तुकारामगाथा २१०१ - २२००
2101 टाळघोळ सुख नामाचा गजर । घोषें जेजेकार ब्रह्मानंदु ॥1॥ गरुडटके दिंडी पताकांचे भार । आनंद अपार ब्रह्मादिकां ॥ध्रु.॥ आनंदें वैष्णव जाती
लोटांगणीं । एक एकाहुनि भद्रजाति ॥2॥ तेणें सुखें सुटे पाषाणां पाझर । नष्ट खळ नर शुद्ध होती ॥3॥ तुका म्हणे सोपें वैकुंठवासी जातां । रामकृष्ण कथा हे ची वाट ॥4॥ ॥3॥
2102 देखोवेखीं करिती गुरू । नाहीं ठाउका विचारु ॥1॥ वर्म तें न पडे ठायीं । पांडुरंगाविण कांहीं ॥ध्रु.॥
शिकों कळा शिकों येती । प्रेम नाहीं कोणां हातीं ॥2॥ तुका म्हणे सार । भक्ती
नेणती गव्हार ॥3॥
2103 भाग्यवंत म्हणों तयां । शरण गेले पंढरिराया ॥1॥ तरले तरले हा भरवसा । नामधारकांचा ठसा ॥ध्रु.॥ भुक्तीमुक्तीचे तें स्थळ । भाविक निर्मळ निर्मळ ॥2॥ गाइलें पुराणीं । तुका म्हणे
वेदवाणी ॥3॥
2104 जैसें चित्त जयावरी । तैसें जवळी तें दुरी ॥1॥ न लगे द्यावा परिहार । या कोरडें उत्तर । असे अभ्यंतर ।
साक्षभूत जवळी ॥ध्रु.॥ अवघें जाणे सूत्रधारी । कोण नाचे कोणे परी ॥2॥ तुका म्हणे बुद्धी । ज्याची ते च तया सिद्धी ॥3॥
2105 नाहीं पाइतन भूपतीशीं दावा । धिग त्या कर्तव्या आगी लागो ॥1॥ मुंगियांच्या मुखा गजाचा आहार । न साहावे भार जाय जीवें ॥2॥ तुका म्हणे आधीं करावा विचार । शूरपणें तीर मोकलावा ॥3॥
2106 तिन्ही लोक ॠणें बांधिले जयानें । सर्वसिद्धी केणें
तये घरीं ॥1॥
पंढरी चोहोटां घातला दुकान । मांडियेले वान आवडीचे ॥ध्रु.॥ आषाढी
कार्तिकी भरियेले हाट । इनाम हे पेंठ घेतां देतां ॥2॥ मुक्ती
कोणी तेथें हातीं नेघे फुका । लुटितील सुखा प्रेमाचिया ॥3॥ तुका म्हणे संतसज्जन भाग्याचें । अनंतां जन्मींचे सांटेकरी ॥4॥
2107 दुःखाचिये साटीं तेथें मिळे सुख । अनाथाची भूक दैन्य जाय ॥1॥ उदाराचा राणा पंढरीस आहे । उभारोनि बाहे पालवितो ॥1॥ जाणतियाहूनि नेणत्याची गोडी । आलिंगी आवडी
करूनियां ॥2॥ शीण
घेऊनियां प्रेम देतो साटी । न विचारी तुटी लाभा कांहीं ॥3॥ तुका म्हणे असों अनाथ दुबळीं । आम्हांसी तो
पाळी पांडुरंग ॥4॥
2108 आणिक मात माझ्या नावडे जीवासी । काय करूं यासी पांडुरंगा ॥1॥ मुखा तें चि गोड श्रवणां आवडी । चित्त माझें ओढी तुझे
पायीं ॥ध्रु.॥ जये पदीं नाहीं विठ्ठलाचें नाम । मज होती श्रम आइकतां ॥2॥ आणिकाचें मज म्हणवितां लाज । वाटे हें सहज न बोलावें ॥3॥ तुका म्हणे मज तूं च आवडसी । सर्वभावेंविसीं पांडुरंगा ॥4॥
2109 कळेल हें तैसें गाईन मी तुज । जनासवें काज काय माझें ॥1॥ करीन मी स्तुती आपुले आवडी । जैसी माझ्या गोडी वाटे जीवा
॥ध्रु.॥ होऊनी निर्भर नाचेन मी छंदें । आपुल्या आनंदें करूनियां ॥2॥ काय करूं कळा युक्ति या कुसरी । जाणिवेच्या
परी सकळिका ॥3॥ तुका म्हणे माझें जयासवें काज । भोळा तो सहज पांडुरंग ॥4॥
2110 तयासी नेणतीं बहु आवडती । होय जयां चित्तीं एक भाव ॥1॥ उपमन्यु धुरु हें काय जाणती । प्रल्हादाच्या चित्तीं
नारायण ॥ध्रु.॥ कोळें भिल्लें पशु श्वापदें अपारें । कृपेच्या सागरें तारियेलीं ॥2॥ काय तें गोपाळें चांगलीं शाहाणीं । तयां चक्रपाणी जेवी
सवें ॥3॥ तुका म्हणे भोळा भाविक हा देव । आम्ही
त्याचे पाव धरूनी ठेलों ॥4॥
2111 न लगे पाहावें अबद्ध वांकडें । उच्चारावें कोडें नाम तुझें
॥1॥ नाहीं वेळ नाहीं पंडितांचा धाक । होत कां वाचक वेदवक्ते
॥ध्रु.॥ पुराणीं ही कोठें न मिळे पाहातां । तैशीं या अनंता ठेवूं नामें ॥2॥ आपुलिया मना उपजे आनंद । तैसे करूं छंद कथेकाळीं ॥3॥ तुका म्हणे आम्ही आनंदें चि धालों । आनंद चि ल्यालों अळंकार ॥4॥
2112 दैन्य दुःख आम्हां न येती जवळी । दहन हे होळी होती दोष ॥1॥ सर्व सुखें येती मानें लोटांगणीं । कोण यांसी आणी
दृष्टीपुढें ॥ध्रु.॥ आमुची आवडी संतसमागम । आणीक त्या नाम विठोबाचें ॥2॥ आमचें मागणें मागों त्याची सेवा । मोक्षाची निद।वा कोणा
चाड ॥3॥ तुका म्हणे पोटीं सांटविला देव । नुन्य तो भाव कोण आम्हां ॥4॥
2113 काळतोंडा सुना । भलतें चोरुनि करी जना ॥1॥ धिग त्याचें साधुपण । विटाळुनि वर्ते मन ॥ध्रु.॥ मंत्र
ऐसे घोकी । वश व्हावें जेणें लोकीं ॥2॥ तुका म्हणे थीत । नागवला नव्हे हित ॥3॥
2114 विठ्ठल मुक्तिदाता । नव्हे मरो हें बोलता ॥1॥ मज न साहावें कानीं । विष उत्तर लागे मनीं ॥ध्रु.॥
हरीकथेतें धीकारी । शत्रु माझा तो वैरी ॥2॥ सुना काळतोंडा । जो या देवा म्हणे
धोंडा ॥3॥ अहं म्हणे
ब्रह्म । नेणे भक्तिचें तें वर्म ॥4॥ तुका म्हणे क्षण । नको तयाचें दर्षण ॥5॥
2115 यमपुरी त्यांणीं वसविली जाणा । उच्छेद भजना विधी केला ॥1॥ अवघड कोणी न करी सांगतां । सुलभ बहुतां गोड वाटे ॥ध्रु.॥
काय ते नेणते होते मागें ॠषी । आधार लोकांसी ग्रंथ केले ॥2॥ द्रव्य दारा कोणें स्थापियेलें धन । पिंडाचें पाळण
विषयभोग ॥3॥ तुका
म्हणे
दोहीं ठायीं हा फजित । पावे यमदूतजना हातीं ॥4॥
2116 न कळतां कोणीं मोडियेलें व्रत । तया प्रायिश्चत्त चाले
कांहीं ॥1॥ जाणतियां वज्रलेप जाले थोर । तयांस अघोर कुंभपाक ॥ध्रु.॥
आतां जरी कोणी नाइके सांगतां । तया शिकवितां तें चि पाप ॥2॥ काय करूं मज देवें बोलविलें । माझें खोळंबिलें काय होतें
॥3॥ तुका म्हणे जना पाहा विचारूनी । सुख वाटे मनीं तें चि करा ॥4॥
2117 वाचे विठ्ठल नाहीं । तो चि प्रेतरूप पाहीं ॥1॥ धिग त्याचें ज्यालेपण । भार न साहे मेदिन ॥ध्रु.॥ न बैसे
कीर्तनीं । गुण नाइके जो कानीं ॥2॥ जातां कांटाळे देउळा । तो चि सुना मुखकाळा ॥3॥ हरिभक्तिविण । त्याचें जळो शाहाणपण ॥4॥ तुका म्हणे तेणें । वंशा आणियेलें उणें ॥5॥
2118 तारिलीं बहुतें चुकवूनि घात । नाम हें अमृत स्वीकारितां ॥1॥ नेणतां सायास शुद्ध आचरण । यातीकुळहीन नामासाटीं ॥ध्रु.॥
जन्म नांव धरी भक्तिच्या पाळणा । आकार कारणा याच साटीं ॥2॥ असुरीं दाटली पाप होतां फार । मग फेडी भार पृथिवीचा ॥3॥ तुका म्हणे देव भक्तपण सार । कवतुक वेव्हार तयासाटीं ॥4॥
2119 याचिया आधारें राहिलों निश्चिंत ।
ठेवूनियां चित्त पायीं सुखें ॥1॥ माझें सुखदुःख जाणे हित फार । घातलासे भार पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ कृपेचीं पोसणीं
ठायींचीं अंखिलीं । म्हणऊनि लागली यास चिंता ॥2॥ मन राखे हातीं घेऊनियां काठी । इंद्रियें
तापटीं फांकों नेदी ॥3॥ तुका
म्हणे
यासी अवघड नाहीं । शरणागता कांहीं रक्षावया ॥4॥
2120 उभाउभी फळ । अंगीं मंत्राचे या बळ ॥1॥ म्हणा विठ्ठल विठ्ठल । गोड आणि स्वल्प बोल ॥ध्रु.॥ कळिकाळाची
बाधा । नव्हे उच्चारितां सदा ॥2॥ तुका म्हणे रोग । वारे भवाऐसा भोग ॥3॥
2121 जैसा अधिकार । तैसें बोलावें उत्तर ॥1॥ काय वाउगी घसघस । आम्ही
विठोबाचे दास ॥ध्रु.॥ आम्ही जाणों एका देवा । जैसी तैसी करूं सेवा ॥2॥ तुका म्हणे भावें । माझें पुढें पडेल ठावें ॥3॥
2122 नव जातां घरा । आम्ही कोणाच्या दातारा ॥1॥ कां हे छळूं येती लोक । दाट बळें चि कंटक ॥ध्रु.॥ नाहीं आम्ही खात । कांहीं कोणाचें
लागत ॥2॥ कळे तैसी सेवा । तुका म्हणे
करूं देवा ॥3॥
2123 मोहरोनी चित्ता । आणूं हळूंचि वरि हिता ॥1॥ तों हे पडती आघात । खोडी काढिती पंडित ॥ध्रु.॥ संवसारा
भेणें । कांहीं उसंती तों पेणें ॥2॥ एखादिया भावें । तुका म्हणे
जवळी यावें ॥3॥
2124 काय जाणों वेद । आम्ही आगमाचे भेद ॥1॥ एक रूप तुझें मनीं । धरूनि राहिलों चिंतनी ॥ध्रु.॥ कोठें
अधिकार । नाहीं रानट विचार ॥2॥ तुका म्हणे दीना । नुपेक्षावें नारायणा ॥3॥
2125 धर्माचे पाळण । करणें पाषांड खंडण ॥1॥ हें चि आम्हा करणें काम । बीज वाढवावें नाम ॥ध्रु.॥ तीक्ष्ण
उत्तरें । हातीं घेउनि बाण फिरें ॥2॥ नाहीं भीड भार । तुका म्हणे साना
थोर ॥3॥
2126 निवडावें खडे । तरी दळण वोजें घडे ॥1॥ नाहीं तरि नासोनि जाय । कारण आळस उरे हाय ॥ध्रु.॥
निवडावें तन । सेतीं करावें राखण ॥2॥ तुका म्हणे नीत । न विचारितां नव्हे हित ॥3॥
2127 दुर्जनाचा मान । सुखें करावा खंडण ॥1॥ लात हाणोनियां वारी । गुंड वाट शुद्ध करी ॥ध्रु.॥ बहुतां
पीडी खळ । त्याचा धरावा विटाळ ॥2॥ तुका म्हणे नखें । काढुनि टाकिजेती सुखें ॥3॥
2128 नका धरूं कोणी । राग वचनाचा मनीं ॥1॥ येथें बहुतांचें हित । शुद्ध करोनि राखा चित्त ॥ध्रु.॥
नाहीं केली निंदा । आम्हीं दुसिलेंसे भेदा ॥2॥ तुका म्हणे मज । येणें विण काय काज ॥3॥
2129 कांहीं जडभारी । पडतां ते अवश्वरी ॥1॥ तुज आठवावे पाय । आम्हीं
मोकलूनि धाय ॥ध्रु.॥ तान पीडी भूक । शीत उष्ण वाटे दुःख ॥2॥ तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥3॥
2130 होउनि कृपाळ । भार घेतला सकळ ॥1॥ तूं चि चालविसी माझें । भार सकळ ही ओझें ॥ध्रु.॥ देह
तुझ्या पायीं । ठेवुनि झालों उतराई ॥2॥
कायावाचामनें । तुका म्हणे दुजें नेणें ॥3॥
2131 आतां होई माझे बुद्धीचा जनिता । अवरावें चित्ता पांडुरंगा ॥1॥ येथूनियां कोठें न वजें बाहेरी । ऐसें मज धरीं सत्ताबळें
॥ध्रु.॥ अनावर गुण बहुतां जातींचे । न बोलावें वाचे ऐसें करीं ॥2॥ तुका म्हणे हित कोणिये जातीचें । तुज ठावें साचें मायबापा ॥3॥
2132 नित्य मनासी करितों विचार । तों हें अनावर विषयलोभी ॥1॥ आतां मज राखें आपुलिया बळें । न देखें हे जाळें उगवतां
॥ध्रु.॥ सांपडलों गळीं नाहीं त्याची सत्ता । उगळी मागुता घेतला तो ॥2॥ तुका म्हणे मी तों अज्ञान चि आहें । परि तुझी पाहें वास देवा ॥3॥
2133 दुर्बळाचे हातीं सांपडलें धन । करितां जतन नये त्यासी ॥1॥ तैसी परी मज झाली नारायणा । योगक्षेम जाणां तुम्ही आतां
॥ध्रु.॥ खातां लेतां नये मिरवितां वरि । राजा दंड करी जनराग ॥2॥ तुका म्हणे मग तळमळ उरे । देखिलें तें झुरे पाहावया ॥3॥
2134 मागें जैसा होता माझे अंगीं भाव । तैसा एक ठाव नाहीं आतां
॥1॥ ऐसें गोही माझें मन मजपाशीं । तुटी मुदलेंसी दिसे पुढें
॥ध्रु.॥ पुढिलांचे मना आणि गुणदोष । पूज्य आपणांस करावया ॥2॥ तुका म्हणे जाली कोंबड्याची परी । पुढें चि उकरी लाभ नेणें ॥3॥
2135 किती तुजपाशीं देऊं परिहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥1॥ आतां माझें हातीं देई हित । करीं माझें
चित्त समाधान ॥ध्रु.॥ राग आला तरी कापूं नये मान । बाळा मायेविण कोण
दुजें ॥2॥ तुका म्हणे ऐसा होईल लौकिक । मागे बाळ भीक समर्थाचें ॥3॥
2136 लाज वाटे पुढें तोंड दाखवितां । परि जाऊं आतां कोणापाशी ॥1॥ चुकलिया काम मागतों मुशारा । लाज फजितखोरा नाहीं मज
॥ध्रु.॥ पाय सांडूनिया फिरतों बासर । स्वामिसेवे चोर होऊनियां ॥2॥ तुका म्हणे मज पाहिजे दंडिलें । पुढें हे घडलें न पाहिजे ॥3॥
2137 पुढिलिया सुखें निंब देतां भले । बहुत वारलें होय दुःख ॥1॥ हें तों वर्म असे माउलीचे हातीं । हाणी मारी प्रीती
हितासाठीं ॥ध्रु.॥ खेळतां विसरे भूक तान घर । धरूनियां कर आणी बळें ॥2॥ तुका म्हणे पाळी तोंडीचीया घांसें । उदार सर्वस्वें सर्वकाळ ॥3॥
2138 आतां गुण दोष काय विचारिसी । मी तों आहे रासी पातकांची ॥1॥ पतितपावनासवें समागम । अपुलाला धर्म चालवीजे ॥ध्रु.॥ घनघायें
भेटी लोखंडपरिसा । तरी अनारिसा न पालटे ॥2॥ तुका म्हणे माती कोण पुसे फुका । कस्तुरीच्या तुका समागमें ॥3॥
2139 कृपावंता दुजें नाहीं तुम्हां पोटीं
। लाडें बोलें गोठी सुख मातें ॥1॥ घेउनि भातुकें लागसील पाठी । लाविसील ओंठीं ब्रह्मरस ॥ध्रु.॥ आपुलिये पांख
घालिसी पाखर । उदार मजवर कृपाळू तूं ॥2॥ तुका म्हणे आम्हां कारणें गोविंदा । वागविसी गदा सुदर्शन ॥3॥
2140 पाळिलों पोसिलों जन्मजन्मांतरीं । वागविलों करीं धरोनियां ॥1॥ आतां काय माझा घडेल अव्हेर । मागें बहु दूर वागविलें
॥ध्रु.॥ नेदी वारा अंगीं लागों आघाताचा । घेतला ठायींचा भार माथां ॥2॥ तुका म्हणे बोल करितों आवडी । अविट ते चि गोडी अंतरींची ॥3॥
2141 पांडुरंगा कांहीं आइकावी मात । न करावें मुक्त आतां
मज ॥1॥ जन्मांतरें मज तैसीं देई देवा । जेणें
चरणसेवा घडे तुझी ॥ध्रु.॥ वाखाणीन कीर्ती आपुलिया मुखें । नाचेन मी सुखें तुजपुढें
॥2॥ करूनि कामारी दास दीनाहुनी । आपुला अंगणीं ठाव मज ॥3॥ तुका म्हणे आम्ही मृत्युलोकीं भले । तुझे चि अंखिले पांडुरंगा ॥4॥
2142 माझे अंतरींचें तो चि जाणे एक । वैकुंठनायक पांडुरंग ॥1॥ जीव भाव त्याचे ठेवियेला पायीं । मज चिंता नाहीं
कवणेविशीं ॥ध्रु.॥ सुखसमारंभें संतसमागमें । गाऊं वाचे नाम विठोबाचें ॥2॥ गातां पुण्य होय आइकतां लाभ । संसारबंद तुटतील ॥3॥ तुका म्हणे जीव तयासी विकिला । आणीक विठ्ठलाविण नेणें ॥4॥
2143 कथा दुःख हरी कथा मुक्त करी । कथा याची बरी विठोबाची ॥1॥ कथा पाप नासी उद्धरिले दोषी । समाधि कथेसी मूढजना ॥ध्रु.॥
कथा तप ध्यान कथा अनुष्ठान । अमृत हे पान हरिकथा ॥2॥ कथा मंत्रजप कथा हरी ताप । कथाकाळी कांप कळिकाळासी
॥3॥ तुका म्हणे कथा देवाचें ही ध्यान । समाधि लागोन उभा तेथें ॥4॥ ॥13॥
2144 काय ऐसा सांगा । धर्म मज पांडुरंगा ॥1॥ तुझे पायीं पावें ऐसा । जेणें उगवे हा फांसा ॥ध्रु.॥ करीं
कृपादान । तैसें बोलवीं वचन ॥2॥ तुका म्हणे देवा । माझें हृदय वसवा ॥3॥
2145 भला म्हणे जन । परि नाहीं समाधान ॥1॥ माझें तळमळी चित्त । अंतरलें दिसे हित ॥ध्रु.॥ कृपेचा
आधार । नाहीं दंभ जाला भार ॥2॥ तुका म्हणे कृपे । अंतराय कोण्या पापें ॥3॥
2146 शिकविले बोल । बोलें तैसी नाहीं ओल ॥1॥ आतां देवा संदेह नाहीं । वांयां गेलों यासी कांहीं
॥ध्रु.॥ एकांताचा वास । नाहीं संकल्पाचा नास ॥2॥ बुद्धी नाहीं स्थिर । तुका म्हणे शब्दा धीर ॥3॥
2147 उचिताचा दाता । कृपावंता तूं अनंता ॥1॥ कां रे न घालिसी धांव । तुझें उच्चारितां नांव ॥ध्रु.॥
काय बळयुक्ति
। नाहीं तुझे अंगीं शक्ति ॥2॥ तुका म्हणे तूं विश्वंभर । ओस माझें कां अंतर ॥3॥
2148 वाहवितों पुरीं । आतां उचित तें करीं ॥1॥ माझी शक्ति नारायणा । कींव भाकावी करुणा ॥ध्रु.॥ आम्हां ओढी
काळ । तुझें क्षीण झालें बळ ॥2॥ तुका म्हणे गोडी । जीवा मातेचिया ओढी ॥3॥
2149 आतां घेई माझें । भार सकळ ही ओझें ॥1॥ काय करिसी होई वाड । आलों पोटासीं दगड ॥ध्रु.॥ तूं चि डोळे वाती । होई दीपक सांगातीं ॥2॥ तुका म्हणे कांहीं । विचाराया चाड नाहीं ॥3॥
2150 असोत हे बोल । अवघें तूं चि भांडवल ॥1॥ माझा मायबाप देवा । सज्जन सोयरा केशवा ॥ध्रु.॥ गाळियेले
भेद । सारियेले वादावाद ॥2॥ तुका
म्हणे
मधीं । आतां न पडे उपाधि ॥3॥
2151 करीन कोल्हाळ । आतां हा चि सर्वकाळ ॥1॥ आतां ये वो माझे आई । देई भातुकें विठाई ॥ध्रु.॥ उपायासी
नाम । दिलें याचें पुढें क्षेम ॥2॥ बीज आणि फळ । हें चि तुका म्हणे मूळ ॥3॥
2152 धनासीं च धन । करी आपण जतन ॥1॥ तुज आळवितां गोडी । पांडुरंगा खरी जोडी ॥ध्रु.॥
जेविल्याचें खरें । वरी उमटे ढेंकरें ॥2॥ तुका म्हणे धाय । तेथें कोठें उरे हाय ॥3॥
2153 अनुभवा आलें । माझें चित्तींचें क्षरलें ॥1॥ असे जवळी अंतर । फिरे आवडीच्या फेरें ॥ध्रु.॥ खादलें चि
वाटे । खावें भेटलें चि भेटे ॥2॥ तुका म्हणे उभें । आम्ही राखियेलें लोभें ॥3॥
2154 पोटीं शूळ अंगीं उटी चंदनाची । आवडी सुखाची कोण तया ॥1॥ तैसें मज कां गा केलें पंढरिराया । लौकिक हा वांयां
वाढविला ॥ध्रु.॥ ज्वरिलियापुढें वाढिलीं मिष्टान्नें । काय चवी तेणें घ्यावी
त्याची ॥2॥ तुका म्हणे मढें शृंगारिलें वरी । ते चि जाली परी मज देवा ॥3॥
2155 बेगडाचा रंग राहे कोण काळ । अंगें हें पितळ न देखतां ॥1॥ माझें चित्त मज जवळीच गो ही । तुझी मज नाहीं भेटी ऐसें
॥ध्रु.॥ दासीसुतां नाहीं पितियाचा ठाव । अवघें चि वाव सोंग त्याचें ॥2॥ तुका म्हणे माझी केली विटंबना । अनुभवें जना येईल कळों ॥3॥
2156 मजपुढें नाहीं आणीक बोलता । ऐसें कांहीं चित्ता वाटतसें ॥1॥ याचा कांहीं तुम्ही देखा परिहार । सर्वज्ञ उदार
पांडुरंगा ॥ध्रु.॥ काम क्रोध नाहीं सांडिलें आसन । राहिले वसोन देहामध्यें ॥2॥ तुका म्हणे आतां जालों उतराई । कळों यावें पायीं निरोपिलें ॥3॥
2157 सावित्रीची विटंबण । रांडपण करीतसे ॥1॥ काय जाळावें तें नांव । अवघें वाव असे तें ॥ध्रु.॥ कुबिर
नांव मोळी वाहे । कैसी पाहें फजिती ॥2॥ तुका म्हणे ठुणगुण देखें । उगीं मूर्ख स्फुंदता ॥3॥
2158 न गमेसी जाली दिवस रजनी । राहिलों लाजोनि नो बोलावें ॥1॥ रुचिविण काय शब्द वा†या माप । अनादरें कोप येत असे
॥ध्रु.॥ आपुलिया रडे आपुलें चि मन । दाटे समाधान पावतसें ॥2॥ तुका म्हणे तुम्ही असा जी जाणते । काय करूं रिते वादावाद ॥3॥
2159 मेल्यावरि मोक्ष संसारसंबंधें । आरालिया बधे ठेवा आम्हा ॥1॥ वागवीत संदेह राहों कोठवरी । मग काय थोरी सेवकाची ॥ध्रु.॥
गाणें गीत आम्हां नाचणें आनंदें । प्रेम कोठें भेदें अंगा येतें ॥2॥ तुका म्हणे किती सांगावे दृष्टांत । नसतां तूं अनंत सानकुळ ॥3॥
2160 एकाएकीं आतां असावेंसें वाटे । तरि च हे खोटे चाळे केले ॥1॥ वाजवूनि तोंड घातलों बाहेरी । कुल्प करुनी दारीं माजी वसा
॥ध्रु.॥ उजेडाचा केला दाटोनि अंधार । सवें हुद्देदार चेष्टाविला ॥2॥ तुका म्हणे भय होतें तों चि वरी । होती कांहीं उरी स्वामिसेवा ॥3॥
2161 काय नव्हेसी तूं एक । देखों कासया पृथक ॥1॥ मुंग्या कैंचे मुंगळे । नटनाट्य तुझे
चाळे ॥ध्रु.॥ जाली तरी मर्यादा । किंवा त्रासावें गोविंदा ॥2॥ तुका म्हणे साचा । कोठें जासी हृदयींचा ॥3॥
2162 कां जी वाढविलें । न लगतां हें उगलें ॥1॥ आतां मानितां कांटाळा । भोवतीं मिळालिया बाळा ॥ध्रु.॥
लावूनियां सवे । पळतां दिसाल बरवे ॥2॥ तुका म्हणे बापा । येतां न कळा चि रूपा ॥3॥
2163 क्षुधेलिया अन्न । द्यावें पात्र न विचारून ॥1॥ धर्म आहे वर्मा अंगीं । कळलें पाहिजे प्रसंगीं ॥ध्रु.॥
द्रव्य आणि कन्या । येथें कुळ कर्म शोधण्या ॥2॥ तुका म्हणे पुण्य गांठी । तरि च उचितासी भेटी ॥3॥
2164 वेचावें तें जीवें । पूजा घडे ऐशा नावें ॥1॥ बिगारीची ते बिगारी । साक्षी अंतरींचा हरी ॥ध्रु.॥ फळ
बीजाऐसें । कार्यकारणासरिसें ॥2॥ तुका म्हणे मान । लवणासारिखें लवण ॥3॥
2165 मज नाहीं धीर । तुम्ही न करा अंगीकार ॥1॥ ऐसें पडिलें विषम । बळी देवाहूनि कर्म ॥ध्रु.॥ चालों
नेणें वाट । केल्या न पवा बोभाट ॥2॥ वेचों नेणे जीवें । तुका उदास धरिला देवें ॥3॥
2166 तळमळी चित्त दर्शनाची आशा । बहु जगदीशा करुणा केली ॥1॥ वचनीं च संत पावले स्वरूप । माझें नेदी पाप योगा येऊं
॥ध्रु.॥ वेठीऐसा करीं भक्तिवेवसाव । न पवे चि जीव समाधान ॥2॥ तुका म्हणे कई देसील विसांवा । पांडुरंगे धांवा घेतें मन ॥3॥
2167 हागतां ही खोडी । चळण मोडवितें काडी ॥1॥ ऐसे अनावर गुण । आवरावे काय म्हुण
॥ध्रु.॥ नाहीं जरी संग । तरी बडबडविती रंग ॥2॥ तुका म्हणे देवा । तुमची न घडे चि सेवा ॥3॥
2168 देह निरसे तरी । बोलावया नुरे उरी ॥1॥ येर वाचेचें वाग्जाळ । अळंकारापुरते बोल ॥ध्रु.॥ काचें
तरी कढे । जाती ऐसें चित्त ओढे ॥2॥ विष्णुदास तुका । पूर्ण धनी जाणे चुका ॥3॥
2169 खोट्याचा विकरा । येथें नव्हे कांच हिरा ॥1॥ काय दावायाचें काम । उगा च वाढवावा श्रम ॥ध्रु.॥
परीक्षकाविण । मिरवों जाणों तें तें हीण ॥2॥ तुका पायां पडे । वाद पुरे हे झगडे ॥3॥
2170 पंढरीस घडे अतित्यायें मृत्य । तो जाय पतित अधःपाता ॥1॥ दुराचारें मोक्ष सुखाचे वसति । भोळी बाळमूर्ति
पांडुरंग ॥ध्रु.॥ केला न सहावे तीर्थउपवास । कथेविण दोषसाधन तें ॥2॥ कालियापें भेद मानितां निवडे । श्रोत्रियांसी जोडे
आंतेजेता ॥3॥
माहेरीं सलज्ज ते जाणा सिंदळी । काळिमा काजळी पावविते ॥4॥ तुका म्हणे तेथें विश्वास जतन । पुरे भीमास्नान सम पाय ॥5॥ ॥1॥
2171 चातुर्याच्या अनंतकळा । सत्या विरळा जाणत ॥1॥ हांसत्यासवें हांसे जन । रडतां भिन्न पालटे ॥ध्रु.॥ जळो
ऐसे वांजट बोल । गुणां मोल भूस मिथ्या ॥2॥ तुका म्हणे अंधळ्याऐसें । वोंगळ पिसें कौतुक ॥3॥
2172 नयो वाचे अनुचित वाणी । नसो मनीं कुडी बुद्धि ॥1॥ ऐसें मागा अरे जना । नारायणा विनवूनि ॥ध्रु.॥ कामक्रोधां
पडो चिरा । ऐसा बरा सायास ॥2॥ तुका म्हणे नानाछंदें । या विनोदें न पडावें ॥3॥
2173 माझिया देहाची मज नाहीं चाड । कोठें करूं कोड आणिकांचें ॥1॥ इच्छीतां ते मान मागा देवापासीं । आसा संचितासी गुंपले हो
॥ध्रु.॥ देह आम्ही केला भोगाचे सांभाळीं । राहिलों निराळीं मानामानां ॥2॥ तुका म्हणे कोणें वेचावें वचन । नसतां तो सीण वाढवावा ॥3॥
2174 धरितां इच्छा दुरी पळे । पाठी सोहळे उदासा ॥1॥ म्हणऊनि असट मन । नका खुण सांगतों ॥ध्रु.॥ आविसापासी अवघें
वर्म । सोस श्रम पाववी ॥2॥ तुका म्हणे बीज
न्यावें । तेथें यावें फळानें ॥3॥
2175 वेद शास्त्र नाहीं पुराण प्रमाण । तयाचें वदन नावलोका ॥1॥ तार्कियाचे
अंग आपणा पारिखें । माजिर्यासारिखें
वाईचाळे ॥ध्रु.॥ माता निंदी तया कोण तो आधार । भंगलें खपर याचे
नावें ॥2॥ तुका म्हणे आडराणें ज्याची चाली । तयाची ते बोली मिठेंविण ॥3॥
2176 कस्तुरीचें अंगीं मीनली मृत्तिका ।
मग वेगळी कां येइऩल लेखूं ॥1॥ तयापरि भेद नाहीं देवभक्ति । संदेहाच्या युक्ति सरों
द्याव्या ॥ध्रु.॥ इंधनें ते आगी संयोगाच्या गुणें । सागरा दरुषणें वाहाळ तों चि ॥2॥ तुका म्हणे माझें साक्षीचें वचन । येथें तों कारण शुद्ध भाव ॥3॥
2177 भक्ति
तें नमन वैराग्य तो त्याग । ज्ञान
ब्रह्मीं भोग ब्रह्मतनु ॥1॥
देहाच्या निरसनें पाविजे या ठाया । माझी ऐसी काया जंव नव्हे ॥ध्रु.॥ उदक अग्नि धान्य
जाल्या घडे पाक । एकाविण एक कामा नये ॥2॥ तुका म्हणे मज केले ते चांचणी । बडबडीची वाणी अथवा सत्य ॥3॥
2178 श्रीसंतांचिया माथा चरणांवरी । साष्टांग हें करीं दंडवत ॥1॥ विश्रांती पावलों सांभाळउत्तरीं । वाढलें अंतरीं
प्रेमसुखें ॥ध्रु.॥ डौरली हे काया कृपेच्या वोरसें । नव्हे अनारिसें
उद्धरलों ॥2॥ तुका
म्हणे मज
न घडतां सेवा । पूर्वपुण्यठेवा वोडवला ॥3॥
2179 नेणों काय नाड । आला उचित काळा आड ॥1॥ नाहीं जाली संतभेटी । येवढी हानी काय मोठी ॥ध्रु.॥ सहज
पायांपासीं । जवळी पावलिया ऐसी ॥2॥ चुकी जाली आतां काय । तुका म्हणे उरली हाय ॥3॥
2180 आणीक कांहीं नेणें । असें पायांच्या चिंतनें ॥1॥ माझा न व्हावा विसर । नाहीं आणीक आधार ॥ध्रु.॥ भांडवल
सेवा । हा चि ठेवियेला ठेवा ॥2॥ करीं मानभावा । तुका विनंती करी देवा ॥3॥
2181 आरुश माझी वाणी बोबडीं उत्तरें । केली ते लेकुरें सलगी
पायीं ॥1॥ करावें कवतुक संतीं मायबापीं । जीवन देउनि रोपीं
विस्तारिजे ॥ध्रु.॥ आधारें वदली प्रसादाची वाणी । उच्छिष्टसेवणी
तुमचिया ॥2॥ तुका म्हणे हे
चि करितों विनंती । मागोनि पुढती सेवादान ॥3॥
2182 पुरुषा हातीं कंकणचुडा । नवल दोडा वृत्ति या ॥1॥ पाहा कैसी विटंबणा । नारायणा देखिली ॥ध्रु.॥ जळो ऐसी ब्रिदावळी । भाटवोळीपणाची ॥2॥ तुका म्हणे पाहों डोळां । अवकळा नये हे ॥3॥
2183 वितीयेवढेंसें पोट । केवढा बोभाट तयाचा ॥1॥ जळो याची विटंबना । भूक जना नाचवी ॥ध्रु.॥ अभिमान सिरीं
भार । जाले खर तृष्णेचे ॥2॥ तुका
म्हणे
नरका जावें । हा चि जीवें व्यापार ॥3॥
2184 सेवटासी जरी आलें । तरी जालें आंधळें ॥1॥ स्वहिताचा लेश नाहीं । दगडा कांहीं अंतरीं ॥ध्रु.॥ काय
परिसासवें भेटी । खापरखुंटी जालिया ॥2॥ तुका म्हणे अधम जन । अवगुणें चि वाढवी ॥3॥
2185 प्रायिश्चत्तें देतो तुका । जातो लोकां सकळां ॥1॥ धरितील ते तरती मनीं । जाती घाणी वांयां त्या ॥ध्रु.॥
निग्रहअनुग्रहाचे ठाय । देतो घाय पाहोनि ॥2॥ तुका जाला नरसिंहीं । भय नाहीं कृपेनें ॥3॥
2186 दुर्जनाचें अंग अवघें चि सरळ । नर्काचा
कोथळ सांटवण ॥1॥ खाय
अमंगळ बोले अमंगळ । उठवी कपाळ संघष्टणें ॥ध्रु.॥ सर्पा मंत्र चाले धरावया हातीं ।
खळाची ते जाती निखळे चि ॥2॥ तुका
म्हणे
कांहीं न साहे उपमा । आणीक अधमा वोखट्याची ॥3॥
2187 ऐका जी संतजन । सादर मन करूनि ॥1॥ सकळांचें सार एक । कंटक ते तजावे ॥ध्रु.॥ विशेषता
कांद्याहूनि । सेवित्या घाणी आगळी ॥2॥ तुका म्हणे ज्याची जोडी । ते परवडी बैसीजे ॥3॥
2188 आज्ञा पाळुनियां असें एकसरें । तुमचीं उत्तरें संतांचीं हीं ॥1॥ भागवूनि देह ठेवियेला पायीं । चरणावरि डोई येथुनें चि ॥ध्रु.॥ येणें
जाणें हें तों उपाधीचे मूळ । पूजा ते सकळ अकर्तव्य ॥2॥ तुका म्हणे असें चरणींचा रज । पदीं च सहज जेथें तेथें ॥3॥
2189 न संडावा ठाव । ऐसा निश्चयाचा भाव ॥1॥ आतां पुरे पुन्हा यात्रा । हें चि सारूनि सर्वत्रा
॥ध्रु.॥ संनिध चि सेवा । असों करुनियां देवा ॥2॥ आज्ञेच्या पाळणें । असें तुका संतां म्हणे ॥3॥
2190 उपाधीजें बीज । जळोनि राहिलें सहज ॥1॥ आम्हां राहिली ते आतां । चाली देवाचिया सत्ता ॥ध्रु.॥ प्राधीन तें
जिणें । केलें सत्ता नारायणें ॥2॥ तुका म्हणे जाणें पाय । खुंटले आणीक उपाय ॥3॥
2191 गोविंदावांचोनि वदे ज्याची वाणी । हगवण घाणी पिटपिट ते ॥1॥ मस्तक सांडूनि सिसफूल गुडघां । चार तो अवघा बावळ्याचा
॥ध्रु.॥ अंगभूत म्हूण पूजितो वाहाणा । म्हणतां शाहाणा येइल कैसा ॥2॥ तुका म्हणे वेश्या सांगे सवासिणी । इतर पूजनीं भाव तैसा ॥3॥
2192 कुत्र्याऐसें ज्याचें जिणें । संग कोणी न करीजे ॥1॥ जाय तिकडे हाडहाडी । गोर्हवाडी च
सोइरीं ॥ध्रु.॥ अवगुणांचा त्याग नाहीं । खवळे पाहीं उपदेशें ॥2॥ तुका म्हणे कैंची लवी । ठेंग्या केवीं अंकुर ॥3॥
2193 सर्वथा ही खोटा संग । उपजे भंग मनासी ॥1॥ बहु रंगें भरलें जन । संपन्न चि अवगुणी ॥ध्रु.॥ सेविलिया
निःकामबुद्धी । मदें शुद्धी सांडवी ॥2॥ त्रासोनियां बोले तुका । आतां लोकां दंडवत ॥3॥
2194 उपचारासी वांज जालों । नका बोलों यावरी ॥1॥ असेल तें असो तैसें । भेटीसरिसें नमन ॥ध्रु.॥ दुसर्यामध्यें
कोण मिळे । छंद चाळे बहु मतें ॥2॥ एकाएकीं आतां तुका । लौकिका या बाहेरी ॥3॥
2195 मी तें मी तूं तें तूं । कुंकुड हें लाडसी ॥1॥ वचनासी पडो तुटी । पोटींचें पोटीं राखावें ॥ध्रु.॥ तेथील
तेथें येथील येथें । वेगळ्या कुंथे कोण भारें ॥2॥ याचें यास त्याचें त्यास । तुक्यानें कास घातली ॥3॥
2196 लाडाच्या उत्तरीं वाढविती कलहे । हा तो अमंगळ जातिगुण ॥1॥ तमाचे शरीरीं विटाळ चि वसे । विचाराचा नसे लेश तो ही
॥ध्रु.॥ कवतुकें घ्यावे लेंकराचे बोल । साहिलिया मोल ऐसें नाहीं ॥2॥ तुका म्हणे काय उपदेश खळा । न्हाउनि काउळा खतें धुंडी ॥3॥
2197 आतां मज देवा । इचे हातींचें सोडवा ॥1॥ पाठी लागलीसे लांसी । इच्छा जिते जैसी तैसी ॥ध्रु.॥ फेडा
आतां पांग । अंगीं लपवुनी अंग ॥2॥ दुजें नेणें तुका । कांहीं तुम्हासी
ठाउका ॥3॥
2198 बहु वाटे भये । माझे उडी घाला दये ॥1॥ फांसा गुंतलों लिगाडीं । न चले बळ चरफडी ॥ध्रु.॥ कुंटित
चि युक्ति । माझ्या जाल्या सर्व शक्ति ॥2॥ तुका म्हणे देवा । काममोहें केला गोवा ॥3॥
2199 विष्ठा भक्षी तया अमृत पारिखें । वोंगळ चि सखें वोंगळाचें
॥1॥ नये पाहों कांहीं गोर्हवाडीचा
अंत । झणी ठाका संत दुर्जनापें ॥ध्रु.॥ भेंसळीच्या बीजा अमंगळ गुण । उपजवी सीण
दरुषणें ॥2॥ तुका म्हणे छी
थूं जया घरीं धन । तेथें तें कारण कासयाचें ॥3॥
2200 चावळलें काय न करी बडबड । न म्हणे
फिकें गोड भुकेलें तें ॥1॥
उमजल्याविण न धरी सांभाळ । असो खळखळ जनाची हे ॥ध्रु.॥ गरज्या न कळे आपुलिया चाडा ।
करावी ते पीडा कोणा काई ॥2॥ तुका
म्हणे भोग
भोगितील भोगें । संचित तें जोगें आहे कोणा ॥3॥
--: संकलन संतचरणरज श्री शाहू संभाजी भारती :--
जय हरि
उत्तर द्याहटवा