॥1॥ कां रे नुमजसी दगडा । कैचे हत्ती घोडे वाडा ॥ध्रु.॥ लोडें बालिस्तें सुपती । जरा आलिया फजिती ॥2॥ शरीरसंबंधाचें नातें । भोरड्या बुडविती सेतातें ॥3॥ अझुनि
तरी होई जागा । तुका म्हणे पुढें दगा ॥4॥
3106 मागें बहुतां जनां राखिलें आडणी । धांवसी निर्वाणी नाम
घेतां ॥1॥ ऐसें ठावें जालें मज बरव्या परी । म्हणऊनि करीं धांवा तुझा ॥ध्रु.॥ माझेविशीं तुज पडिला विसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा ॥2॥ अझुनि कां नये तुम्हासी करुणा । दुरि नारायणा धरिलें मज ॥3॥ तुका
म्हणे जीव जाऊं पाहे माझा । आतां केशीराजा घालीं उडी ॥4॥
3107 कळलें माझा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठेवूं आतां ॥1॥ तूं काय करिसी माझिया संचिता । धिग हे अनंता जालें जिणें
॥ध्रु.॥ पतितपावन राहिलों या आशा । आइकोनि ठसा कीर्ती
तुझी ॥2॥ आतां कोण करी माझा अंगीकार । कळलें निष्ठ जालासी तूं ॥3॥ तुका म्हणे माझी
मांडिली निरास । करितों जीवा नास तुजसाटीं ॥4॥
3108 तरि कां मागें वांयां कीर्ती वाढविली । जनांत आपुली ब्रिदावळी ॥1॥ साच
करितां आतां फिरसी माघारा । ठायींचें दातारा नेणवेचि ॥ध्रु.॥ संतांसी श्रीमुख कैसें दाखविसी । पुढें मात त्यांसी सांगईन ॥2॥ घेईन डांगोरा तुझिया नामाचा । नव्हे अनाथांचा नाथ ऐसा ॥3॥ तुका म्हणे आधीं
राहिलों मरोनि । तूं कां होसी धनी निमित्याचा ॥4॥
3109 आम्ही तुझ्या दासीं । जरि जावें पतनासी ॥1॥ तरि हें दिसे विपरीत । कोठें बोलिली हे नीत ॥ध्रु.॥ तुझें नाम कंठीं । आम्हां संसार आटी ॥2॥ तुका
म्हणे काळ । करी आम्हांसी विटाळ ॥3॥
3110 लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥1॥ आम्ही नामाचे धारक । किविलवाणीं दिसों रंक ॥ध्रु.॥ बोलिले ते संतीं । बोल वायांविण जाती ॥2॥ तुका म्हणे देवा ।
रोकडी हे मोडे सेवा ॥3॥
3111 आहारनिद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥1॥ परमितेविण
बोलणें ते वांयां । फार थोडें काया पिंड पीडी ॥ध्रु.॥ समाधान त्याचें तो चि एक जाणे । आपुलिये खुणे पावोनियां ॥2॥ तुका म्हणे होय
पीडा ते न करीं । मग राहें परी भलतिये ॥3॥
3112 भूमि अवघी शुद्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥1॥ तैसे वोसपले जीव । सांडी नसतां अंगीं घाव ॥ध्रु.॥ जीव अवघे देव । खोटा नागवी संदेह ॥2॥ तुका म्हणे शुद्ध
। मग तुटलिया भेद ॥3॥
3113 सरतें माझें तुझें । तरि हें उतरतें ओझें ॥1॥ न लगे सांडावें मांडावें । आहे शुद्ध चि स्वभावें ॥ध्रु.॥ घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा
॥2॥ सुखदुःखाचा तो मान । नाहीं दुःखाचा तो शीण ॥3॥ करितां नारायण । एवढें वेचितां वचन ॥4॥ लाभ हानि हे समान । तैसा मान अपमान ॥5॥ तुका म्हणे याचें
। नांव सोंवळें साचें ॥6॥
3114 तुज करितां होती ऐसे । मूढ चतुर पंडित पिसे ॥1॥ परि
वर्म नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोगितील ॥ध्रु.॥ उलंघितें पांगुळ गिरी । मुकें करी अनुवाद ॥2॥ पापी होय पुण्यवंत । न करी घात दुर्जन ॥3॥ अवघें हेळामात्रें हरि । मुक्त करी ब्रह्मांड ॥4॥ तुका
म्हणे खेळे लीळा । पाहे वेगळा व्यापूनि ॥5॥
3115 पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥1॥ पुरोनि उरे खातां देतां । नव्हे खंडन मवितां ॥ध्रु.॥ खोलीं पडे ओली बीज ।
तरीं च हाता लागे निज ॥2॥ तुका
म्हणे धणी । विठ्ठल अक्षरें या तिन्ही ॥3॥
3116 करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥1॥ अहंकार आड । आम्हां जगासी हा
नाड ॥ध्रु.॥ येथें भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥2॥ तुका म्हणे हो श्रीपती
। आतां चाळवाल किती॥3॥
3117 घालिती पव्हया । वाटे अनाथाच्या दया ॥1॥ तैसें कां हें नये करूं । पांडुरंगा आम्हां तारूं ॥ध्रु.॥ रोगियासी काढा । देउनि
वारितील पीडा ॥2॥ बुडत्यासाटीं उडी । घालितील कां हे जोडी ॥3॥ सारितील कांटे । पुढें मागिलांचे वाटे ॥4॥ तुका म्हणे भार ।
घेती भागल्यांचा फार ॥5॥
3118 नका दंतकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥1॥ अनुभव येथें व्हावा शिष्टाचार । न चलती चार आम्हांपुढें ॥ध्रु.॥ निवडी वेगळें क्षीर
आणि पाणी । राजहंस दोन्ही वेगळालीं ॥2॥ तुका
म्हणे येथें पाहिजे जातीचें । येरा गाबाळाचें काय काम ॥3॥
3119 न करि त्याचें गांढेपण । नारायण सिद्ध उभा ॥1॥ भवसिंधूचा थडवा केला । बोलाविला पाहिजे ॥ध्रु.॥ याचे सोई पाउल वेचे । मग कैचे
आडथळे ॥2॥ तुका म्हणे खरें
खोटें । न म्हणे मोटें लहान ॥3॥
3120 रिकामें तूं नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥1॥ वेळोवेळां पारायण । नारायण हें करीं ॥ध्रु.॥ भ्रमणांच्या मोडीं वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥2॥ तुका
म्हणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें धणीवरी ॥3॥
3121 पंचभूतांचिये सांपडलों संदीं । घातलोंसे बंदीं अहंकारें ॥1॥ आपल्या
आपण बांधविला गळा । नेणें चि निराळा असतां हो ॥ध्रु.॥ कासया हा सत्य लेखिला संसार । कां हे केले चार माझें माझें
॥2॥ कां नाहीं शरण गेलों नारायणा । कां नाहीं वासना आवरिली ॥3॥ किंचित सुखाचा धरिला अभिळास । तेणें बहु नास केला पुढें ॥4॥ तुका म्हणे आतां
देह देऊं बळी । करुनि सांडूं होळी संचिताची ॥5॥
3122 देव जाले अवघे जन । माझे गुण दोष हारपले ॥1॥ बरवें जालें बरवें जालें । चित्त धालें महालाभें ॥ध्रु.॥ दर्पणीचें दुसरें भासे । परि तें असे एक तें ॥2॥ तुका म्हणे
सिंधुभेटी । उदका तुटी वाहाळासी ॥3॥
3123 बहुत प्रकार परि ते गव्हाचे । जिव्हा नाचे आवडी ॥1॥ सरलें
परि आवडी नवी । सिंधु दावी तरंग ॥ध्रु.॥ घेतलें
घ्यावें वेळोवेळां । माय बाळा न विसंबे ॥2॥ तुका
म्हणे रस राहिला वचनीं । तो चि पडताळूनि सेवीतसें ॥3॥
3124 आम्हां सोइरे हरिजन । जनीं भाग्य निकंचन ॥1॥ ज्याच्या धैर्या नाहीं भंग । भाव एकविध रंग ॥ध्रु.॥ भुके तान्हे चित्तीं ।
सदा देव आठविती ॥2॥ तुका
म्हणे धन । ज्याचें वित्त नारायण ॥3॥
3125 म्हणवितों दास न करितां सेवा । लंडपणें देवा पोट भरीं ॥1॥ खोटें कोठें सरे तुझे पायांपाशीं । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ आचरण खोटें आपणासी
ठावें । लटिकें बोलावें दुसरें तें ॥2॥ तुका
म्हणे ऐसा आहें अपराधी । असो कृपानिधी तुम्हां ठावा ॥3॥
3126 जळालें तें बाह्य सोंग ।
अंतर व्यंग पडिलिया ॥1॥ कारण
तें अंतरलें । वाइट भलें म्हणवितां
॥ध्रु.॥ तांतडीनें नासी । तांतडीनें च संतोषी ॥2॥ तुका म्हणे धीर ।
नाहीं बुद्धी एक स्थिर ॥3॥
3127 चित्ताचें बांधलें जवळी तें वसे । प्रकाशीं प्रकाशे सर्वकाळ
॥1॥ अंतरीं वसावी उत्तम ते भेटी । होऊं कांहीं तुटी न सके चि
॥ध्रु.॥ ब्रह्मांड कवळे आठवणेसाटीं । धरावा तो पोटीं
वाव बरा ॥2॥ तुका म्हणे लाभ घरिचिया घरीं । प्रेमतंतु दोरी न सुटतां ॥3॥
3128 दुखवलें चित्त आजिच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली देवा
॥1॥ कधीं हा संबंध तोडिसी तें नेणें । आठवूनि मनें पाय असें
॥ध्रु.॥ आणिकांची येती अंतरा अंतरें । सुखदुःख
बरेंवाइट तीं ॥2॥ तुका म्हणे घडे एकांताचा वास । तरिच या नास संबंधाचा ॥3॥
3129 धनवंत एक बहिर अंधळे । शुभ्र कुष्ठ काळे भोग अंगीं ॥1॥ प्रारब्धगति न कळे विचित्र । आहे हातीं सूत्र विठोबाचे ॥ध्रु.॥ आणीक रोगांचीं नांवें
घेऊं किती । अखंड असती जडोनियां ॥2॥ तुका
म्हणे नष्ट संचिताचें दान । पावे खातां पण सुख नेदी ॥3॥
3130 भेदाभेदताळा न घडे घालितां । आठवा रे आतां नारायण ॥1॥ येणें एक केलें अवघें होय सांग । अच्युताच्या योगें नामें
छंदें ॥ध्रु.॥ भोंवरे खळाळ चोर वाटा घेती । पावल मारिती
सिवेपाशीं ॥2॥ तुका म्हणे येथें भावेंविण पार । न पविजे सार हें चि आहे ॥3॥
3131 जे गाती अखंड विठ्ठलाचे गीत । त्यांचे पायीं चित्त ठेवीन मी
॥1॥ जयांसी आवडे विठ्ठलाचें नाम । ते माझे परम प्राणसखे ॥ध्रु.॥ जयांसी विठ्ठल आवडे लोचनीं । त्यांचें पायवणी स्वीकारीन ॥2॥ विठ्ठलासी जिहीं दिला सर्व भाव । त्यांच्या पायीं ठाव मागईन ॥3॥ तुका
म्हणे रज होईन चरणींचा । म्हणविती त्यांचा हरिचे दास ॥4॥
3132 काय तो विवाद असो भेदाभेद । साधा परमानंद एका भावें ॥1॥ निघोनि आयुष्य जातें हातोहात । विचारीं पां हित लवलाहीं ॥2॥ तुका म्हणे भावभक्त हे कारण । नागवी भूषण दंभ तो चि ॥3॥
3133 देवकीनंदनें । केलें आपुल्या चिंतनें ॥1॥ मज आपुलिया ऐसें । मना लावूनियां पिसें ॥ध्रु.॥ गोवळे गोपाळां । केलें लावूनियां चाळा ॥2॥ तुका म्हणे संग ।
केला दुरि नव्हे मग ॥3॥
3134 माझिया जीवासी हे चि पैं विश्रांति । तुझे पाय चित्तीं
पांडुरंगा ॥1॥ भांडवल गांठी आलें सपुरतें । समाधान चित्तें
मानियेलें ॥ध्रु.॥ उदंड उच्चारें घातला पसरु । रूपावरी भरु
आवडीचा ॥2॥ तुका
म्हणे मज भक्तिची आवडी ।
अभेदीं तांतडी नाहीं म्हूण ॥3॥
3135 एकविध आम्ही न धरूं
पालट । न संडूं ते वाट सांपडली ॥1॥ म्हणवूनि केला पाहिजे सांभाळ । माझें बुद्धीबळ पाय तुझे ॥ध्रु.॥ बहुत न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥2॥ तुका म्हणे आगा
जीवांच्या जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी माझा ॥3॥
3136 राहो ये चि ठायीं । माझा भाव तुझे पायीं ॥1॥ करीन नामाचें चिंतन । जाऊं नेदीं कोठें मन ॥ध्रु.॥ देईन ये रसीं । आतां बुडी
सर्वविशीं ॥2॥ तुका म्हणे देवा । साटी करोनियां जीवा ॥3॥
3137 तैसे नहों आम्ही
विठ्ठलाचे दास । यावें आणिकांस काकुलती ॥1॥ स्वामिचिया
सत्ता ठेंगणें सकळ । आला कळिकाळ हाताखालीं ॥ध्रु.॥ अंकिताचा असे अभिमान देवा । समर्पूनि हेवा असों पायीं ॥2॥ तुका म्हणे आम्हां इच्छेचें खेळणें । कोड नारायणें पुरवावें ॥3॥
3138 मोक्ष देवापाशीं नाहीं । लटिक्या घाई विळवतें ॥1॥ काय खरें न धरी शुद्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ध्रु.॥ अहंकारास उरलें काई ।
पांचांठायीं हें वांटे ॥2॥ तुका
म्हणे कुंथे भारें । लटिकें खरें मानुनियां ॥3॥
3139 आपला तो एक देव करुनि घ्यावा । तेणेंविण जीवा सुख नव्हे ॥1॥ तें तीं माइकें दुःखाचीं जनितीं । नाहीं आदिअंतीं अवसान
॥ध्रु.॥ अविनाश करी आपुलिया ऐसें । लावीं मना पिसें
गोविंदाच्या ॥2॥ तुका म्हणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्ती मागें ॥3॥
3140 आजिचें हें मज तुम्हीं कृपादान । दिलें संतजन मायबापीं ॥1॥ आलीं
मुखावाटा अमृतवचनें । उत्तीर्ण तीं येणें नव्हे जन्में ॥2॥ तुका म्हणे तुम्हीं उदार कृपाळ । शृंगारिलें बाळ कवतुकें ॥3॥
3141 स्तुती अथवा निंदा करावी देवाची । अधम तो वेची व्यर्थ वाणी
॥1॥ आइकोनि होती बहिर हे बोल । वेचूनि ते मोल नरका जाती ॥ध्रु.॥ इह लोकीं थुंका उडे तोंडावरी । करणें अघोरी वास लागे ॥2॥ तुका म्हणे माप
वाचेऐसें निकें । भरलें नरकें निंदेसाटीं ॥3॥
3142 लोह कफ गारा सिद्ध हे सामुग्री । अग्नि टणत्कारी दिसों येतो ॥1॥ सांगावें
तें काई सांगावें तें काई । चित्ता होय ठायीं अनुभव तो ॥ध्रु.॥ अन्नें सांगों येतो तृप्तीचा अनुभव । करूनि उपाव घेऊं हेवा
॥2॥ तुका म्हणे मिळे
जीवनीं जीवन । तेथें कोणा कोण नांव ठेवी ॥3॥
3143 बाळाचें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥1॥ काय करूं विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥ ठेविलिये ठायीं । चित्त ठेवुनि असें पायीं ॥2॥ करितों हे सेवा । चिंतन सर्वां ठायीं देवा ॥3॥ न्यून
तें चि पुरें । घ्यावें करोनि दातारें ॥4॥ तुका
म्हणे बुद्धी । अल्प
असे अपराधी ॥5॥
3144 जाणतों समये । परि मत कामा नये ॥1॥ तुम्ही सांगावें
तें बरें । देवा सकळ विचारें ॥ध्रु.॥ फुकाचिये पुसी । चिंता
नाहीं होते ऐसी ॥2॥ तुका
म्हणे आहे । धर पाय मज साहे ॥3॥
3145 द्वारपाळ विनंती करी । उभे द्वारीं राउळा ॥1॥ आपुलिया शरणागता । वाहों चिंता नेदावी ॥ध्रु.॥ वचना या चित्त द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥2॥ तुका म्हणे
कृपासिंधू । दीनबंधू केशवा ॥3॥
3146 दोहीं बाहीं आम्हां वास ।
असों कास घालूनि ॥1॥ बोल
बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता सेवेची ॥ध्रु.॥ एकसरें
आज्ञा केली । असों चाली ते नीती ॥2॥ तुका म्हणे
जोहारितों । आहें होतों ते ठायीं ॥3॥
3147 ऐका जी देवा माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥1॥ सन्निध पातलों सांडूनियां शंका । सन्मुख चि एकाएकीं पुढें
॥ध्रु.॥ जाणविलें कोठें पावे पायांपाशीं । केली या
जिवासी साटी म्हूण ॥2॥ तुका
म्हणे माझे हातीं द्या उद्धार । करीं करकर म्हणवूनि ॥3॥
3148 बैसलों तों कडियेवरी । नव्हें दुरी वेगळा ॥1॥ घडलें हें बहुवा दिसां । आतां इच्छा पुरवीन ॥ध्रु.॥ बहु होता जाला सीण । नाहीं क्षण विसांवा ॥2॥ दुःखी केलें मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥3॥ पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरविली ॥4॥ तुका
म्हणे मायबापा । झणी कोपा विठ्ठला ॥5॥
3149 तुझें नाम मुखीं तयासी विपत्ती । आश्चर्य हें चित्तीं वाटतसे ॥1॥ काय जाणों काय होसील निजला । नेणों जी विठ्ठला मायबापा
॥ध्रु.॥ भवबंधनाचे तुटतील फांसे । तें कां येथें असे
अव्हेरिलें ॥2॥ तुका म्हणे माझें दचकलें मन । वाटे वांयांविण श्रम केला ॥3॥
3150 सेवकें करावें सांगितलें काम । सिक्याचा तो धर्म स्वामी
राखे ॥1॥ काय देवा नेणों आलें गांढेपण । तुम्हीं शक्तीहीन जाले
दिसां ॥ध्रु.॥ विष्णुदास आम्ही निर्भर ज्याबळें । तें दिसे या काळें अव्हेरिलें ॥2॥ तुका म्हणे मूळ
पाठवा लौकरी । किंवा करूं हरी काय सांगा ॥3॥
3151 खेळतां न भ्यावें समर्थाच्या बाळें । तयाच्या सकळ
सत्तेखालीं ॥1॥ तरी लेवविला शोभे अळंकार । नाहीं तरी भार
मानाविण ॥ध्रु.॥ अवघी च दिशा असावी मोकळी । मायबाप बळी म्हणऊनि ॥2॥ तुका
म्हणे माझें ऐसें आहे देवा । म्हणऊनि सेवा समर्पिली ॥3॥
3152 निरांजनीं एकटवाणें । संग नेणें दुसरा ॥1॥ पाहा चाळविलें कैसें । लावुनि पिसें गोवळें ॥ध्रु.॥ लपलें अंगें अंग । दिला संग होता तो ॥2॥ तुका म्हणे
नव्हतें ठावें । जालें भावें वाटोळें ॥3॥
3153 नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां चोरें नाडिलें ॥1॥ अवाघियांचा केला झाडा । रिता वाडा खोंकर ॥ध्रु.॥ चिंतनांचें मूळ चित्त । नेलें वित्त हरूनि ॥2॥ तुका म्हणे मूळा
आलें । होतें केलें तैसें चि ॥3॥
3154 जये ठायीं आवडी ठेली । मज ते बोली न संडे ॥1॥ पुरवावें
जीवींचें कोड । भेटी गोड तुज मज ॥ध्रु.॥ आणिलें
तें येथवरी । रूप दुरी न करावें ॥2॥ तुका
म्हणे नारायणा । सेवाहीना धिग वृत्ती ॥3॥
3155 सरलियाचा सोस मनीं । लाजोनियां राहिलों ॥1॥ आवडीनें बोलावितों । येथें तें तों लपावें ॥ध्रु.॥ माझें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोडिलें ॥2॥ तुका म्हणे
विश्वंभरा । आळीकरा बुझावा ॥3॥
3156 नाचावेंसें वाटे मना । छंद गुणा अधीन ॥1॥ चेष्टविलीं माझीं गात्रें । सत्तासूत्रें हालती ॥ध्रु.॥ नामरूपें रंगा आलीं । ते
चि चाली स्वभावें ॥2॥ तुका
म्हणे पांडुरंगे । अंग संगें कवळिलें ॥3॥
3157 खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हीं छंदें
नासिवंतें ॥1॥ माझा मायबाप उभा विटेवरी । कवतुकें करी
कृपादान ॥ध्रु.॥ प्रसादाची वाणी वदें ती उत्तरें । नाहीं मतांतरें जोडियेलीं
॥2॥ तुका म्हणे रस
वाढितिया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥3॥
3158 अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥1॥ याची जाली बोळवण । आतां न देखों तो शीण ॥ध्रु.॥ बहुतांची दासी । तये घरीं सासुरवासी ॥2॥ तुका म्हणे मुळें
। खंड जाला एका वेळें ॥3॥
3159 अवघा भार वाटे देवा । संतसेवा न घडतां ॥1॥ कसोटी हे असे हातीं । सत्य भूतीं भगवंत ॥ध्रु.॥ चुकलोंसा दिसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥2॥ तुका म्हणे सोंग
वांयां । कारण या अनुभवें ॥3॥
3160 आतां तुम्ही कृपावंत
। साधु संत जिवलग ॥1॥ गोमटें
तें करा माझें । भार ओझें तुम्हांसी
॥ध्रु.॥ वंचिलें तें पायांपाशीं । नाहीं यासी वेगळें ॥2॥ तुका
म्हणे सोडिल्या गांठी । दिली मिठी पायांसी ॥3॥
3161 सुख वाटे परी वर्म । धर्माधर्म न कळे ॥1॥ गायें नाचें एवढें जाणें । विठ्ठल म्हणे निर्लज्ज ॥ध्रु.॥ अवघें
माझें एवढें धन । साधन ही सकळ ॥2॥ तुका
म्हणे, पायां पडें । तुमच्या कोडें संतांच्या ॥3॥
3162 धरिलीं जीं होतीं चित्तीं । डोळां तीं च दिसती ॥1॥ आलें आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ध्रु.॥ घेईन भातुकें । मागोनियां
कवतुकें ॥2॥ तुका म्हणे लाड । विठोबा पुरवील कोड ॥3॥
3163 बहुतां दिसांची आजि जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥1॥ येथें सावकासें घेईन ते
धणी । गेली अडचणी उगवोनि ॥ध्रु.॥ बहु दुःख दिलें होतें
घरीं कामें । वाढला हा श्रमश्रमें होता ॥2॥ बहु
दिस होता पाहिला मारग । क्लेशाचा त्या त्याग आजि जाला ॥3॥ बहु होती केली सोंगसंपादणी । लौकिकापासूनि निर्गमलें ॥4॥ तुका म्हणे येथें
जालें अवसान । परमानंदीं मन विसावलें ॥5॥
3164 पुत्र जाला चोर । मायबापा हर्ष थोर ॥1॥ आतां काशासाटीं जोडी । हाट धाटे गुंडगे घडी ॥ध्रु.॥ ऐते अपाहार । आणूनियां भरी घर ॥2॥ मानिली निश्चिंती । नरका
जावया उभयतीं ॥3॥ झोडाझोडगीचे
पोटीं । फळें बीजें तीं करंटीं ॥4॥ तुका
म्हणे बेट्या ॥ भांडवल
न लगे खट्या ॥5॥
3165 एवढी अपकीर्ती । ऐकोनियां फजीती ॥1॥ जरि दाविल वदन । थुंका थुंका तो देखोन ॥ध्रु.॥ काळिमेचें जिणें ।
जीऊनियां राहे सुनें ॥2॥ तुका म्हणे गुण । दरुषणें अपशकुन ॥3॥
3166 पुंडलीक भक्तराज ।
तेणें साधियेलें काज । वैकुंठींचें निज । परब्रह्म आणिलें ॥1॥ पांडुरंग बाळमूर्ती । गाईगोपाळां संगती । येऊनियां प्रीति । उभें सम चि राहिलें
॥ध्रु.॥ एका आगळें अक्षर । वैकुंठ चि दुसरें । म्हणविती येरें । परि ती ऐसीं नव्हेती ॥2॥ पाप
पंचक्रोशीमधीं । येऊ न सकेचिना आधीं । कैंची तेथें विधि-। निषेधाची वसति ॥3॥ पुराणें वदती ऐसें । चतुर्भुज तीं मानसें । सुदर्शनावरी वसे
। रीग न घडे कल्पांतीं ॥4॥ महाक्षेत्र
हें पंढरी । अनुपम्य इयेची थोरी । धन्य धन्य वारकरी । तुका म्हणे तेथींचे ॥5॥
3167 देह मृत्याचें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥1॥ काय मानियेलें सार । हें चि वाटतें आश्चर्य ॥ध्रु.॥ नानाभोगांची संचितें । करूनि ठेविलें आइतें ॥2॥ तुका म्हणे कोडीं ।
उगवून न सकती बापुडीं ॥3॥
3168 त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥1॥ आतां असो तुझे पायीं हें मोटळें । इंद्रियें सकळें काया मन ॥ध्रु.॥ सांडीमांडी विधिनिषेधाचा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥2॥ तुका म्हणे आतां नको
उजगरा । लपवीं दातारा अंगीं मज ॥3॥
3169 दावूनियां बंड । पुरे न करी तें भांड ॥1॥ जळो जळो तैसें जिणें । फटमरे लाजिरवाणें ॥ध्रु.॥ घेतलें तें सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥2॥ तुका म्हणे धीरें ।
देवें नुपेक्षिलें खरें ॥3॥
3170 न पालटे जाती जीवाचिये साटीं । बाहे तें चि पोटीं दावी वरी
॥1॥ अंतरीं सबाहीं सारिखा चि रंग । वीट आणि भंग नाहीं रसा ॥ध्रु.॥ घणाचिया घायें पोटीं शिरे हिरा । सांडूं नेणे धीरा आपुलिया
॥2॥ तुका म्हणे कढे करावी
शीतळ । ऐसें जातिबळ चंदनाचें ॥3॥
3171 दिली मान तरी नेघावी शत्रूची । शरण आलें त्यासी जतन जीवें ॥1॥ समर्थासी असे विचाराची आण । भलीं पापपुण्य विचारावें
॥ध्रु.॥ काकुळतीसाटीं सत्याचा विसर । पडिलें अंतर न
पाहिजे ॥2॥ तुका म्हणे यश कीर्ती आणि मान । करितां जतन देव जोडे ॥3॥
3172 विचारिलें आधीं आपुल्या मानसीं । वांचों येथें कैसीं कोण्या
द्वारें ॥1॥ तंव जाला साह्य हृदयनिवासी । बुद्धि दिली ऐसी नास नाहीं ॥ध्रु.॥ उद्वेगाचे होतों
पडिलों समुद्रीं । कोण रीती तरी पाविजेल ॥2॥ तुका
म्हणे दुःखें आला आयुर्भाव । जाला बहु जीव कासावीस
॥3॥
3173 आपुलें वेचूनि खोडा घाली पाव । ऐसे जया भाव हीनबुद्धि तो ॥1॥ विषयांच्या
संगें आयुष्याचा नास । पडियेलें ओस स्वहितांचे ॥ध्रु.॥ भुलल्यांचें अंग आपण्या पारिखें । छंदा च सारिखें वर्ततसे ॥2॥ तुका म्हणे दुःख उमटे
परिणामीं । लंपटासी कामीं रतलिया ॥3॥
3174 केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें फिरे कोण ॥1॥ होय तैसें होय आतां । देह बळी काय चिंता ॥ध्रु.॥ पडिलें पालवीं । त्याचा धाक वाहे
जीवीं ॥2॥ तुका म्हणे जीणें ।
देवा काय हीनपणें ॥3॥
3175 आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन्य चि ॥1॥ नये
कांहीं वेचूं वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ध्रु.॥ वेगळें तें देहभावा । भ्रम जीवा माजिरा ॥2॥ तुका म्हणे कवतुक
केलें । किंवा भलें दवडितां ॥3॥
3176 चित्ताचा चाळक । त्याचें उभय सूत्र एक ॥1॥ नाचवितें नानाछंदें । सुखें आपुल्या विनोदें ॥ध्रु.॥ चंद्र कमळणी । नाहीं धाडीत सांगोनि ॥2॥ तुका म्हणे उठी । लोह
चुंबकाचे दृष्टी ॥3॥
3177 करितां तडातोडी । वत्सा माते सोई ओढी ॥1॥ करित्याचा
आग्रह उरे । एक एकासाटीं झुरे ॥ध्रु.॥ भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटीं निर्माण ॥2॥ तुका म्हणे जाती । एक
एकाचिये चित्तीं ॥3॥
3178 निघालें दिवाळें । जालें देवाचें वाटोळें ॥1॥ आतां वेचूं नये वाणी । विचारावें मनिच्या मनीं ॥ध्रु.॥ गुंडाळिलीं पोतीं । भीतरी
लावियेली वाती ॥2॥ तुका
म्हणे करा । ऐसा राहे माजी घरा ॥3॥
3179 तीर्थाचिये आस । पंथ तो निट देव । पाविजेतो ठाव अंतराय ॥1॥ म्हणऊनि भलें निश्चळ चि स्थळीं । मनाचिये मुळीं बैसोनियां
॥ध्रु.॥ संकल्पारूढ तें प्रारब्धें चि जिणें । कार्य
चि कारणें वाढतसे ॥2॥ तुका
म्हणे कामा नाहीं एक मुख । जिरवितां सुख होतें
पोटीं ॥3॥
3180 क्षणक्षणा हा चि करावा विचार । तरावया पार भवसिंधु ॥1॥ नाशिवंत देह जाणार सकळ । आयुष्य खातो काळ सावधान ॥ध्रु.॥ संतासमागमीं धरूनि आवडी । करावी तांतडी परमार्था ॥2॥ तुका
म्हणे येह लोकीच्या वेव्हारें । नये डोळे धुरें
भरूनि राहों ॥3॥
3181 कोणाशीं विचार करावा सेवटीं । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥1॥ सांभाळितो शूर आला घावडाव । पुढें दिला पाव न करी मागें ॥ध्रु.॥ घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोविंदाचे ॥2॥ तुका म्हणे गडसंदीचा
हा ठाव । केला तो उपाव कार्या येतो ॥3॥
3182 असा जी सोंवळें । आहां तैसे चि निराळे ॥1॥ आम्हीं नयों तुमच्या वाटा । काय लटिका चि ताठा
॥ध्रु.॥ चिंतन चि पुरे । काय सलगी सवें धुरे ॥2॥ तुका म्हणे देवा ।
नका नावडे ते सेवा ॥3॥
3183 अहंकार तो नासा भेद । जगीं निंदे ओंवळा ॥1॥ नातळे तो धन्य यासी । जाला वंषीं दीपक ॥ध्रु.॥ करवितो आत्महत्या ।
नेदी सत्या आतळों ॥2॥ तुका
म्हणे गुरुगुरी । माथां थोरी धरोनि ॥3॥
3184 इच्छिलें ते शकुनवंती । होय देती तात्काळ ॥1॥ क्षीरा नीरा निवाड करी । वरावरी विठ्ठल ॥ध्रु.॥ भाग्याविण कैचें फळ । अंतर मळमूत्राचें ॥2॥ तुका
म्हणे संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥3॥
3185 काशासाठीं आम्ही जाळिला संसार । न करा विचार ऐसा देवा ॥1॥ कैसें नेणों तुम्हां करवतें
उदास । माझा प्रेमरस भंगावया ॥ध्रु.॥ समर्पूनि ठेलों देह हा
सकळ । धरितां विटाळ न लजा माझा ॥2॥ तुका
म्हणे अवघी मोकलूनि आस । फिरतों उदास कोणासाटीं ॥3॥
3186 नाहीं तुम्हां कांहीं
लाविलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासलेती ॥1॥ एखादिये परी टाळावीं करकर । हा नका विचार देखों कांहीं
॥ध्रु.॥ पायांच्या वियोगें प्राणासवें साटी । नेघवे सी तुटी जाली आतां ॥2॥ तुका
म्हणे तुम्हां मागेन तें आतां । हें चि कृपावंता चरणीं वास ॥3॥
3187 जग अमंगळ । लागे देखतां विटाळ ॥1॥ धर्म भूतांची ते दया । सत्य कारण ऐसीया ॥ध्रु.॥ नव्हे माझें मत । साक्षी करूनि सांगें संत ॥2॥ तुका म्हणे जीवें ।
दावी उमटूनि अनुभवें ॥3॥
3188 दंड अन्यायाच्या माथां । देखोनि करावा सर्वथा ॥1॥ नये
उगे बहुतां घाटूं । सिसें सोनियांत आटूं ॥ध्रु.॥ पापुण्यासाठीं । नीत केली सत्ता खोटी ॥2॥ तुका म्हणे देवा ।
दोष कोणाचा तो दावा ॥3॥
3189 आम्ही पापी तूं पावन । हें तों पूर्वापार जाण ॥1॥ नवें करूं नये जुनें । सांभाळावें ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥ राखावा तो ठाव । मिरासी करोनि उपाव ॥2॥ वादें मारी हाका । देवा आइकवी तुका ॥3॥
3190 पाडावी ते बरी । गांठी धुरेसवें खरी ॥1॥ नये मरों लंडीपणें । काय बापुडें तें जिणें ॥ध्रु.॥ लुटावें भांडार । तरी जया नाहीं पार ॥2॥ तुका म्हणे नांवें ।
कीर्ती आगळीनें ज्यावें ॥3॥
3191 भजनें चि जालें । मग जीवाचें काय आलें ॥1॥ येऊं नेदावी पुढती । आड भयाची ते जाती ॥ध्रु.॥ करितां सरोबरी । कांहीं न ठेवावी उरी
॥2॥ तुका म्हणे शूर ।
व्हावे धुरेसीं च धुरे॥3॥
3192 जन्मांतरीं शुद्ध नाहीं आचरण । यालागीं चरण अंतरले ॥1॥ वोडवलें संचित येणें जन्में पाहतां । आतां पंढरिनाथा कृपा
करीं ॥ध्रु.॥ पतितपावन ब्रिद साच करीं देवा । यालागी कुढावा करीं माझा ॥2॥ अपराधी पातकी दृष्ट दुराचारी । अहाळलों भारी संवसारें ॥3॥ कामक्रोध आदि कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें जालें
देवा ॥4॥ हा ना तोसा ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥5॥ आपुलिया नांवा धांवणिया धांवें । लवकरी यावें तुका म्हणे ॥6॥
3193 प्रेमभेटी आळिंगण । मग चरण
वंदावे ॥1॥ ऐसामाझा भोळा बाप । हरी ताप कवळोनि ॥ध्रु.॥ न संगतां सीण भाग ।
पांडुरंग जाणतसे ॥2॥ तुका
म्हणे कृपावंतें । द्यावें, भातें न मागतां ॥3॥
3194 वचनाचा अनुभव हातीं । बोलविती देव मज ॥1॥ परि हें न कळे अभाविकां । जडलोकां जिवांसी ॥ध्रु.॥ अश्रुत हे प्रसादिक । कृपा भीक स्वामीची ॥2॥ तुका म्हणे वरावरी
। जातों तरी सांगत ॥3॥
3195 कां रे तुम्हीं ठेवा
बहुतां निमित्तें । माझिया संचितें वोडवलें ॥1॥ भक्तीप्रेमगोडी बैसली जिव्हारीं । आनंद अंतरीं अंतरीं येणें झाला
॥ध्रु.॥ पुसिलें पडळ त्रिमिर विठ्ठलें । जग चि भरलें
ब्रह्मानंदें ॥2॥ तुका म्हणे केलों कामनेवेगळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥3॥
3196 आसन शयन भोजन गोविंदें । भरलें आनंदें त्रिभुवन ॥1॥ अवघियां
केली काळें तडातोडी । अवश्वरु घडी पुरों नये ॥ध्रु.॥ वांटणी घातले शरीराचे भाग । दुजियाचा लाग खंडियेला ॥2॥ आवडीच्या
आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥3॥ काम
तरी क्रोध बुद्धी मन नासे । भ्रमाचे वोळसे गिळिले शांती ॥4॥ तुका
म्हणे मना श्रीरंगाचा रंग । बैसला अभंग एकविध ॥5॥
3197 ज्वरल्यासी काढा औषध पाचन । मूढां नारायण स्मरवितो ॥1॥ भवव्याधि येणें तुटेल रोकडी । करूनियां झाडी निश्चयेसी
॥ध्रु.॥ आणिकां उपायां अनुपान कठिण । भाग्यें बरें
सीण शीघ्रवत ॥2॥ तुका म्हणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥3॥
3198 जपाचें निमित्त झोपेचा पसरु । देहाचा विसरू पाडूनियां ॥1॥ ऐसीं
तीं भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी बहुरूप्याची ॥ध्रु.॥ सेवेविशीं केलें लोभाचिये आसे । तया कोठें असे उरला देव ॥2॥ तुका म्हणे मानदंभ
जया चित्तीं । तयाची फजीती करूं आम्ही ॥3॥
3199 परद्रव्य परकांता । नातळे जयाचिया चित्ता । आणि कर्मी तो
तत्वता । बांधला न वजाय ॥1॥ ऐसा
अनुभव रोकडा । विश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवघा करी उकल ॥ध्रु.॥ सकट आंबलें तें अन्न । शोधीं तें चि मद्यपान । विषमानें
भिन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥2॥ तुका
म्हणे नित । बरवें अनुभवें उचित । तरी काय हित । मोलें घ्यावें
लागतें ॥3॥
3200 भूक पोटापुरती । तृष्णा भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें
भार वाढला ॥1॥ कुळिकेसी लांस फांस । डोई दाढी बोडवी दोष । अविहितनाश । करवी वजन
चुकतां ॥ध्रु.॥ विधिसेवनें विहितें । कार्यकारणापुरतें । न
वाटे तो चित्तें । अधमांच्या तो त्यागी ॥2॥ आज्ञापालणें ते सेवा । भय धरोनियां जीवा । तुका म्हणे ठेवा । ठेविला तो जतन ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.