तुकारामगाथा ९०१ - १०००
901 जीवन हे मुक्त नर
जाले पावन । तजा हो दुर्जनसंगति ही ॥1॥ बहुत अन्न विष मोहरीच्या मानें । अवघें चि तेणें विष होय ॥2॥ तुका म्हणे जेणें आपलें स्वहित । तैसी करीं नीत विचारूनि ॥3॥
902 द्रव्याचा तो आह्मी धरितों विटाळ । तया पाठी काळ लाग करी ॥1॥ करोनियां हें चि राहिलों जीवन । एक नारायण नाम ऐसें ॥2॥ तुका म्हणे हें चि करुनि जतन । आलिया ही दान याचकासी ॥3॥
903 द्रव्याचिया मागें कळिकाळाचा
लाग । म्हणोनियां संग खोटा त्याचा ॥1॥ निरयाचें मूळ घालुनिया मागें । मांडिली प्रसंगें कथा पुढें
॥ध्रु.॥ आजिच्या प्रसंगें हा चि लाभ घ्यावा । पुढील भार देवावरी
घाला ॥2॥ प्रारब्ध कांहीं न पालटे सोसें । तृष्णेचें हें पिसें वांयांविण
॥3॥ तुका म्हणे घेई राहे ऐसें धन । सादर श्रवण करोनियां ॥4॥
904 रडे अळंकार दैन्याचिये
कांती । उतमा विपत्तीसंग घडे ॥1॥ एकाविण एक अशोभ दातारा । कृपेच्या सागरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ रांधूं नेणे तया
पुढील आइतें । केलें तें सोइतें वांयां जाय ॥2॥ तुका म्हणे चिंतामणि शेळी गळा । पावे अवकळा म्हणउनी ॥3॥
905 दुःखाचे डोंगर
लागती सोसावे । ऐसें तंव ठावें सकळांसीं ॥1॥ कांहीं न करिती विचार हिताचा । न करिती वाचा नामघोष ॥ध्रु.॥ भोग कळों येतो
मागिल ते जन्म । उत्तम मध्यम कनिष्ठ ते ॥2॥ तुका म्हणे येथें झांकितील डोळे । भोग देतेवेळे येइल कळों ॥3॥
906 सदैव तुम्हा अवघें
आहे । हातपाय चालाया ॥1॥ मुखीं वाणी कानीं
कीर्ति । डोळे मूर्ती देखाया ॥ध्रु.॥ अंध बहिर ठकलीं
किती । मुकीं होती पांगुळें ॥2॥ घरास आगि लावुनि जागा । न पळे तो गा
वांचे ना ॥3॥ तुका म्हणे
जागा हिता । कांहीं आतां आपुल्या ॥4॥
907 ऐसे पुढती मिळतां
आतां । नाहीं सत्ता स्वतंत्र ॥1॥ म्हणउनि फावलें तें घ्यावें । नाम गावें आवडी ॥ध्रु.॥ संचित प्रारब्ध
गाढें । धांवे पुढें क्रियमाण ॥2॥ तुका म्हणे घुबडा ऐसें । जन्म सरिसे शुकराचें ॥3॥
908 सर्वविशीं माझा
त्रासलासे जीव । आतां कोण भाव निवडे एक ॥1॥ संसाराची मज न साहे चि वार्ता । आणीक ह्मणतां माझें कोणी
॥ध्रु.॥ देहसुख कांहीं बोलिले उपचार । विष तें आदर बंद वाटे ॥2॥ उपाधि दाटणी प्रतिष्ठा गौरव । होय माझा जीव कासावीस ॥3॥ तुका म्हणे कांहीं आणीक न साहे । आवडती पाय वैष्णवांचे ॥2॥
909 आणीक कांहीं या
उत्तराचें काज । नाहीं आतां मज बोलावया ॥1॥ भिन्न भेद हे भावनास्वभाव । नव्हे कांहीं देव एकविध ॥ध्रु.॥ गुण दोष कोणें
निवडावे धर्म । कोण जाणे कर्म अकर्म तें ॥2॥ तरिच भलें आतां न करावा संग । दुःखाचा प्रसंग तोडावया ॥3॥ तुका म्हणे गुण गाइ या देवाचे । घेइ माझे वाचे हे चि धणी ॥4॥
910 आपुल्या विचार करीन
जीवाशीं । काय या जनाशीं चाड मज ॥1॥ आपुलें स्वहित जाणती सकळ । निरोधितां बळें दुःख वाटे
॥ध्रु.॥ आइको नाइको कथा कोणी तरी । जाऊनियां घरीं निजो सुखें ॥2॥ माझी कोण वोज जाला हा शेवट । देखोनियां वाट आणिकां लावूं ॥3॥ तुका म्हणे भाकुं आपुली करुणा । जयाची वासना तथा फळे ॥4॥
911 धाइप अंतरिंच्या
सुखें । काय बडबड वाचा मुखें ॥1॥ विधिनिषेध उर फोडी । जंव नाहीं अनुभवगोडी ॥ध्रु.॥ वाढे तळमळ उभयता ।
नाहीं देखिलें अनुभवितां ॥2॥ अपुल्या मतें पिसें
। परि तें आहे जैसेंतैसें ॥3॥ साधनाची सिद्धी । मोन करा स्थिर
बुद्धी ॥4॥ तुका म्हणे वादें । वांयां गेलीं ब्रह्मवृंदें ॥5॥
912 कुशळ गुंतले निषेधा
। वादी प्रवर्तले वादा ॥1॥ कैसी ठकलीं बापुडीं
। दंभविषयांचे सांकडीं ॥ध्रु.॥ भुस उपणुनि केलें काय । हारपले दोन्ही ठाय ॥2॥ तुका म्हणे लागे हातां । काय मथिलें घुसिळतां ॥3॥
913 संतांचीं
उच्छिष्टें बोलतों उत्तरें । काय म्यां गव्हारें जाणावें हें ॥1॥ विठ्ठलाचे नाम घेता नये शुद्ध । तेथें मज बोध काय कळे
॥ध्रु.॥ करितो कवतुक बोबडा उत्तरी । झणी मजवरि कोप धरा ॥2॥ काय माझी याति नेणां हा विचार । काय मी तें फार बोलों नेणें
॥3॥ तुका म्हणे मज बोलवितो देव । अर्थ गुह्यभाव तो
चि जाणे ॥4॥
914 चंदनाच्या वासें
धरितील नाक । नावडे कनक न घडे हें ॥1॥ साकरेसी गोडी सारिखी सकळां । थोरां मोट्या बाळां
धाकुटियां ॥2॥ तुका म्हणे माझें
चित्त शुद्ध होतें । तरि का निंदितें जन मज ॥3॥
915 तुज ऐसा कोण
उदाराची रासी । आपुलें चि देसी पद दासा ॥1॥ शुद्ध हीन कांहीं न पाहासी कुळ । करिसी निर्मळ वास देहीं ॥2॥ भावें हें कदान्न खासी त्याचे घरीं । अभक्तांची परी
नावडेती ॥3॥ न वजासी जेथें दुरी
दवडितां । न येसी जो चित्ता योगियांच्या ॥4॥ तुका म्हणे ऐसीं ब्रीदें तुझीं खरीं । बोलतील चारी वेद मुखें ॥5॥
916 तरि कां नेणते होते
मागें ॠषी । तींहीं या जनासी दुराविलें ॥1॥ वोळगती जया अष्टमासिद्धी । ते या जनबुद्धी
नातळती ॥2॥ कंदमूळें पाला धातूच्या पोषणा । खातील वास राणां तरी केला ॥3॥ लावुनियां नेत्र उगे चि बैसले । न बोलत ठेले मौन्यमुद्रे ॥4॥ तुका म्हणे ऐसें करीं माझ्या चित्ता । दुरावीं अनंता जन दुरी ॥5॥
917 कोणाच्या आधारें
करूं मी विचार । कोण देइल धीर माझ्या जीवा ॥1॥ शास्त्रज्ञ पंडित नव्हें मी वाचक । यातिशुद्ध एक ठाव नाहीं ॥2॥ कलियुगीं बहु कुशळ हे जन । छळितील
गुण तुझे गातां ॥3॥ मज हा संदेह झाला
दोहीं सवा । भजन करूं देवा किंवा नको ॥4॥ तुका म्हणे आतां दुरावितां जन । किंवा हें मरण भलें दोन्ही ॥5॥
918 काय उणें जालें तुज
समर्थासी । ऐसा मजपाशीं कोण दोष ॥1॥ जो तूं माझा न करिसी अंगीकार । सांगेन वेव्हार संतांमधीं ॥2॥ तुजविण रत आणिकांचे ठायीं । ऐसें कोण ग्वाही दावीं मज ॥3॥ तुका म्हणे काय धरूनी गुमान । सांग उगवून पांडुरंगा ॥4॥
919 काय करूं आन दैवतें
। एका विण पंढरीनाथें ॥1॥ सरिता मिळाली
सागरीं । आणिकां नांवां कैची उरी ॥ध्रु.॥ अनेक दीपीचा प्रकाश । सूर्य उगवतां
नाश ॥2॥ तुका म्हणे नेणें दुजें । एका विण पंढरीराजें ॥3॥
920 काय करूं कर्माकर्म
। बरें सांपडलें वर्म ॥1॥ होसी नामा च सारिका
। समजाविली नाहीं लेखा ॥ध्रु.॥ नाहीं वेचावेच जाला । उरला आहेसी संचला ॥2॥ तुका म्हणे माझें । काय होईल तुम्हां ओझें ॥3॥
921 एकाएकीं हातोफळी ।
ठाया बळी पावले ते ॥1॥ आम्ही देवा
शक्तीहीनें । भाकुं तेणें करुणा ॥ध्रु.॥ पावटणी केला काळ ।
जया बळ होतें तें ॥2॥ तुका म्हणे वीर्यावीर
। संतधीर समुद्र ॥3॥
922 पुढिलाचें इच्छी फळ
। नाहीं बळ तें अंगीं ॥1॥ संत गेले तया ठाया
। देवराया पाववीं ॥ध्रु.॥ ज्येष्ठांचीं कां आम्हां जोडी । परवडी न लभों ॥2॥ तुका म्हणे करीं कोड । पुरवीं लाड आमुचा ॥3॥
923 कैवल्याच्या तुम्हां घरीं ।
रासी हरी उदंड ॥1॥ मजसाठीं कां जी वाणी
। नव्हे धणी विभागा ॥ध्रु.॥ सर्वा गुणीं सपुरता । ऐसा पिता असोनी ॥2॥ तुका म्हणे पांडुरंगा । जालों सांगा सन्मुख ॥3॥
924 आपलाल्या तुम्ही
रूपासी समजा । कासया वरजा आरसिया ॥1॥ हें तों नव्हे देहबुद्धीचें कारण । होइल नारायणें दान केलें
॥ध्रु.॥ बब्रूचिया बाणें वर्मासि स्पर्शावें । हें तों नाहीं ठावें
मोकलित्या ॥2॥ तुका म्हणे बहु
मुखें या वचना । सत्याविण जाणा चाल नाहीं ॥3॥
925 न मनावी चिंता तुम्हीं
संतजनीं । हिरा स्पटिकमणी केंवि होय ॥1॥ पडिला प्रसंग स्तळा त्या सारिखा । देखिला पारिखा भाव कांहीं
॥ध्रु.॥ बहुतांसी भय एकाचिया दंडें । बहुत या तोंडें वचनासी ॥2॥ तुका म्हणे नाहीं वैखरी बा सर । करायाचे चार वेडे वेडे ॥3॥
926 यथाविधि पूजा करी ।
सामोग्री तोंवरि हे नाहीं ॥1॥ आतां माझा सर्व भार । तूं दातार चालविसी ॥ध्रु.॥ मंगळ तें तुम्ही जाणां
। नारायणा काय तें ॥2॥ तुका म्हणे समर्पिला ।
तुज विठ्ठला देहभाव ॥3॥
927 भवसिंधूचें हें
तारूं । मज विचारूं पाहातां ॥1॥ चित्तीं तुझे धरिन पाय । सुख काय तें तेथें ॥ध्रु.॥ माझ्या खुणा
मनापाशीं । तें या रसीं बुडालें ॥2॥ तुका म्हणे वर्म आलें । हातां भलें हें माझ्या ॥3॥
928 पाहातां श्रीमुख
सुखावलें सुख । डोळियांची भूक न वजे माझी ॥1॥ जिव्हे गोडी तीन अक्षरांचा रस । अमृत जयास फिकें पुढें
॥ध्रु.॥ श्रवणीची वाट चोखाळली शुद्ध । गेले भेदाभेद वारोनियां ॥2॥ महामळें मन होतें जें गांदलें । शुद्ध चोखाळलें स्पटिक
जैसें ॥3॥ तुका म्हणे माझ्या जीवाचें जीवन । विठ्ठल निधान सांपडलें ॥4॥
929 हा चि परमानंद
आळंगीन बाहीं । क्षेम देतां ठायीं द्वैत तुटे ॥1॥ बोलायासि मात मन निवे हरषें चित्त । दुणी वाढे प्रीत
प्रेमसुख ॥ध्रु.॥ जनांत भूषण वैकुंठीं सरता । फावलें स्वहिता सर्वभावें ॥2॥ तुटला वेव्हार माया लोकाचार । समूळ संसार पारुषला ॥3॥ तुका म्हणे हा विठ्ठल चि व्हावा । आणिकी या जीवा चाड नाहीं ॥4॥
930 आमुची कृपाळू तूं
होसी माउली । विठ्ठले साउली शरणागता ॥1॥ प्रेमपान्हा स्तनीं सदा सर्वकाळ । दृष्टी हे
निर्मळ अमृताची ॥ध्रु.॥ भूक तान दुःख वाटों नेदीं सीण । अंतरींचा गुण जाणोनियां ॥2॥ आशा तृष्णा माया चिंता दवडीं दुरी । ठाव आम्हां करीं
खेळावया ॥3॥ तुका म्हणे लावीं
संताचा सांगात । जेथें न पवे हात कळिकाळाचा ॥4॥
931 जेथें जावें तेथें
कपाळ सरिसें । लाभ तो विशेषें संतसंगें ॥1॥ पूर्व पुण्यें जरि होतीं सानुकूळ । अंतरायमूळ नुपजे तेथें
॥ध्रु.॥ भाग्य तरी नव्हे धन पुत्र दारा । निकट वास बरा संतांपायीं ॥2॥ तुका म्हणे हे चि करावी मिरासी । बळी संतांपाशीं द्यावा जीव ॥3॥
932 आतां कांहीं सोस न
करीं आणीक । धरीन तें एक हें चि दृढ ॥1॥ जेणें भवसिंधु उतरिजे पार । तुटे हा दुस्तर गर्भवास ॥ध्रु.॥ जोडीन ते आतां
देवाचे चरण । अविनाश धन परमार्थ ॥2॥ तुका म्हणे बरा जोडला हा देह । मनुष्यपणें इहलोका आलों ॥3॥
933 जतन करीन जीवें ।
शुद्धभावें करूनी ॥1॥ विठ्ठल विठ्ठल हें
धन । जीवन अंतकाळींचें ।। ध्रु.॥ वर्दळ हें संचित सारूं । बरवा करूं उदिम हा ॥2॥ तुका म्हणे हृदयपेटी । ये संपुटीं सांटवूं ॥3॥
934 एवढा प्रभु भावें ।
तेणें संपुष्टी राहावें ॥1॥ होय भक्ति केला
तैसा । पुरवी धरावी ते इच्छा ॥ध्रु.॥ एवढा जगदानी । मागे तुळसीदळ पाणी ॥2॥ आला नांवा रूपा । तुका म्हणे जाला
सोपा ॥3॥
935 भाग्यें ऐसी जाली
जोडी । आतां घडी विसंभेना ॥1॥ विटेवरी समचरण । संतीं खुण सांगितली ॥ध्रु.॥ अवघें आतां काम
सारूं । हा चि करूं कैवाड ॥2॥ तुका म्हणे खंडूं खेपा । पुढें पापापुण्याच्या ॥3॥
936 पतिव्रते जैसा
भ्रतार प्रमाण । आम्हां नारायण तैशापरी ॥1॥ सर्वभावें लोभ्या आवडे हें धन । आम्हां
नारायण तैशापरी ॥2॥ तुका म्हणे एकविध
जालें मन । विठ्ठला वांचून नेणे दुजें ॥3॥
937 विठ्ठल गीतीं गावा
विठ्ठल चित्तीं ध्यावा । विठ्ठल उभा पाहावा विटेवरी ॥1॥ अनाथाचा बंधु विठ्ठल कृपासिंधु । तोडी भवबंधु यमपाश ॥ध्रु.॥ तो चि शरणागतां हा
विठ्ठल मुक्तीदाता । विठ्ठल या संतांसमागमें ॥2॥ विठ्ठल गुणनिधि विठ्ठल सर्व सिद्धी ।
लागली समाधि विठ्ठलनामें ॥3॥ विठ्ठलाचें नाम
घेतां जालें सुख । गोडावलें मुख तुका म्हणे ॥4॥
938 विठो सांपडावया
हातीं । ठावी जाली एक गती । न धरीं भय चित्तीं । बळ किती तयाचें ॥1॥ लागे आपण चि हातीं । किंव भाकावी काकुलती । करी मग चित्तीं
। असेल तें तयाचें ॥ध्रु.॥ एकलिया भावबळें । कैं सांपडे तो काळें । वैष्णवांच्या मेळें । उभा ठाके हाकेसी
॥2॥ बांधा माझिया जीवासी । तुका म्हणे प्रेमपाशीं
। न सोडीं तयासी । सर्वस्वासी उदार ॥3॥
939 वाट वैकुंठीं
पाहाती । भक्त कैं
पां येथें येती । तयां जन्ममरणखंती । नाहीं चित्तीं परलोक ॥1॥ धन्यधन्य हरिचे दास । तयां सुलभ गर्भवास । ब्रह्मादिक
करिती आस । तीर्थावास भेटीची ॥ध्रु.॥ कथाश्रवण व्हावयास । यमधर्मा थोर आस । पाहे रात्रदिवस । वाट कर जोडोनियां
॥2॥ रिद्धिसिद्धी न पाचारितां । त्या धुंडिती हरिभक्तां ।
मोक्ष सायोज्यता । वाट पाहे भक्तांची ॥3॥ असती जेथें उभे ठेले । सदा प्रेमसुखें धाले । आणीक ही
उद्धरिले । महादोषी चांडाळ ॥4॥ सकळ करिती त्यांची आस । सर्वभावें ते उदास । धन्यभाग्य
त्यांस । तुका म्हणे दरुषणें ॥5॥
940 सोनें दावी वरी
तांबें तयापोटीं । खरियाचे साटीं विकुं पाहे ॥1॥ पारखी तो जाणे तयाचे जीवींचें । निवडी दोहींचें वेगळालें
॥ध्रु.॥ क्षीरा नीरा कैसें होय एकपण । स्वादीं तो चि भिन्न भिन्न काढी ॥2॥ तुका म्हणे थीता नागवला चि खोटा । अपमान मोटा पावईल ॥3॥
941 फोडुनि सांगडी
बांधली माजासी । पैल थडी कैसी पावे सहजीं ॥1॥ आपला घात आपण चि करी । आणिकां सांगतां नाइके तरी ॥ध्रु.॥
भुकेभेणें विष देऊ पाहे आतां । आपल्या चि घाता करूं पाहे ॥2॥ तुका म्हणे एक चालतील पुढें । तयांसी वांकडें जातां ठके ॥3॥
942 उपकारासाटीं बोलों
हे उपाय । येणेंविण काय आम्हां चाड ॥1॥ बुडतां हे जन न देखवे डोळां । येतो कळवळा म्हणउनि ॥2॥ तुका म्हणे माझे देखतिल डोळे । भोग देते वेळे येईल कळों ॥3॥
943 आठवे देव तो करावा
उपाव । येर तजीं वाव खटपटा ॥1॥ होई बा जागा होई वा जागा । वाउगा कां गा सिणसील ॥ध्रु.॥ जाणिवेच्या भारें
भवाचिये डोहीं । बुडसी तों कांहीं निघेसि ना ॥2॥ तुका म्हणे देवा पावसील भावें । जाणतां तें ठावें कांहीं नव्हे ॥3॥
944 माझ्या मुखावाटा
नयो हें वचन । व्हावें संतान द्रव्य कोणां ॥1॥ फुकाचा विभाग पतनदुःखासी । दोहींमुळें त्यासी तें चि साधे
॥ध्रु.॥ नाइकावी निंदा स्तुति माझ्या कानें । सादर या मनें होऊनियां ॥2॥ तुका म्हणे देव असाध्य यामुळें । आशामोहजाळें गुंतलिया ॥3॥
945 चित्त ग्वाही तेथें
लौकिकाचें काई । स्वहित तें ठायीं आपणापें ॥1॥ मनासी विचार तो चि साच भाव । व्यापक हा देव अंतर्बाहीं
॥ध्रु.॥ शुद्ध भावा न लगे सुचावा परिहार । उमटे साचार आणिके ठायीं ॥2॥ भोगित्यासी काज अंतरीचें गोड । बाहिरल्या चाड नाहीं रंगें
॥3॥ तुका म्हणे भाव शुद्ध हें कारण । भाट नारायण होईल त्यांचा ॥4॥
946 नव्हती माझे बोल ।
अवघें करितो विठ्ठल ॥1॥ कांहीं न धरावी
खंती । हित होइल धरा चित्तीं ॥ध्रु.॥ खोटी ते अहंता । वाट टाकिली सांगतां ॥2॥ ज्याचें तो चि जाणें । मी मापाडें तुका म्हणे ॥3॥
947 वासनेच्या मुखीं
अदळूनि भीतें । निर्वाहापुरतें कारण तें ॥1॥ या नांवें अंतरा आला नारायण । चित्तसमाधान खुण त्याची
॥ध्रु.॥ सर्वकाळ हा चि करणें विचार । विवेकीं सादर आत्मत्वाचे ॥2॥ तुका म्हणे जों जों भजनासी वळे । अंग तों तों कळे सन्निधता ॥3॥
948 चिंतनें अचिंत
राहिलों निश्चळ । तें चि किती काळ वाढवावें ॥1॥ अबोल्याचा काळ आतां ऐशावरी । वचनाची उरी उरली नाहीं ॥ध्रु.॥
करूं आला तों तों केला लवलाहो । उरों च संदेहे दिला नाहीं ॥2॥ तुका म्हणे मोह परते चि ना मागें । म्हणउनि
त्यागें त्याग जाला ॥3॥
949 निर्गुणाचे घ्यावें
गुणासी दर्शन । एकाएकीं भिन्न भेद घडे ॥1॥ तुम्हां आम्हां आतां न पडे यावरी । आहों तें चि बरी जेथें तेथें ॥ध्रु.॥
आपणापासुनी नसावें अंतर । वेचिलें उत्तर म्हणउनि ॥2॥ तुका म्हणे अंगा आली कठिन्यता । आमच्या अनंता तुम्हां ऐसी ॥3॥
950 तुज च पासाव
जालोंसों निर्माण । असावें तें भिन्न कासयानें ॥1॥ पाहावा जी ठायीं करूनि विचार । न्यून कोठें
फार असे चि ना ॥ध्रु.॥ ठेविलिये ठायीं आज्ञेचें पाळण । करूनि जतन
राहिलोंसें ॥2॥ तुका
म्हणे आतां
बोलतसें स्पष्ट । जालों क्रियानष्ट तुम्हाऐसा ॥3॥
951 प्रीतिभंग माझा केला
पांडुरंगा । भक्तीरस सांगा कां जी तुम्हीं ॥1॥ म्हणऊनि कांहीं न ठेवीं चि उरी । आलों वर्मावरी एकाएकीं
॥ध्रु.॥ न देखों चि कांहीं परती माघारी । उरली ते उरी नाहीं मुळीं ॥2॥ तुका म्हणे आला अंतरासी खंड । तरि माझें तोंड खविळलें ॥3॥
952 लटिका ऐसा म्हणतां
देव । संदेहसा वाटतसे ॥1॥ ऐसें आलें अनुभवा ।
मज ही सेवा करिता ॥ध्रु.॥ शून्याकारी बहु मोळा । भेंडोळा हे पवाडे ॥2॥ तुका म्हणे ताळी नाहीं । एके ठायीं चपळत्वें ॥3॥
953 जैशासाठीं तैसें
हावें । हें बरवें कळलेंसे ॥1॥ उदास तूं नारायणा । मी ही म्हणा तुम्ही च
॥ध्रु.॥ ठका महाठक जोडा । जो धडफुडा लागासी ॥2॥ एकांगी च भांडे तुका । नाहीं धोका जीवित्वें ॥3॥
954 बहुतां रीती
काकुलती । आलों चित्तीं न धरा च ॥1॥ आतां काशासाटीं देवा । मिथ्या हेवा वाढवूं ॥ध्रु.॥ तुम्हां आम्हां जाली
तुटी । आतां भेटी चिंतनें ॥2॥ तुका म्हणे लाजिरवाणें । आधर जिणें इच्छेचें ॥3॥
955 आश्चर्य तें एक
जालें । मना आलें माझिया ॥1॥ मढ्यापाशीं
करुणा केली । तैसी गेली वृथा हे ॥ध्रु.॥ न यावा तो कैसा राग । खोटें मग देखोनि ॥2॥ तुका म्हणे कैंचा बोला । शोध विठ्ठला माझिया ॥3॥
956 मागायाची नाहीं
इच्छा । जो मी ऐसा संकोचों ॥1॥ लटिकियाची न करूं स्तुति । इच्छा चित्तीं धरूनि ॥ध्रु.॥
हिशोबें तें आलें घ्यावें । हें तों ठावें सकळांसी ॥2॥ तुका म्हणे स्वामिसेवा । येथें देवा काशाची ॥3॥
957 पाठवणें पडणें
पायां । उद्धार वांयां काशाचा ॥1॥ घडलें तें भेटीसवें । दिसेल बरवें सकळां ॥ध्रु.॥ न घडतां दृष्टादृष्टी । काय गोष्टी कोरड्या ॥2॥ अबोल्यानें असे तुका । अंतर ऐका साक्षीतें ॥3॥
958 अभयाचें स्थळ । तें
हें एक अचळ ॥1॥ तरि धरिला विश्वास
। ठेलों होउनियां दास ॥ध्रु.॥ पुरली आवडी । पायीं लागलीसे गोडी ॥2॥ तुका म्हणे कंठीं नाम । अंगीं भरलें सप्रेम ॥3॥
959 संदेह निरसे तरि
रुचिकर । फिक्यासी आदर चवी नाहीं ॥1॥ आतां नको मज खोट्यानें फटवूं । कोठें येऊं जाऊं वेळोवेळां ॥ध्रु.॥ गेला तरि
काय जीवाचें सांकडें । वांचउनि पुढें काय काज ॥2॥ तुका म्हणे कसीं निवडा जी बरें । केलीं तैसीं पोरें आळीपायीं ॥3॥
960 वदे वाणी परि
दुर्लभ अनुभव । चालीचा चि वाहो बहुतेक ॥1॥ आम्ही ऐसें कैसें राहावें निश्चळ । पाठिलाग काळ जिंतितसे ॥ध्रु.॥
वाढवितां पोट दंभाचे पसारे । येतील माघारे मुदला तोटे ॥2॥ तुका म्हणे बरें जागवितां मना । तुमच्या नारायणा अभयें करें ॥3॥
961 उगें चि हें मन
राहातें निश्चळ । तरि कां तळमळ साट होती ॥1॥ काय तुमचीं नेणों कवतुक विंदानें । सर्वोत्तमपणें
खेळतसां ॥ध्रु.॥ नानाछंदें आम्हां नाचवावें जीवां । वाढवाव्या हांवा भलत्यापुढें ॥2॥ तुका म्हणे तुम्ही आपुली प्रतिष्ठा । वाढवावया चेष्टा करीतसां ॥3॥
962 आम्ही बळकट
जालों फिराउनी । तुमच्या वचनीं तुम्हा गोऊं ॥1॥ जालें तेव्हां जालें मागील तें मागें । आतां वर्मलागें
ठावीं जालीं ॥ध्रु.॥ तोडावया अवघ्या चेष्टांचा संबंध । शुद्धापाशीं शुद्ध बुद्ध
व्हावें ॥2॥ तुका
म्हणे आम्हां आत्मत्वाची
सोय । आपण चि होय तैसा चि तूं ॥3॥
963 तुह्मी साच
नुपेक्षाल हा भरवसा । मज जाणतसां अधीरसें ॥1॥ कासया घातला लांबणी उद्धार । ठेवा करकर वारूनियां ॥ध्रु.॥
सुटों नये ऐसें कळले निरुतें । कां घ्यावें मागुतें आळवुनि ॥2॥ तुका म्हणे तुम्ही सभाग्य जी देवा । माझा तुम्हां केवा
काय आला ॥3॥
964 तुम्हां होईल देवा
पडिला विसर । आम्ही तें उत्तर यत्न केलें ॥1॥ पतितपावन ब्रीदें मिरविसी । याचा काय देसी झाडा सांग
॥ध्रु.॥ आहाच मी नव्हें अर्थाचें भुकेलें । भलत्या एका बोलें वारेन त्या ॥2॥ तुका म्हणे देह देईन सांडणें । सहित अभिमानें ओवाळूनि ॥3॥
965 जडलों अंगाअंगीं ।
मग ठेवीं प्रसंगीं । कांहीं उरीजोगी । लोकीं आहे पुरती ॥1॥ ठेवीं निवारुनि आधीं । अवकाश तो चि बुद्धी । सांपडली संधी ।
मग बळ कोणासी ॥ध्रु.॥ गळा बांधेन पायीं । हालों नेदीं ठायिचा ठायीं । निवाड तो तई ।
अवकळा केलिया ॥2॥ तुका
म्हणे ठावे ।
तुम्ही असा जी बरवे । बोभाटाची सवे । मुळींहुनी विठोबा ॥3॥
966 आम्ही शक्तीहीनें
। कैसें कराल तें नेणें । लिगाडाच्या गुणें । खोळंबला राहिलों ॥1॥ माझें मज देई देवा । असे ठेविला तो ठेवा । नाहीं करीत हेवा । कांहीं
अधीक आगळा ॥ध्रु.॥ नाहीं गळां पडलों झोंड । तुमचें तें चि माझें तोंड । चौघां चार
खंड । लांबणी हे अनुचित ॥2॥ नाहीं
येत बळा । आतां तुम्हासी मदगोपाळा । तुका म्हणे गळा । उगवा पायां लागतों ॥3॥
967 काय कृपेविण
घालावें सांकडें । निश्चिंती निवाडें कोण्या एका ॥1॥ आहों तैसीं पुढें असों दीनपणें । वेचूनि वचनें करुणेचीं
॥ध्रु.॥ धरूं भय आतां काय वाहों चिंता । काय करूं आतां आप्तपण ॥2॥ तुका म्हणे आम्ही भावहीन जीव । म्हणउनी देव दुरे दुरी ॥3॥
968 नाहीं उल्लंघिले
कोणाचे वचन । मज कां नारायण दुरी जाला ॥1॥ अशंकितें मनें करीं आळवण । नाहीं समाधान निश्चिंतीचें
॥ध्रु.॥ दासांचा विसर हें तों अनुचित । असे सर्व नीत पायांपाशीं ॥2॥ तुका म्हणे तुम्हां लाज येत नाहीं । आम्हां चिंताडोहीं बुडवितां ॥3॥
969 जीव जायवरी सांडी
करी माता । हे तों आश्चर्यता बाळकाची ॥1॥ दुर्बळ कीं नाहीं आइकत कानीं । काय नारायणीं न्यून जालें
॥ध्रु.॥ क्षणक्षणा माझा ने घावा सांभाळ । अभाग्याचा काळ ऐसा आला ॥2॥ तुका म्हणे नाहीं वचनासी रुचि । फल कटवें चि तें तें होय ॥3॥
970 म्हणउनी
दास नव्हे ऐसा जालों । अनुभवें बोलों स्वामीपुढें ॥1॥ कां नाहीं वचन प्रतिउत्तराचें । मी च माझ्या वेचें
अट्टाहासें ॥ध्रु.॥ कासयाने गोडी उपजावा विश्वास । प्रीती कांहीं रस वाचुनियां ॥2॥ तुका म्हणे अगा चतुरा शिरोमणी । विचारावें मनीं केशीराजा ॥3॥
971 काय आतां आह्मीं
पोट चि भरावें । जग चाळवावें भक्त
म्हूण ॥1॥ ऐसा तरि एक सांगा जी विचार । बहु होतों फार कासावीस ॥ध्रु.॥
काय कवित्वाची घालूनियां रूढी । करूं जोडाजोडी अक्षरांची ॥2॥ तुका म्हणे काय गुंपोनि दुकाना । राहों नारायणा करुनी घात ॥3॥
972 वर्म तरि आह्मां
दावा । काय देवा जाणें मी ॥1॥ बहुतां रंगीं हीन जालों । तरि आलों शरण ॥ध्रु.॥ द्याल जरि
तुम्ही धीर । होईल स्थिर मन ठायीं ॥2॥ तुका म्हणे सत्ताबळें । लडिवाळें राखावीं ॥3॥
973 सांगों काय नेणा
देवा । बोलाची त्या आवडी ॥1॥ वांयां मज चुकुर
करा । विश्वंभरा विनोदें ॥ध्रु.॥ आवडीच्या करा ऐसें । अंतर्वासें
जाणतसां ॥2॥ तुका
म्हणे समाधानें
। होई मनें मोकळा ॥3॥
974 निर्धाराचें अवघें
गोड । वाटे कोड कौतुक ॥1॥ बैसलिया भाव पांयीं
। बरा तई नाचेन ॥ध्रु.॥ स्वामी कळे सावधान । तरि मन उल्हासे ॥2॥ तुका म्हणे आश्वासावें । प्रेम द्यावें विठ्ठले ॥3॥
975 जाली तडातोडी ।
अवघीं पडिलों उघडीं ॥1॥ नव्हों कोणांची च
कांहीं । तुझे भरलिया वाहीं ॥ध्रु.॥ पारुशला संवसार । मोडली बैसण्याची
थार ॥2॥ आतां म्हणे तुका । देवा अंतरें राखों नका ॥3॥
976 आधार तो व्हावा ।
ऐसी आस करीं देवा ॥1॥ तुम्हांपाशीं
काय उणें । काय वेचे समाधानें ॥ध्रु.॥ सेवेच्या अभिळासें । मन बहु जालें
पिसें ॥2॥ अरे भक्तापराधीना । तुका म्हणे नारायणा ॥3॥
977 तुमचा तुम्ही केला
गोवा । आतां चुकवितां देवा ॥1॥ कैसें सरे चाळवणें । केलें काशाला शाहाणें ॥ध्रु.॥ कासया
रूपा । नांवा आलेति गा बापा ॥2॥ तुका म्हणे आतां । न सरे हवाले घालितां ॥3॥
978 माझी भक्ती भोळी
। एकविध भावबळी ॥1॥ मी कां पडेन निराळा
। ऐसा सांडूनि सोहळा ॥ध्रु.॥ आतां अनारिसा । येथं न व्हावें सहसा ॥2॥ तुका म्हणे जोडुनि पाय । पुढें उगा उभा राहें ॥3॥
979 आहे तरिं सत्ता ।
ऐशा करितों वारता ॥1॥ अंगसंगाचीं उत्तरें
। सलगीसेवेनें लेंकरें ॥ध्रु.॥ तरी निकटवासें । असों अशंकेच्या नासें ॥2॥ तुका म्हणे रुची । येथें भिन्नता कैची ॥3॥
980 काळ सारावा चिंतनें
। एकांतवासीं गंगास्नानें । देवाचें पूजन । प्रदक्षणा तुळसीच्या ॥1॥ युक्त
आहार वेहार । नेम इंद्रियांचा सार । नसावी वासर
। निद्रा बहु भाषण ॥ध्रु.॥ परमार्थ महाधन । जोडी देवाचे चरण । व्हावया जतन । हे
उपाय लाभाचे ॥2॥ देह
समर्पिजे देवा । भार कांहीं च न घ्यावा । होईल आघवा । तुका म्हणे आनंद ॥3॥
981 मऊ मेनाहूनि आम्ही
विष्णुदास । कठिण वज्रास भेदूं ऐसे ॥1॥ मेले जित असों निजोनियां जागे । जो जो जो जें मागे तें तें
देऊं ॥ध्रु.॥ भले तरि देऊं गांडीची लंगोटी । नाठ्याळा चि
गांठीं देऊं माथां ॥2॥
मायबापाहूनि बहू मायावंत । करूं घातपात शत्रूहूनि ॥3॥ अमृत तें काय गोड आम्हांपुढें
। विष तें बापुडें कडू किती ॥4॥ तुका म्हणे आम्ही अवघे चि गोड । ज्याचें पुरे कोड त्याचेपरि ॥5॥
982 गाढवाचें तानें ।
पालटलें क्षणक्षणें ॥1॥ तैसे अधमाचे गुण ।
एकविध नाहीं मन ॥ध्रु.॥ उपजतां बरें दिसे । रूप वाढतां तें नासे ॥2॥ तुका म्हणे भुंकते वेळे । वेळ अवेळ न कळे ॥3॥
983 विटाळ तो परद्रव्य
परनारी । येथुनि जो दुरी तो सोंवळा ॥1॥ गद्यें पद्यें कांहीं न धरावी उपाधी । स्वाधीन चि बुद्धी करुनी
ठेवा ॥ध्रु.॥ विचाराचें कांहीं करावें स्वहित । पापपुण्यांचीत भांडवल ॥2॥ तुका म्हणे न लगे जावें वनांतरा । विश्व विश्वंभरा सारिखें चि ॥3॥
984 कल्पतरु रुया
नव्हती बाभुळा । पुरविती फळा इच्छितिया ॥1॥ उदंड त्या गाई म्हैसी आणि शेळ्या । परि त्या निराळ्या कामधेनु ॥2॥ तुका म्हणे देव दाखवील दृष्टी । तया सवें भेटी थोर पुण्य ॥3॥
985 जळो प्रेमा तैसा
रंग । जाय भुलोनि पतंग ॥1॥ सासूसाटीं रडे सून
। भाव अंतरींचा भिन्न ॥ध्रु.॥ मैंद मुखींचा कोंवळा । भाव अंतरीं
निराळा ॥2॥ जैसी वृंदावनकांती । उत्तम धरूं ये हातीं ॥3॥ बक ध्यान धरी । सोंग करूनि मासे मारी ॥4॥ तुका म्हणे सर्प डोले । तैसा कथेमाजी खुले ॥5॥
986 वेशा नाहीं बोल
अवगुण दूषीले । ऐशा बोला भले झणें क्षोभा ॥1॥ कोण नेणे अन्न जीवाचें जीवन । विषमेळवण विष होय ॥ध्रु.॥
सोनें शुद्ध नेणे कोण हा विचार । डांकें हीनवर केलें त्यासी ॥2॥ याती शुद्ध परि अधम लक्षण । वांयां गेलें तेणें सोंगें ही
तें ॥3॥ तुका म्हणे शूर तो चि पावे मान । आणीक मंडण भार वाही ॥4॥
987 अणुरणीयां थोकडा ।
तुका आकाशाएवढा ॥1॥ गिळुनि सांडिलें कळिवर ।
भव भ्रमाचा आकार ॥ध्रु.॥ सांडिली त्रिपुटी । दीप उजळला घटीं ॥2॥ तुका म्हणे आतां । उरलों उपकारापुरता ॥3॥
988 धन्य आजि दिन ।
जालें संताचें दर्शन ॥1॥ जाली पापातापा तुटी
। दैन्य गेलें उठाउठीं ॥ध्रु.॥ जालें समाधान । पायीं विसांवले मन ॥2॥ तुका म्हणे आले घरा । तो चि दिवाळीदसरा ॥3॥
989 हें चि माझे धन ।
तुमचे वंदावे चरण ॥1॥ येणें भाग्यें असों
जीत । एवढें समर्पूनी चित्त ॥ध्रु.॥ सांभाळिलें देवा । मज अनाथा जी जीवा ॥2॥ जोडूनियां कर । तुका विनवितो किंकर ॥3॥
990 फजितखोरा मना किती
तुज सांगों । नको कोणा लागों मागें मागें ॥1॥ स्नेहवादें दुःख जडलेंसे अंगीं । निष्ठ हें जगीं प्रेमसुख
॥ध्रु.॥ निंदास्तुती कोणी करो दयामया । न धरीं चाड या सुखदुःखें ॥2॥ योगिराज कां रे न राहाती बैसोनी । एकिये आसनीं या चि
गुणें ॥3॥ तुका म्हणे मना पाहें विचारून । होई रे कठिण वज्राऐसें
॥4॥
991 जळो माझी ऐसी
बुद्धी । मज घाली तुजमधीं । आवडे हे विधि । निषेधीं चि चांगली ॥1॥ तूं स्वामी मी सेवक । उंच पद निंच एक । ऐसें करावें कौतुक ।
नको करूं खंडणा ॥ध्रु.॥ जळ न खाती जळा । वृक्ष आपुलिया फळा । भोक्ता
निराळा । तेणें गोडी निवडिली ॥2॥ हिरा शोभला कोंदणें । अळंकारीं मिरवे सोनें । एक असतां तेणें । काय दुजें
जाणावें ॥3॥
उष्णें छाये सुख वाटे । बाळें माते पान्हा फुटे । एका एक भेटे । कोण सुख ते काळीं
॥4॥ तुका म्हणे हित । हें चि मानी माझें चित्त । नव्हे आतां मुक्त । ऐसा जाला भरवसा ॥5॥
992 मनीं वसे त्याचें
आवडे उत्तर । वाटे समाचार घ्यावा ऐसें ॥1॥ जातीचें तें झुरे येर येरासाटीं । वियोगें ही तुटी नेघे
कधीं ॥ध्रु.॥ भेटीची अपेक्षा वरता आदर । पुसे नव्हे धीर मागुतालें ॥2॥ तुका म्हणे माझ्या जीवाचें जीवन । सोइरे हरिजन प्राणसखे ॥3॥
993 नव्हे आराणूक परि
मनीं वाहे । होईल त्या साहे पांडुरंग ॥1॥ पंढरीसि जावें उदेग मानसीं । धरिल्या पावसी संदेह नाहीं
॥ध्रु.॥ नसो बळ देह असो पराधीन । परि हें चिंतन टाकों नको ॥2॥ तुका म्हणे देह पडो या चिंतनें । पुढें लागे येणें याजसाटीं ॥3॥
994 कोठें देवा आलें
अंगा थोरपण । बरें होतें दीन होतों तरीं ॥1॥ साधन ते सेवा संतांची उत्तम । आवडीनें नाम गाईन तें ॥ध्रु.॥ न
पुसतें कोणी कोठें ही असतां । समाधान चित्ताचिया सुखें ॥2॥ तुका म्हणे जन अव्हेरितें मज । तरी केशीराज सांभाळिता ॥3॥
995 चतुर मी जालों
आपुल्या भोंवता । भावेंविण रिता काफ्ज अंगीं ॥1॥ आतां पुढें वांयां जावें हें तें काई । कामक्रोधें
ठायीं वास केला ॥ध्रु.॥ गुणदोष आले जगाचे अंतरा । भूताच्या मत्सरावरी बुद्धी ॥2॥ तुका म्हणे करूं उपदेश लोकां । नाहीं जालों एका परता दोषा ॥3॥
996 धन्य ते संसारीं ।
दयावंत जे अंतरीं ॥1॥ येथें उपकारासाठीं
। आले घर ज्यां वैकुंठीं ॥ध्रु.॥ लटिकें वचन । नाहीं देहीं उदासीन ॥2॥ मधुरा वाणी ओटीं । तुका म्हणे वाव
पोटीं ॥3॥
997 कुटल्याविण नव्हे
मांडा । अळसें धोंडा पडतसे ॥1॥ राग नको धरूं मनीं । गांडमणी सांगतों ॥ध्रु.॥ तरटापुढें
बरें नाचे । सुतकाचें मुसळ ॥2॥ तुका म्हणे काठी सार । करी फार शाहाणें ॥3॥
998 कळों येतें तरि कां
नव्हे । पडती गोवें भ्रमाचे ॥1॥ जाणतां चि होतो घात । परिसा मत देवा हें ॥ध्रु.॥
आंविसासाटीं फासा मान । पाडी धनइच्छा ते ॥2॥ तुका म्हणे होणार खोटें । कर्म मोटें बळिवंत ॥3॥
999 मोकळें मन रसाळ
वाणी । या चि गुणीं संपन्न ॥1॥ लIमी ते
ऐशा नावें । भाग्यें ज्यावें तरि त्यांनीं ॥ध्रु.॥ नमन नम्रता अंगीं । नेघे रंगीं
पालट ॥2॥ तुका ह्मणे त्याच्या नांवें । घेतां व्हावें संतोषी ॥3॥
1000 शेवटची विनवणी ।
संतजनीं परिसावी ॥1॥ विसर तो न पडावा ।
माझा देवा तुम्हांसी ॥ध्रु.॥ पुढें फार बोलों काई । अवघें पायीं
विदित ॥2॥ तुका म्हणे पडिलों पायां । करा छाया कृपेची ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
धन्यावाद ! लवकरच आपले समाधान होईल.